مطلب فوق فرازی از اظهارات کسی است که سال‌ها تلاش کرده با فیلسوف شهید آیت‌الله مرتضی مطهری آشنا شود تا بر کتاب او نظارت کند.

سرویس علمی- فرهنگی خبرگزاری حوزه به مناسبت گرامی‌داشت سالروز شهادت استاد مطهری در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام‌ والمسلمین محمدباقر شریعت‌نیا که سالها با آن شهید والامقام مانوس بوده ابعاد دیگری را از شخصیت این فیلسوف شهید بازگو می‌کند.

با سلام و تشکر از وقتی که را در اختیار خبرگزاری حوزه قرار دادید، لطفا نحوه آشنایی خود با شهید مطهری را بیان کنید؟

وصف علامه شهید را بسیار شنیده بودم؛ مشتاق دیدنشان بودم، زمانی که به قم آمدم به تهران هجرت کرده بودند، آن زمان امکان رفتن به تهران برایم خیلی راحت نبود، به مشهدالرضا(ع) مشرف شدم در "صحن نو" شهید مطهری را دیدم، پس از سلام و احوال‌پرسی سلسله سئوالاتی راجع به معاد داشتم، درخواست کردم در این موضوع ارایه طریق کنند، ولی‌ گفتند؛ الان برای زیارت آمده ام ...

بعد از ده سال که کتاب معاد را نوشتم به تهران رفتم، شنیدم شهید مطهری در مدرسه مروی مباحثه ای دارند حضورشان رسیدم، عرض کردم: هفت سال است در مورد معاد مطالعه می کنم و با مشکلاتی برخورد کرده ام.

ایشان هم به فکر فرو رفت! جوابی به من داد که زیاد آرام نشدم، بعد از آن سه سال دیگر در موضوع معاد کار کردم، کتابم تنظیم شد یکی از اقوام که با شهید مطهری مراوده داشت واسطه شد تا استاد، کتاب معاد بنده را مطالعه کنند.

برای ملاقات با شهید مطهری همراه با ابوالزوجه به قلهک رفتیم کتاب را به محضرشان دادم، گفتم ده سال است در این موضوع کار کارده‌ام، دوست دارم آن را ببینید تا لغزشی در آن نباشد و خیالم راحت شود، گفت: وقت ندارم من را جواب کرد و سپس گفتند؛ آقایی هم در مدرسه مروی گفته بود من هفت سال در معاد کار کرده ام ایشان را می شناسی؟ گفتم خودم هستم وبعد از آن فرمود: استثنائاً کتاب شما را تا انتها مطالعه می‌کنم، نوشته بنده یک سال نزد ایشان ماند و بعد از آن ماجرا لطف خاصی به من داشتند.

*آیا حواشی و تصحیحی هم نسبت به کتاب انجام دادند؟

بله، ایشان تذکراتی نسبت به کتاب داشتند و چند سطری هم نگاشتد و چند اشکال ویرایشی هم گرفتند و اساسا سبک پرداخت من به معاد را پسندیدند، این آغاز آشنایی بنده با شهید مطهری بود.

* در جلسات درس و کلاس های استاد شرکت داشتید؟

بله در جریان انقلاب به زندان افتادم، وقتی آزاد شدم، آقای مطهری در قم جلسه تدریس خصوصی داشتند، به مرحوم فاکر و آقای طاهری تاکید کرده بودند در جلسه ما آقای شریعت نیا هم حضور داشته باشند.

*در آن ایام چه درسی می دادند؟

فلسفه و اسفار تدریس می‌کرد، اسفار عجیبی می گفت؛ من این گونه تعبیر می کردم، «گویا انیشتن بر کرسی درس است و فرضیه نسبیت را بیان می کند»، بعد ها به ایشان عرض کردم می خواهم اصول فلسفه و روش رئالیسم علامه طباطبایی را شرح کنم و پاورقی های شما را تطبیق دهم و به متن بیفزایم تا دوگانگی بین متن علامه و پاورقی ها شما را از میان بردارم، زیرا پاورقی مفصل و متن مجمل برای طلاب مفید نبود. جلد اول را نوشتم و ایشان بسیار خوشحال شدند و استقبال کردند، متاسفانه دست نفاق، ایشان را از جامعه علمی و دینی ما گرفت، بقیه مجلدات را نیز به اتمام رساندم، اما فرصت نشد آن را به محضر استاد برسانم.

*این کتاب چه جایگاهی در هدایت افکار فرهیختگان آن روز داشت؟

در تاثیر شگرف این کتاب حرف و سخن فراوان است، از جمله آقای احسان طبری می گفت؛ «من با کتاب روش رئالیسم شهید مطهری مسلمان شدم»

*گویا شما در جهت ترویج تفکرات شهید مطهری اقدام به انتشار مجله معارف اسلامی نمودید، لطفا در این باره توضیحی دهید؟

بله همینطور است، من با آثار شهید مطهری بسیار مانوس بودم، مخصوصا در مجله معارف اسلامی که فلسفه انتشار آن احیاء آثار شهید مطهری بود، اما متاسفانه الان به دلائلی تعطیل شده و تصمیم دارم، مجددا آن را منتشر کنم، آیت الله باقر کنی هم خیلی من را تشویق می کرد و می‌گفت: روان جاویدان آقای مطهری هم از شما انتظار دارد در مسیر احیاء آثار ایشان تلاش کنید.

*شهید مطهری را چگونه دیدید؟

شخصیتی بی بدیل و کم‌نظیر زمانی به آیت الله جوادی آملی عرض کردم، کتاب معاد مرا شهید مطهری مطالعه کرده اند، گفتند: اگر ایشان تایید کرده من هم دربست قبول می کنم، البته آیت‌الله جوادی هم کتاب مرا مطالعه کردند.

آیت‌الله مطهری «اسلام شناس» به معنای واقعی کلمه بود امام خمینی در مورد شهید مطهری این گونه فرموده‌اند: «مرحوم آقای مطهری یک فرد بود، جنبه های مختلف در او جمع شده بود، خدمتی که به نسل جوان و دیگران کرده است، کمتر کسی انجام داده.آثاری که از او هست، بدون استثناء خوب است و من کس دیگری را سراغ ندارم که بتوانم بگویم بی استثناء آثارش خوب است.ایشان بی استثناء آثارش خوب است، انسان‌ساز است»،

 این تعبیر امام‌(ره) بسیار سنگین بود، ایشان در هر زمینه ای که وارد شده، ابتکارات فوق العاده ای داشتند و با مسائل جدید نیز بسیار آشنا بودند، زمانی در مجله «زن روز» آنچنان مناظرات مکتوبی داشتند که دشمن دق مرگ می‌شد، گویا کتاب های ایشان قالب ریزی ریاضی دارد، هر چه زمان می‌گذرد نبوغ خاص شهید بیشتر بر ما آشکار می گردد.

شهید مطهری در اوج تقوی بود و عمر را بی جهت هدر نمی‌داد، نه غیبت می کرد و نه اهل لغویات بود.

در تفسیر نیز گوی سبقت از دیگران ربوده بود، همان چند سوره‌ای که تفسیر کردند در نوع خود عالی است، یکی از شرایط افراد اسلام شناس این است بر تمامی علومی که برای فهم دین نیاز است را در حد اعلی بفهمد و شهید مطهری شناخت عمیقی نسبت به دین و لایه‌های مختلف آن داشت، عالم به زمانه بودن « الْعالِمُ بِزَمانِهِ لا یهْجُمُ عَلَیهِ اللَّوابِسُ.» بر این اساس تاثیر شگرفی در جامعه علمی و دینی و سیاسی کشور داشتند.

او شهید مبارزه با انحرافات است، اگر ایشان در بین ما بود اوضاع به گونه دیگری بود، و اقعا جای ایشان خالی است، زیرا اسلام را به معنای واقعی کلمه شناخته بود و همیشه دنبال علم بود و قرآنی فکر می کرد.

*نحوه مناظرات شهید با مخالفین چگونه بود؟

قرآنی فکر می کرد«قُلْ هاتُوا بُرْهانَکمْ إِنْ کنْتُمْ صادِقینَ، بقره 111» سلاح شهید در مناظره «برهان» بود و «دلیل»،  در مناظرات دلیل می آورد و طرف مقابل را ساکت می کرد. شرح صدر عجیبی داشت « وَ مَنْ یرِدِ اللهُ أنْ یهْدِیهُ یشْرَحْ صَدْرَهُ لِلإسْلَامِ، انعام 125 » ایشان با شرح صدر بالای خود به یاوه گویی های ماتریالیسم و... گوش می داد، اصلاً عصبانی نمی شد.

 با همان شیوه مناظره ای امام صادق(ع) باابن ابی العوجاء با مخالفین و معاندین مناظره و گفت‌وگو می کرد، چنان به شبهات آنان گوش می کرد و مطالب ایشان را مطرح می کرد و احیاناً گاه چند دلیل دیگر بر تقویت مبانی مخالفین می افزود که آنان را به تعجب وامی‌داشت، مطمئن می شدند که حق با آنان است، اما شهید پس از آن، ریشه مطالب آنها را قلع و قمع می کرد و دیگر جایی برای بحث باقی نمی‌گذاشت.

*جهاد علمی:

یکی دیگر از راه های شناخت اسلام، جهاد علمی است، باید آیات و روایات متعدد را کنار هم گذاشت تا حقیقت بدست آید، مثلا در قرآن آمده است « وَ أَنْ لَیسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعی ، نجم 39 »، در آیه دیگر تصریح شده:« قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکمْ بِالْأَخْسَرینَ أَعْمالاً *الَّذینَ ضَلَّ سَعْیهُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ هُمْ یحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یحْسِنُونَ صُنْعاً؛ 103-104 کهف » در یکجا می‌فرماید، برای انسان چیزی جز تلاش و سعی او نمی ماند، در جای دیگر می‌فرماید: سعی و تلاش ایشان گم شده است، لذا نمی شود با یک آیه به فهم آن رسید، تفسیر آیات به آیات، تسلط ویژه خود را می خواهد، « وَ الَّذینَ جاهَدُوا فینا لَنَهْدِینَّهُمْ سُبُلَنا، عنکبوت 69 » کسی که جهاد کند، ما او را به راه هایمان هدایت می کنیم، و یکی از اقسام جهاد و تلاش در راه خدا، جهاد علمی است.

 شهید مطهری تمام شرایط اسلام شناسی را از بعد علمی و معنوی دارا بود، لذا به هرموضوعی که توجه می‌نمود غوغا می کرد، آیت الله باقر کنی می‌گفت: شما به همین یادداشت ها ی شهید مطهری همه توجه  کنید، متوجه می‌شوید این ها مطالبی بود که شهید می خواسته بعدها روی آن کار کند، اما نوع یادداشت برداری هم غوغا است و به گونه ای یادداشت برداشته که منظم و قالب ریزی است و انسان از این یادداشت برداری هم می تواند به حقیقتی برسد.

* خصوصیات اخلاقی شهید چه بود؟

 اهل تقوی به معنای واقعی کلمه بود، بعضی‌ها در نوشتن تقوا دارند و اما ظرفیت نقدپذیری و طرح آشکار را ندارد، اما آقای مطهری هرگز برافروخته نمی شد در تمامی جهات تقوی داشت در معاشرت با خانواده، در کرسی تعلیم و تعلم، هیچ بلند پروازی نداشت، اهل «من» گفتن نبود. با تواضع علمی حرکت می کرد، خطابه‌های ایشان هم عجیب بود و فراز و نشیب عجیبی داشت و انسان اصلا خسته نمی شود، تمام کلمات او ریاضی بود و یقین آور، نمونه بارز اخلاص بود، من چنین اخلاصی را در کمتر کسی یافتم.

با مخالفین مهربانانه برخورد می کرد  و به آنان میدان می داد، درجه نازله امام صادق علیه السلام در مناظرات را می شد در شخصیت شهید مطهری احساس کرد، با مناظرات خود با «ماتریالیست ها» و دیگر «ایسم های» وارداتی غربی و شرقی در دانشگاه ها توانست، دانشگاه را تهذیب کند و کسی جرات نداشت با ایشان مناظره کند.

زبان عاجز است از اینکه کسی فضائل را باز گو کند، ایشان فلسفه را از آسمان به زمین آورد، فلسفه به گونه ای بود که جوانان نمی فهمیدند فلسفه چیست! شهید این فلسفه را بگونه ای نوشت که همه استفاده کنند، نمونه آن همین کتاب روش رئالیسم است، حتی دبیرستانی ها نیز با کمی دقت می فهمند. علامه محمد تقی جعفری گفت: بهترین کتاب فلسفی روش رئالیسم است و توصیه داشتند تحریر این کتاب را به پایان برسانم تا همه متفکرین جهان نیز با این کتاب آشنا شوند.

در آخر می خواهم بگویم: "هیهات أن یأتی الزمان بمثله إنّ الزمان بمثله لعقیم " محال است که زمانه همچون شهید مطهری را بیاورد و زمانه از آوردن مثل او عقیم است.