صدق محوری ،قانون محوری،انتقاد پذيرى،شايسته محورى،مردم سالارى ،انسان محورى ،تعهد به اصول اخلاقى در اوج قدرت،احترام به آزادى هاى معقول از اصول سیاست از دیدگاه امیر المومنین علیه السلام است که آیت‌الله العظمی سبحانی در قالب کتابی تحت اصول سیاست در سیره عملی امام علی ع به آن پرداخته است.

*قلمرو حکومت

حضرت آیت الله سبحانی در مقدمه کتاب آورده اند :اميرمومنان "ع" در روز 18 ذى الحجه الحرام سال 35 هجرى قمرى، زمام امور را به دست گرفت و در 21 رمضان سال 40 جام شهادت نوشيد، مدت حكومت چهار سال و نه ماه و سه روز بود و در اين مدت، كشور پهناور اسلامى را كه از شرق به رودخانه ى سند، از غرب به صحراى آفريقا، از شمال به سرزمين قفقاز و از جنوب به خليج عدن منتهى مى گشت اداره نمود، هر چند بر اثر شورشى كه در كشور مصر پديد آمد، اين بخش از قلمرو حكومت او جدا شد، ولى به جز اين نقطه و منطقه شام كه از روز نخست، فرزند ابى سفيان پرچم ياغي‌گرى را برافراشته بود، تمام سرزمين پهناور اسلامى، قلمرو حكومت او را تشكيل مى داد و كليه ى كارگزران و فرمانداران و استانداران به وسيله ى او تعيين مى شدند و هزينه ى كشور اعم از عمران و آبادى و حقوق مهاجر و انصار و ساير كاركنان به وسيله ى امام پرداخت مى گرديد.

روزى كه امام، زمام امور را به دست گرفت با مشكلات انبوهى روبه رو گرديد و مقاومت در برابر اين دشوارى ها نيازمند سياست و تدبير حكيمانه اى بود تا با پنجه ى تدبير، بر مشكلات پيروز گردد.

*واکنش امام به ثروت هاى بادآورده

در دوران خلافت عثمان، مسلمانان جان بر كف در نقاط مرزى كشور، مشغول جهاد بودند و حاصل دسترنج خود را به مدينه مى فرستادند. ولى متاسفانه بر اثر بى انظباطى گروهى از اطرافيان خليفه، از اين غنايم، بى حساب بهره گرفته، از دست آوردهاى مجاهدان كاخ ها ساخته و دام هاى فراوانى فراهم آورده بودند و در طول خلافت 13 ساله ى عثمان، گروهى به ثروت هاى سرسام آورى رسيده بودند كه تنها فهرست دارايى هاى ثروت آنان انسان را مبهوت مى سازد. به عنوان نمونه به ثروت زبير اشاره می کنیم  :

محدثان مانند بخارى و غيره، ارثيه ى نقدى زبير را 59 ميليون و هشتصد هزاز گزارش كرده اند. [ فتح البارى، 6، ص 233. ] درست روشن نيست كه مقصود از اين رقم درهم است يا دينار.

او به تنهايى در مدينه يازده خانه، در بصره دو خانه، در كوفه يك خانه و در مصر يك خانه داشت. همچنان كه براى او مزارعى در مصر، اسكندريه، كوفه و بصره بود.

مسعودى مى گويد: او مالك هزار اسب و هزار بنده و هزار كنيز بود و درآمد او از عراق، هر روز به هزار دينار مى رسيد.

امام علی  (ع) در برابر اين خواسته ى عمومى ناچار است كه رضايت عموم را تامين كند و از افراد صالح بهره بگيرد و حكومتى را پى ريزد كه رنگ و بويى از عصر رسالت داشته باشد و در غير اين صورت خود امام در برابر گروه هاى انقلابى قرار مى گرفت و موضع آنان نسبت به وى دگرگون مى گشت.

اين كار همچنان "آب از جوى رفته را به جوى باز گرداندن" هر چند براى امام يك وظيفه ى الهى و شرعى بود، ولى در عين حال كار آسانى نبود و امام بايد با سياست حكيمانه، موج را مهار كند و آرامش را به كشور بازگرداند.

در زمان پيامبر اكرم "ص" و نيز در زمان خليفه ى نخست، تا سال پانزدهم يا سال بيستم، غنايم و اموال را ذخيره نمى كردند، بلكه فوراً آن را ميان مسلمانان به طور مساوى تقسيم مى كردند. اما خليفه ى دوم دست به تاسيس بيت المال زد و براى اشخاص، به حسب مراتب آنان، حقوق تعيين كرد و براى اين كار دفترى اختصاص داد. ابن ابى الحديد ميزان حقوق گروهى از مسلمانان را چنين مى نويسد:

براى عباس، عموى پيامبر در هر سال 12000، براى هر يك از زنان پيامبر 10000 و در ميان آنان براى عايشه 2000 بالاتر، براى اصحاب بدر از مهاجران 5000 و از انصار 4000، براى اصحاب احد تا حديبيه 4000 و براى اصحاب بعد از حديببه 3000 و براى آنان كه پس از رحلت پيامبر "ص" در جهاد شركت كرده بودند 2500 و 2000 و 1500 و 200 با اختلاف مراتب تعيين شده بود. [ شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، ج 3، ص 154. ]

خلیفه دوم  مدعى بود كه از اين طريق مى خواهد، نظر اشراف را به اسلام جلب كند. ولى در آخرين سال از عمر خود مى گفت؛ كه اگر زنده بماند همان طور كه پيامبر "ص" اموال را به طور مساوى تقسيم مى كرد او نيز به طور مساوى تقسيم خواهد كرد. [ شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، ج 3، ص 143. ]

اين كار عمر، پايه ى اختلاف طبقاتى در اسلام شد و در دوران عثمان شكاف عميق تر و اختلاف شديدتر گرديد.

آیت الله سبحانی در ادامه به تعریف سیاست پرداخته و آورده است : سياست در لغت به معنى پاسدارى ملك، نگه دارى قدرت و حراست از كشور است. ولى چيزى كه مهم است آشنايى با اصولى مى باشد كه تدبير و پاسدارى بر آن استوار است.

اصولى كه امام "ع" از آن پيروى مى كرد همگى تحت پوشش ارزش هاى اخلاقى و اصول انسانى قرار داشت و بر اساس عدل و دادگرى استوار بود و، هر نوع دگرگونى در كشور از اين اصول سرچشمه مى گرفت و امام كرارا بر اين اصول تاكيد مى كرد و هر نوع اداره ى كشور را بر غير اين اصول نفى مى نمود، زيرا او به آينده ى كشور فكر مى كرد نه به بقاى قدرت و سلطه ى خويش.

*اصول سیاست

ایشان در ادامه ارائه تعریفی از سیاست به اصول سیاست از منظر امیر المومنین ع پرداخته و صدق محوری ،قانون محوری،انتقاد پذيرى،شايسته محورى،مردم سالارى ،انسان محورى ،تعهد به اصول اخلاقى در اوج قدرت،احترام به آزادى هاى معقول را از اصول سیاست از دیدگاه آن حضرت برشمرده است .

علاقه مندان با مراجعه به این کتاب می توانند علاوه بر کسب اطلاعات دقیق تر نسبت، به دیدگاه سیاسی امیر المومنین ع با پاره ای از حواد ث تاریخی در این زمینه آشنا شوند.