اللَّهُمَّ اهْدِنِي فِيهِ لِصَالِحِ الْأَعْمَالِ وَ اقْضِ لِي فِيهِ الْحَوَائِجَ وَ الْآمَالَ يَا مَنْ لاَ يَحْتَاجُ إِلَى التَّفْسِيرِ وَ السُّؤَالِ ‏يَا عَالِماً بِمَا فِي صُدُورِ الْعَالَمِينَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِين ‏

اى خدا در اين روز مرا به اعمال صالح راهنمايى كن و حاجتها و آرزوهايم را برآورده ساز، اى كسى كه نيازمند به شرح و سؤال بندگان نيستى، اى خدايى كه به آنچه در قلب خلق است آگاهى.

*ارکان عمل صالح

عمل صالح، عملی است که دارای سه رکن باشد:

اولین رکن عمل صالح این است که معقول باشد. بدون تردید، چیزی که معقول نباشد، عمل صالح نیست.

«مشروع بودن» رکن دوم عمل صالح است؛ یعنی خدا و پیغمبر، نسبت به آن عمل اذن داده باشند.

سومین رکن عمل صالح این است که «بجا» باشد؛ یعنی ممکن است عملی، معقول و مشروع باشد ولی «بجا» نباشد، مثل ازدواج.

ازدواج هم معقول و هم مشروع است، ولی اگر کسی در سن جوانی ازدواج نکند و در سن شصت یا هفتادسالگی ازدواج کند، این عمل شخص، با این که معقول و مشروع است، ولی بجا نیست.

اگر انسان درخت را در زمان خاص پیوند‌زدن، پیوند زد، این پیوند درست و صحیح انجام شده است، ولی اگر در زمان خاص، صورت نگیرد، این پیوند بیهوده خواهد بود.

یا مثل این که کسی در غیر موقع به کسی کمک کند. با این که معقول و مشروع است،‌ولی به موقع نیست.

قرآن کریم بعضی از مشخصات عمل صالح را بیان نموده است، مثلاً در آیه 120 سوره توبه  در خصوص جهاد و پیروی از پیامبر (ص) می‌فرماید: «ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ لاَ يُصِيبُهُمْ ظَمَأٌ وَلاَ نَصَبٌ وَلاَ مَخْمَصَةٌ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَلاَ يَطَؤُونَ مَوْطِئًا يَغِيظُ الْكُفَّارَ وَلاَ يَنَالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَّيْلًا إِلاَّ كُتِبَ لَهُم بِهِ عَمَلٌ صَالِحٌ إِنَّ اللّهَ لاَ يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ»، این بدان سبب است که هیچ تشنگی، سختی و گرسنگی در راه خدا به آنان نمی‌رسد و در هیچ راه و زمینی به سوی میدان جنگ که دشمنان را خشمگین می‌کند، گام نمی‌گذارند و هیچ مشکلی به دشمنان نمی‌رسانند، مگر آن که برای آنان عمل صالح به حساب می‌آید.

تشنگی، سختی، گرسنگی، حرکت به سوی جهاد با دشمن و وارد کردن سختی به آنان، اگر در راه خدا باشد، همه عمل صالح محسوب می‌شود.

*آثار عمل صالح در کلام امیرالمؤمنین‌(ع)

امیرالمؤمنین در چند بیان، آثار عمل صالح را این چنین بیان می‌کنند:

الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِينَةُ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ حَرْثُ الْآخِرَةِ؛ مال و فرزندان زینت زندگی دنیا و عمل صالح کشت روز آخرت است.

نتیجه کار خوب زن غیرمسلمان

ذوالنّون مصري زن غيرمسلماني را ديد كه در زمستان، مقداري گندم در دست گرفته و آنها را براي پرندگان بيابان مي‌ريزد. از زن پرسيد: « براي تو كه مسلمان نيستي دانه ريختن براي پرندگان چه فايده اي دارد؟» زن گفت: « من اين كار را انجام مي‌دهم، با فايده باشد، يا نباشد.» ذوالنّون چند ماه بعد در مراسم حج همان زن را همراه مسلمانان در حال انجام دادن مراسم حج ديد. زن ذوالنون را شناخت و به او گفت: «خداوند به خاطر همان گندم ها نعمت اسلام را به من عطا فرمود..» تفسير روح البيان ج9، ص310

الْقَرِينُ النَّاصِحُ هُوَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ؛ عمل صالح، همراه بی غل و غشی (برای انسان) است یکی از ویژگی‌های عمل صالح، همنشینی و همراهی مثبت آن با انسان است.

نماز اول وقت مصداق عمل صالح

حجت‌الاسلام و المسلمين هاشمي نژاد می‌گفت: پيرمرد مسنّي در ماه مبارك رمضان به مسجد لاله زار مي‌آمد خيلي آدم موفقي بود، هميشه قبل از اذان توي مسجد بود. به او گفتم حاج آقا شما خيلي موفّق هستيد من هر روز كه مسجد مي آيم مي بينم شما زودتر از ما آمده ايد. گفت: نه آقا من هر چه دارم از نماز اول وقت دارم. بعد گفت: من در نوجواني به مشهد رفتم. مرحوم حاج شيخ حسن علي نخودکی باغچه‌اي در نخودك داشت، به آنجا رفتم و ايشان را پيدا كردم و به ايشان گفتم: من سه حاجت مهم دارم دلم مي خواهد هر سه تا را خدا در جواني به من بدهد. يك چيزي يادم بدهيد.

فرمودند: چه مي‌خواهي؟ گفتم: يكي دلم مي‌خواهد در جواني به حج مشرّف شوم؛ چون حج در جواني لذّت ديگري دارد.

 فرمودند: نماز اوّل وقت به جماعت بخوان. گفتم: دوّمين حاجتم اين است كه دلم مي خواهد يك همسر خوب خدا به من عنايت كند. فرمودند: نماز اول وقت به جماعت بخوان. سوم اين‌كه خدا كسب آبرومندي به من عنايت فرمايد.

فرمودند: نماز اول وقت به جماعت بخوان.

 اين عملي را كه ايشان فرمودند من شروع كردم و توي فاصله سه سال، هم به حج مشرّف شدم، هم زن مؤمنه و صالحه خدا به من داد و هم كسب با آبرو به من عنايت كرد. (داستان هایی ازمردان خدا- میرخلف زاده ص52-53)

ویژگی مهم دیگر عمل صالح سنگینی ترازوی اعمال خوب است. ثَقِّلُوا مَوَازِينَكُمْ بِالْعَمَلِ الصَّالِحِ؛ به وسیله عمل صالح، ترازوهای عمل خود را سنگین کنید. در روز قیامت عمل صالح سبب می‌شود که کفه اعمال خود آدم سنگین‌تر شود و از جهنم نجات یابد.

ویژگی دیگر عمل صالح، ورود انسان به بهشت الهی است، ثَمَنُ الْجَنَّةِ الْعَمَلُ الصَّالِحُ؛ بهای بهشت عمل صالح است.

*عنایت حضرت آیت‌الله بهاءالدینی به یک گنهکار

يكي از رفقا نقل كرد كه در محلّ آيت الله بهاء الديني (زمان قبل از انقلاب) يك نفر بود كه خيلي آلوده بود. هر كس او را مي‌ديد از راه ديگري مي‌رفت و از او فاصله مي گرفت. ضرب المثل آلودگي و بدي بود. از آنها كه به او مي‌گويند برو آقا كه آتش تو مرا نسوزاند. آقازاده آيت‌الله بهاءالدینی مي گويد كه آقا مرا صدا كرد و گفت كه اين پانصد تومان را به فلاني (همان فرد آلوده)  بده. (همان آلوده) خيلي عجيب است آن فرد آلوده داخل محل بود و همه هم او را مي شناختند. گفتم: آقا! فلاني. گفت: بله. گفتم: آقا! مگر شما نمي دانيد كه او چنين و چنان است. فرمود: اين چيزي را كه من مي گويم انجام بده. پانصد تومان هم خيلي پول بود، آقا دارد امر مي كند، نكند كه اشتباه مي كند. يك پايم مي آمد و يك پاي من نمي آمد، آقا! شما اشتباه نمي كنيد اين همان است كه خيلي آلوده است. آقا گفت: اينها را هم مي دانم، آن چيزي را كه گفتم عمل كن. من حتّي حاضر نبودم ريخت و قيافه اين آدم را ببينم، امّا آقا دستور داده بود كه بروم تازه به او پانصد تومان پول بدهم. رفتم ديدم كه اين شخص آلوده يك ساكي در دست خودش دارد و حالت دلشكستگي دارد، غير هميشه است، مرتّب به چپ و راست مي رود. به او رسيدم و گفتم كه اينجا چه كار مي كني؟ گفت: من تمام بديهاي خودم را كنار گذاشتم و ساك خودم را بستم و مي خواهم به پابوس حضرت امام رضا (ع) بروم فقط لَنگِ پانصد تومان پول هستم. گفتم: بيا، آقا براي تو فرستاد. (خاطرات حجت الاسلام والمسلمین فاطمی نیا)

سود در تجارت

ویژگی‌ دیگر عمل صالح این است که همانند تجارت سودمند، سود بسیاری را نصیب انسان می‌کند و در بازار عمل، انسان را از غوطه‌ورشدن در معاصی و ورشکستگی نجات می‌دهد.

لَا تِجَارَةَ كَالْعَمَلِ الصَّالِحِ؛ هیچ تجارتی در سوددهی، مثل عمل صالح نیست، چون که سود آن پاینده و باقی است، تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص: 154

والسلام علیکم ورحمةالله برکاته