به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه از نمایشگاه بین المللی قرآن کریم، حجت الاسلام و المسلمین حسن معلمی در میزگردی علمی-تخصصی با عنوان "نقش اجتهاد در تدوین علوم انسانی اسلامی" که به همت مجمع عالی حکمت اسلامی در بخش حوزوی نمایشگاه قرآن برگزار شد، اظهار داشت: امروزه در دانشگاه های کشور و حتی حوزه های علمیه با علوم جامعه شناسی، حقوق، روانشناسی و ... که همه زیر مجموعه علوم انسانی بوده و ازغرب آمده اند، رو به رو هستیم.

وی با بیان این که اگر چه علوم انسانی از غرب آمده، اما این سخن که باید این علوم را کنار گذاشت، صحیح نیست، گفت: علوم انسانی و هر علمی، یک فلسفه و جهان بینی خاص داشته و به همین دلیل ضرورت دارد که یک بازنگری و نگاه نقادانه از آن زاویه به علوم انسانی د اشته باشیم؛ یعنی هم نقاط مثبت آن را در نظر بگیریم و هم به نقاط منفی آن توجه کنیم.

دبیر مجمع عالی  حکمت اسلامی با بیان این که راجع به علوم انسانی تعاریف زیادی شده و توجیهاتی برای همین تعریف ها آمده است، در تعریف خود از علوم انسانی گفت:علوم انسانی، علومی است که موضوعش انسان و یا یکی از ابعاد شعور انسان است.

وی گفت: علوم انسانی، علومی همچون جامعه شناسی، اقتصاد، روان شناسی، حقوق، سیاست و امثال آن است؛ یعنی علومی است که موضوع آن انسان و انسانیت آن است و به سعادت و شقاوت انسان هم مرتبط باشد.

حجت الاسلام و المسلمین معلمی گفت: دغدغه فعلی ما برای اسلامی سازی علوم انسانی این است که ما روی بخشی از علوم انسانی حساس شویم که هم مرتبط با انسان به صورت کلی و هم مرتبط با سعادت و شقاوت انسان است.

وی در ادامه سخنان خود از تلقی خود از علم دینی، گفت:اگر اسلام دینی بود که فقط به مسائل فردی و آن هم فقط با مسائل ارتباط با خدا کار داشت و از آن طرف به مسائل اجتماعی و سیاسی کار نداشت، شاید ما خیلی نمی توانستیم مدعی باشیم که می خواهیم از دل کتاب و سنت، مبانی اسلامی سازی علوم انسانی را استخراج کنیم اما وقتی به روایات و آیات مراجعه می کنیم، یک قلمرو و سیعی را در این زمینه شاهد هستیم و از این رو ضرورت دارد که به دنبال علوم انسانی اسلامی باشیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) قم، با بیان این که ما باید علم دینی و علوم انسانی اسلامی را معنا کنیم، گفت:شهید مطهری اول شخصی است که وارد این مقوله شده است، چنان که در کتاب "آشنایی با علوم اسلامی" بیان می کند که ما به چه اعتباری علم را اسلامی بدانیم که بر این اساس فقه یک علم اسلامی تلقی می شود.

وی افزود: علوم دیگری نیز هستند که گر چه موضوع شان فروع و اصول دین نیست اما می تواند مقدمه رسیدن به آن علوم دسته اول باشد که نمونه های مختلفی را می توان برای آن ذکر کرد.

حجت الاسلام و المسلمین معلمی خاطرنشان کرد: علومی نیز هستند که قبلا چه بسا وجود داشتند، اما وارد فرهنگ اسلامی شده و در آن بارور شدند، یعنی فلاسفه و علمای مسلمان آن قدر مطالب ارزشمند به آن علوم افزودند که چهره آن علم قبل و بعد از اسلام متفاوت است که نمونه بارز آن فلسفه اسلامی است.این علوم،علومی است که در

فرهنگ ما آمده و آیات و روایات و اندیشه اسلامی، روایات و آیات قرآنی اندیشمندان ما در محتوای آن به صورت شدید دخالت داشته است.

وی گفت: همچنان که بزرگان ما علمی به نام فقه را پایه گذاری کردند، که کتاب و سنت و سیره معصومین و عقل را سند قرار داده و واجبات و محرمات و ... را با یک شیوه استدلالی استخراج کردند،معتقدیم در علوم انسانی هم این کار را می توان انجام داد؛ برای مثال می توانیم جامعه شناسی اسلامی، روان شناسی اسلامی، قوق اسلامی، اخلاق اسلامی و ... را از مبانی دینی و بهره گیری از این علوم، استخراج کنیم.

عضو هیئت علمی مجمع عالی حکمت اسلامی گفت:علومی مانند فیزیک، شیمی و ... ، را اگر چه نمی توان به آن معنای فوق اسلامی نمود، اما می توان، آن ها را طبق اهدافی که اسلام می خواهد به پیش ببریم؛ چرا که اسلام به علم جهت می‌دهد و می گوید در چه جاهایی وارد و در چه جاهایی وارد نشود.

وی افزود: برای مثال در ریاضیات نمی خواهیم علم دینی داشته باشیم، که البته نه ضرورت دارد، نه دین چیزی در آن خصوص گفته اما در خصوص اخلاق اسلامی، جامعه شناسی اسلامی، اقتصاد اسلامی، حقوق اسلامی و ... باید کار کرد.

حجت الاسلام و المسلمین معلمی خاطرنشان کرد: نباید  گفت علومی مانند اقتصاد، جامعه شناسی و ... تنها جهتش اسلامی باشد ومحتوایش هر چه شد، شد، بلکه باید محتوای آن ها هم اسلامی باشد.

وی اضافه کرد: به دو اعتبار با علوم انسانی اسلامی کار داریم که یکی مبانی آن با مبانی ما سازگار باشد و ثانیا به لحاظ محتوا بخش های عمده مرتبط با دین شود.

این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه سخنان خود در تعریف اجتهاد، گفت: اجتهاد در لغت به معنای جهاد است، اما در اصطلاح پیدا کردن توانی است که با مراجعه به کتاب و سنت و استفاده از عقل، معرفت دینی و اسلامی را استخراج کند.

وی افزود: اجتهاد یعنی علمی که توان و قدرتی به دانشمند دهد که با مراجعه به منابع کتاب و سنت، آن مبانی اسلامی  استخراج شود.

حجت الاسلام و المسلمین معلمی اضافه کرد: همچنان که فقه را از راه خود کتاب و سنت استخراج کردیم، در حوزه هایی مثل اخلاق و جامعه شناسی هم می توان این کار را انجام داد.

وی با بیان این که اگر کسی می خواهد به صورت اجتهادی در تدوین علوم انسانی اسلامی نقش داشته باشد باید از علوم انسانی روز اطلاع داشته باشد، گفت: کسی که می خواهد علوم انسانی اسلامی استخراج کند باید تا حدی جامعه شناسی، روان شناسی، اقتصاد و ... نیز بداند و از طرفی از احکام اسلام، کتاب و سنت نیز اطلاع داشته باشد.

عضو هیئت علمی مجمع عالی حکمت اسلامی گفت: کسی که با علوم انسانی آشنایی داشته باشد بهتر می تواند آیات و روایات مرتبط را استخراج کند.

وی در ادامه سخنان خود در پاسخ به این سؤال که برای رسیدن به علوم انسانی اسلامی چه کار کنیم؟گفت: همان طور که قبلا گفتم اسلام یک دین جامع است که متن دست نخورده ای به نام قرآن دارد و وقتی به سیره پیامبر آن مراجعه می کنیم مباحثی چون حکومت، خانواده، جسمی، اقتصادی و ... نیز در آن هست؛ یعنی اسلام به لحاظ قلمرو جامع بوده و تمام ابعاد انسان را شامل می شود؛ از این رو باید پرسید که مگر می توان اسلام با این جامعیت را در اختیار داشت و به علوم انسانی نپرداخت؟

حجت الاسلام و المسلمین معلمی گفت: برخی فکر می کنند وقتی می گوییم علوم انسانی اسلامی یعنی این که خدمات دانشمندان گذشته علوم انسانی را کنار بگذاریم، در حالی که این طور نیست، بلکه از نظر ما آن خدمات نیز ارزشمند است؛ ما می خواهیم اگر عالمان این علوم با مبانی غلط به نتایج غلط رسیدند آن را اصلاح کنیم.

وی افزود: ما نمی خواهیم نتایج علمی علوم انسانی تا کنون به دست آمده را مطلقا نادیده بگیریم بلکه همه شان ارزشمند است اما باید مبانی درستی داشته باشد و با مبانی اسلامی ما سازگاری داشته باشد.

این استاد حوزه و دانشگاه در پایان گفت: برای مثال اقتصادی که تنها محورش سود محوری باشد، برای ما ارزش نیست چون اصل در این زمینه عدالت اقتصادی و اجتماعی است. البته سود اقتصادی خوب است اما نباید اصل عدالت اقتصادی و عدالت اجتماعی نادیده  گرفته شود.

29/313