سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری حوزه گفت و گوی خود را با حجت‌الاسلام رستم نژاد پیرامون مبانی اخلاق در قرآن تقدیم می کند.

* جایگاه ابتلا در پرورش استعداد انسانی

ابتلا از منظر قرآن نقش پرورشی دارد و به عنوان یک مسئله اساسی در پرورش انسان و به فعلت رساندن فضائل درونی او مهم‌ترین نقش را ایفا می کند.

* عناصر اخلاقی از منظر قرآن

  اخلاق در نگاه دین، دارای پایه‌ها و بنیادهایی است و تمام این ریشه‌ها هم به درون انسان بر می گردد اگر پایه‌های اخلاق را درقرآن دنبال کنید متوجه می شوید که یا به باورهای  انسان برمی گردد یا به امر درونی و قلبی، لذا عناصر و پایه‌های اخلاق در قرآن چند نکته اساسی است.

* یاد خدا

ممکن است من اعتقاد به خدا داشته باشم  اما توجه به خدا نداشته باشم. یاد خدا موجب خود کنترلی است و واعظ درونی انسان به شمار می‌رود و اخلاق در اینجا شکل می‌گیرد « َ أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِكْري؛ طه 14  » ، نماز بخوان تا به یاد من باشی !  « فَاذْكُرُوني‏ أَذْكُرْكُم‏ ؛ بقره 152» مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم،  اینها حرف های خداست با یک مثال این بحث را تعقیب می‌کنم : یاد خدا بهترین ترمز است و بیشترین نقش را در خود کنترلی دارد ؛ یاد خدا از درون جلوی مرا می‌گیرد،  نماز که قله عبادت است ، یاد خداست و نماز اگر نماز باشد عامل بازدارنده از گناه است « اتْلُ ما أُوحِيَ إِلَيْكَ مِنَ الْكِتابِ وَ أَقِمِ الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ لَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ ما تَصْنَعُونَ؛ عنکبوت 45» به این تعبیر که نماز « تَنْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ  » است یعنی ایجاد خود کنترلی می‌کند.

 ولی ممکن است این پرسش بیاید که من نماز می‌خوانم اما فائده از آن نمی بینم ؟!  یک واکسن انسان را تا دو سال از بیماری ها بیمه می کند اما نماز من به قدر یک واکسن برای من بیمه به ارمغان نمی‌آورد چرا اینگونه است ؟ خدا می‌گوید نماز بخوان برای یاد من، اما ما در نماز همه چیز به یاد داریم جز یاد خدا  ! پس نمی تواند واکسینه کند لذا اخلاق قرآنی اخلاقی است بر اساس توجه خدا، وقتی من در قله یاد خدا که نماز باشد به یاد او نیستم آنوقت چگونه در بازار و کسب و کار یاد خدا باشم یاد خدا از مهم‌ترین ویژگی‌ها اخلاق قرآنی است.

* توجه به علم گسترده خدا

خداوند در قرآن خود را به صفاتی مانند بصیر ، خبیر ، علیم و...معرفی می‌کند و همه را عطف می‌کند به « بما تعملون » و «تعملون»  رفتار ماست توجه به علم گسترده خدا از پایه‌های اخلاق قرآنی است و انسان با این اعتقاد می‌تواند به خود کنترلی برسد و توجه به علم گسترده الهی حتی از گناه ذهنی انسان را باز می دارد  اخلاق قرآنی به قدری پیشرفته است که‌ می گوید گناه ذهنی هم نباید انجام دهی.

*  یاد معاد

حتما از ما سئوال می‌شود زیرا در قرآن آمده «وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ، صافات 24» آنها را نگهداريد كه بايد بازپرسى شوند!؛ «إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً، اسراء 36» گوش و چشم و دل، همه مسئولند. از چشم و گوش و درون تو هم سئوال می‌شود. اگرانسان به این باور برسد که از حالات قلبی او هم سئوال می شود و توجه به این امور داشته باشد خود کنترلی را به ارمغان می آورد «ِ وَ إِنْ تُبْدُوا ما في‏ أَنْفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحاسِبْكُمْ بِهِ اللَّهُ فَيَغْفِرُ لِمَنْ يَشاءُ وَ يُعَذِّبُ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَديرٌ؛ بقره 284» آنچه در آسمانها و زمين است، از آنِ خداست. و(از اين رو) اگر آنچه را در دل داريد، آشكار سازيد يا پنهان کنید، خداوند شما را بر طبق آن، محاسبه مى‏كند.سپس هر كس را بخواهد(و شايستگى داشته باشد)، مى‏بخشد؛ و هر كس را بخواهد(و مستحق باشد)، مجازات مى‏كند. و خداوند به همه‏ چيز قدرت دارد.

 آنچه که در درون جانتان است خدا به حسابش می‌کشد، خدا از شما حساب کشی می کند، می‌کشد البته حساب است اما  لزوما عقاب نمی‌کند  « يُحاسِبْكُمْ بِهِ اللَّهُ فَيَغْفِرُ لِمَنْ يَشاءُ وَ يُعَذِّبُ مَنْ يَشاءُ »  توجه به این نکته انسان را  اخلاقی می‌کند  و اگر انسان به همین سه پایه و اصل توجه کند نتیجه می‌گیرد.

گفتگو و تنظیم : حمید کرمی