اى خدا در اين روز احسان و نيكويى را محبوب من و فسق و معاصى را ناپسند من قرار ده و در اين روز خشم و آتش قهرت را بر من حرام گردان به يارى خود اى فريادرس فرياد خواهان.
در معارف عرفانی و تعابیر معرفتی دین، واژه ای هست به نام «ملکه نفسانی»؛ ملکه عبارت است از حالتی نفسانی که در بطن و متن رفتار و روحیات انسان، جاری و ساری شده باشد آنچنانکه به عنوان یکی از جزئیات حیات روحی و رفتاری او درآید.
و این در تلاقی و تداعی با مقوله «اخلاق» معنا می یابد.
اخلاق چیست؟ جمع خلق. و خلق؟ هر چه را انسان با عادت و تمرين به دست آورد و انجام دادن آن براي او آسان باشد. خُلق گاهي در نفس انسان سبب ميشود كارهايي را بدون فكر انجام دهد و گاهي اسم براي فعلي است كه از انسان صادر ميشود.
چنانکه گفتیم اخلاق يك ملكه نفساني است كه مربوط به روح و درون انسان است.
اخلاق، «ملكه» يا «حالت»ي است كه در نفس انسان رسوخ می كند و باعث ميشود كه اعمال بدون فكر و تأمل از انسان سر بزند. پس هر عمل خيري كه با انديشه و درنگ در عاقبت آن كار انجام شود فضيلت اخلاقي نيست بلكه يك حالت اخلاقي است. شخص اخلاقي كسي است كه چنان كارهاي خير و نيك، «عادت» او شده كه بدون فكر و تأمل از او صادر ميشوند. مثلا كسي غوّاص يا شناگر است كه بدون تأمل، داخل آب شده و مشغول شنا گردد، اما كسي كه ابتدا مدتي به ارزيابي آب و تأمل در آن پرداخته و سپس با احتياط وارد آب ميشود غوّاص نيست.
در مسائل اخلاقي اگر كسي «عادت به فضائل اخلاقي» كرده، به طوري كه «بدون تأمل» به انجام آن ها ميپردازد او داراي «ملكه فضائل» اخلاقي است. اما كسي كه ابتدا مقداري فكر ميكند و پس از تأمل به اين نتيجه ميرسد كه با عفت باشد يا به عدالت عمل كند او داراي ملكه عدالت نبوده و از نظر اخلاقي نميتوان او را صاحب فضائل اخلاقي ناميد.
(الآداب الدّينية للخزانة المعينية /شيخ طبرسي /ترجمه: احمد عابدي /ناشر: زائر /مكان چاپ: قم /سال چاپ: 1380 /نوبت چاپ: اول /ص 194)
در دعای شریف روز یازدهم ماه رمضان ما از خداوند خواستار «ملکه نفسانی احسان» و نیکویی می شویم و این برترین عنایت الهی به انسان در آوردگاه ایمان است که او را ملبس به جامة امر اخلاقی و جاری شدن فضیلتهای روحانی در جان و روانش گرداند.
اللَّهُمَّ حَبِّبْ إِلَيَّ فِيهِ الْإِحْسَانَ...
و در امتداد این فیض الهی و به دنباله اش، بی تردید، آن روی سکة ایمان و رستگاری هم هویدا می شود که همانا ملکه نفسانی دوری گزیدن و احتراز از گناه و تاریکی باشد:
وَ كَرِّهْ إِلَيَّ فِيهِ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْيَانَ...
و رمضان بهترین میدان و غنیمت ترین زمان برای پدیدآوردن و احیای دوباره این ملکات روحانی و نفسانی در کالبد جان و روان انسان است.
باشد که به توفیقی که رفیق راه روشن رمضانیان می گردد ما نیز توشه ای از این ضیافت الهی و خوان پرکرامت آسمانی برگیریم.
آمین یا رب العالمین!
انتهای پیام 12/313
