سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری حوزه در راستای سلسله مباحث سبک زندگی اسلامی ایرانی در این مقال بخشی از حقوق معنوی افراد جامعه و نیز مومنین بر یکدیگر را منتشر می‌کند.

* ارتقاء سطح فرهنگی مؤمن

 امام صادق عليه‌السلام در جمع یارانش می‌فرمود: «تقوای الهی پیشه کنید و با یکدیگر برادرانی نیکوکار و دوستانی در راه خدا و به هم پیوستگانی مهربان باشید. و با یکدیگر دیدار وملاقات کرده و درباره امر ما گفت وگو و آن‌را زنده کنید».(1)

* نقد خیر خیراهانه

 امیرمؤمنان عليه‌السلام به فرزندش امام حسن عليه‌السلام فرمود: «در خیرخواهی برادرت بی‌غرض باش؛ چه در کار خوب و چه در کار بد او و در هر حال وی را یاری کن».(2)

امام صادق عليه‌السلام فرمود:«محبوب‌ترین برادرانم نزد من کسی است که عیب‌های مرا به من هدیه کند».(3)

ترک دوستی با دشمنان مؤمن: امیرمؤمنان عليه‌السلام می‌فرماید:«دشمن دوست خود را دوست مگیر که با دوست خود دشمنی می‌کنی».(4)

* رازداری

 امیرمومنان علی عليه‌السلام فرمود:«وقتی برادر دینی تو مورد وثوق باشد، مال و جانت را به او بذل کن و با دوستانش دوست و با دشمنانش دشمن باش. اسرار و زشتی‌هایش را بپوشان وخوبی‌هایش را آشکار کن».(5)

* توجه نکردن به شايعات

 خداي سبحان درباره شايعه‌اي که در مورد يکي از همسران پيامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله رواج دادند، به مؤمنان مي‌فرمايد:«چرا وقتي آن بهتان را درباره هم‌کيش خود شنيديد، مردان و زنان مؤمن در حق او که از خودشان به شمار مي‌رفت، گمان نيک نبردند و نگفتند اين بهتاني آشکار است؟».(6) اميرمؤمنان علي عليه‌السلام فرمود:«کار برادرت را حمل بر صحت کن و هر سخني که از برادرت مي‌شنوي در حالي‌که برايش توجيه خوبي مي‌يابي، بد توجيه مکن».(7)

* پرهیز از اتهام

 امام صادق عليه‌السلام فرمود:«هرگاه مؤمنی برادرش را متهم کند و گمان بد به وی برد، ایمان از دلش زدوده شود، چنان‌که نمک در آب حل می‌شود».(8)

* حفظ آبرو

 رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله فرمود:«ای مسلمانانی که با زبان اسلام آورده ولی ایمان خالصانه در دلتان جای نگرفته است! مسلمانان را ملامت نکنید و عیب‌هایشان را آشکار نسازید؛ زیرا هر کس عیب‌های مسلمانان را آشکار سازد خدا عیبش را آشکار کند...».(9)

 ابوبصیر گوید: به امام باقر عليه‌السلام گفتم:«مردی از یاران ما از گرفتن زکات شرم دارد و من بدون آن‌که نام او را ببرم به او زکات می‌پردازم». فرمود:«به او بپرداز و نامی از زکات نبر و مؤمن را خوار مکن».(10)

* پاداش حفظ آبروی دیگران

 امام صادق علیه‌السلام فرمود: اگر از برادر ایمانی، نزد کسی غیبت شود و او یاریش کند خدا او را در دنیا و آخرت یاری می‌کند و اگر او را یاری و از او دفاع نکند در حالی که توانایی دارد، خدا در دنیا و آخرت خوار و حقیرش می‌کند. (11)

* عفو از لغزش

امیرمؤمنان عليه‌السلام فرمود:«با مردم مدارا کن و عالمان را گرامی بدار و از لغزش‌های برادران درگذر که سرور پیشینیان و آیندگان (پیامبر) با سخن خود به تو آموخته و فرموده است: از کسی که بر تو ستم کرده در گذر و به آن‌که از تو بریده است بپیوند و بخشش کن  به كسي كه تو را محروم کرده است».(12)

دعا برای مؤمن: امام باقر علیه‌السلام فرمود:«سریع‌ترین دعایی که به اجابت می‌رسد، دعای برادر برای برادرش در غیاب او است و چون به دعا بپردازد، فرشته‌ای که بر او گمارده شده می‌گوید: آمین، برای تو نیز دو برابر این خواسته باد». (13)

 امام صادق علیه‌السلام فرمود:«دعای انسان برای برادرش در غیاب او، موجب روزی فراوان و مانع از امر ناخوشایند است».(14)

*  یاری

 رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله فرمود:«هر کس به فریاد برادر مسلمانش برسد تا او را از غم و اندوه و گرفتاری برهاند خدا برایش ده حسنه می‌نویسد و او را ده درجه بالا می‌برد و ثواب آزادسازی ده برده را به وی عطا می‌کند و ده بلا از او دور می‌کند و برای او ده شفاعت در قیامت آماده می‌کند».(15) رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله همواره می‌فرمود:«یاری مسلمان خیر است و اجر آن از یک ماه روزه و اعتکاف در مسجدالحرام بیشتر است».(16) امام زین العابدین عليه‌السلام فرمود:«هر کس برادرش را در برابر ستمکاری یاری کند خدا او را در عبور از صراط هنگامی‌ که قدم ها از آن بلغزند یاری می‌دهد».(17) رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله درباره پیامد یاری نکردن به مؤمن نیز فرمود:«هر کس صبح کند و به امور مسلمانان اهتمام نورزد مسلمان نیست و هر کس بشنود، مردی فریاد می‌زند: ای مسلمانان! (کمکم کنید) و پاسخش ندهد مسلمان نیست». (18)

* پاداش ملاقات یکدیگر

زیارت مؤمن: امام صادق عليه‌السلام فرمود:«هر چیز در کنار چیزی آرام می‌گیرد و مؤمن کنار برادر مؤمن خود می‌آساید، چنان‌که پرنده نزد همانند خویش می‌آساید».(19) در سخنی دیگر فرمود:«هرکس برادرش را تنها برای خدا و برای به دست آوردن آنچه خدا وعده داده، زیارت کند، خدا هفتاد هزار فرشته را بر او می‌گمارد تا وی را ندا دهند: خوشا به حالت و بهشت گوارایت باد».(20)

نگاه به مؤمن: رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله فرمود: نگاه {مومن} به برادری که وی را برای خدا دوست می‌دارد عبادت است.(21)

* خوشرویی با مردم

 امام باقر عليه‌السلام فرمود:«لبخند مرد در برابر برادرش نیکی است».(22) از امام صادق عليه‌السلام پرسش شد:«حسن خلق چیست؟». فرمود:«نرمخو و خوش‌گفتار باشی و برادرت را با خوشرویی دیدار کنی».(23)

* سلام و دست دادن

 رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله فرمود:«هنگام دیدار با یکدیگر، با سلام و دست دادن ملاقات کنید و چون از یکدیگر جدا می‌شوید با مغفرت خواهی برای یکدیگر از هم جدا شوید».(24) امام باقر عليه‌السلام فرمود:«مؤمنان هرگاه همدیگر را ملاقات می‌کنند و دست در دست هم می‌نهند، خدا دست خود را میان دستان آن دو قرار می‌دهد و با کسی که برادرش را بیشتر دوست می‌دارد مصافحه می‌کند». (25)

اجابت دعوت مؤمن: امام صادق عليه‌السلام فرمود:«یکی از حقوق واجب مسلمان بر برادرش این است که دعوتش را پاسخ دهد».(26)

* خوردن غذای مؤمن

امام صادق عليه‌السلام فرمود:«(صداقت در ابراز) محبت انسان با خوردن از غذاي برادرش معلوم مي‌شود».(27)

* پیامد کم شمردن پذیرایی

 رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله  فرمود:«مردم را همین گناه بس است که پذیرایی برادرشان را اندک شمرند».(28)

* حمایت عاطفی

رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله می‌فرماید:«هر کس مؤمنی را شاد کند مرا شاد کرده است و هر کس مرا شاد کند خدا را شاد کرده است».(29)

* نکته

 شاد کردن مؤمن مصادیق فراوانی دارد و حمایت‌های یاد شده می‌توانند از مصادیق آن به شمار آیند.

امام صادق عليه‌السلام فرمود:« ... هنگامی که خدا مؤمن را از قبرش برانگیزد شبحی با وی خارج می‌شود که پیشاپیش او می‌رود و هر گاه مؤمن امری هولناک از رخدادهای قیامت را می‌بیند آن شبح به وی می‌گوید: هراسناک و اندوهگین مباش و بر تو از جانب خدا بشارتی از شادمانی و کرامت است... . مومن بدو گوید: خدا تو را رحمت کند، چه خوب همراهی هستی که با من از قبرم خارج شده‌ای و همواره از سوی خدا سرور و کرامت را به من بشارت می‌دهی تا چنین شد. تو کیستی؟ آن مثال گوید: من همان سروری هستم که تو بر برادر مؤمن خود در دنیا وارد کرده‌ای و خدا مرا (از همان سرور) آفریده تا به تو بشارت دهم».(30)

* اجلال و تکریم

 رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله می‌فرمود:«کسی که برادر مسلمانش را با کلمه‌ای از سر لطف گرامی ‌بدارد و اندوهی را از وی بزدابد ، تا زمانی که در حال گرامی‌داشت اوست، پیوسته در سایه رحمت الهی است».(31) امیرمؤمنان علی عليه‌السلام فرمود:«هر کس برادرش را گرامی بدارد خدا را گرامی داشته است. به گمان شما کسی که خدا او را گرامی داشته وضع او چه خواهد شد؟».(32) یعنی پاداش گرامی داشت مؤمن فراتر از گمان‌های بشری است. امام باقر عليه‌السلام فرمود:«برادر مسلمانت را دوست بدار و آنچه برای خود می‌پسندی برایش بپسند و آنچه برای خود ناپسند می‌داری برای او هم نپسند... . او را بزرگ بشمار و گرامی بدار، زیرا او از توست و تو از اویی». (33)

* استقبال گرم از یکدیگر

امام سجاد عليه‌السلام فرمود:«هر کس به برادرش خوشامد بگوید، خدا تا روز قیامت برایش خوشامدگویی می‌نویسد».(34)

* گشاده رویی

امام باقر عليه‌السلام فرمود:«مردی نزد رسول خدا آمد و گفت: ای رسول خدا! مرا سفارشی کن. فرمود: ... با چهره گشاده برادرت را دیدار کن».(35) رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله فرمود:«خدا از کسی که در برابر برادرانش ترشرویی می‌کند، خشمگین است».(36)

* اعلان بیماری به برادران مؤمن

 امام صادق عليه‌السلام فرمود:«سزاوار است مؤمن وقتی بیمار شد برادرانش را از بیماری خود آگاه سازد تا از او عیادت کنند و در نتیجه هم خودش و هم آنان از این عیادت بهره‌مند گردند. پرسیده شد: آنان به سبب عیادت از او پاداش دارند، اما او چگونه پاداش می‌یابد؟ فرمود: چون او زمینه‌ساز پاداش آن‌ها شده، پاداش می‌برد و در این عمل برای او ده نیکی نوشته می‌شود و ده درجه رفعت می‌یابد و ده گناه از او زدوده می‌شود».(37)

نامه نگاری به مؤمن: امام صادق عليه‌السلام فرمود:«پیوند برادران در وطن (حضر) به دیدار و زیارت و در سفر با نامه نگاری است».(38)

* ترک تقاضا از دیگران

 امام صادق عليه‌السلام فرمود:«از برادرانتان درخواست نیاز نکنید که (اگر) از شما دریغ کنند، خشمگین می‌شوید و کفر می‌ورزید». (39)

*  نکته

 اگر چه بر مؤمنان لازم است نیاز برادران دینی خود را برآورند، ولی این‌کار همیشه برای آن‌ها ممکن نیست، از این‌رو در خواست از آنان، هم موجب آزردگی خودشان و هم موجب ناراحتی درخواست کننده است.

* درخواست

: امام باقرعليه‌السلام فرمود: «برادر مسلمانت را دوست بدار و آنچه برای خود می‌پسندی برای او نیز بپسند و آنچه را برای خود ناپسند می‌داری برای او نیز مپسند و هر گاه نیازمند شدی از او درخواست کن و هر گاه او از تو درخواست كرد، عطایش کن».(40)

* نکته:

اگر چه اصل در زندگی، ترک تقاضا از همگان حتی مؤمنان است ولی در شرایطی خاص و با توجه به توانایی برادر مؤمن تقاضای از او ضرورت می‌یابد و بر او نیز لازم است اجابت کند.

* پذیرش عذر

 حسن بن راشد می‌گوید:«امام صادق عليه‌السلام فرمود: هرگاه از مؤمنی چیزی خواستی پیش از آن‌که عذرخواهی کند عذرهایی برایش آماده ساز (و احتمال معذور بودنش را در نظر داشته باش)، پس اگر عذر خواست، عذرش را بپذیر هر چند به گمان تو امور برخلاف گفته او است».(41)

* اعتماد به سخن او

 امام صادق عليه‌السلام فرمود:«قصد کردم شخصی را به عنوان شریک با مال التجاره به یمن بفرستم. نزد امام باقر عليه‌السلام رفتم و درباره انتخاب آن شریک با او مشورت کردم. آن حضرت فرمود: مگر نمی‌دانی او شرابخوار است؟ گفتم: مؤمنان چنین می‌گویند. فرمود: آنان‌را درباره شرابخواری او تصدیق کن، زیرا خدا فرمود:«یُؤمنُ بالله و یُؤمِنُ للمومنین » (42)؛ یعنی خدا و مؤمنان را تصدیق می‌کند».(43)

اعلان محبت به مؤمن: رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله فرمود:«هر یک از شما برادرش را دوست دارد به وی اعلان کند که این کار برای پیوند شما بهتر است».(44)

--

پي‌نوشت‌ها:

1- مصادقه الاخوان، ص34. / 2- تحف العقول، ص 81 . / 3- الکافی، ج 2، ص 639. / 4- الفقیه ج 4، ص 390. /  5- الکافی، ج 2، ص 249.248. 6- سوره نور، آیه 12. / 7- تحف العقول، ص 368.  8- الکافی، ج 2، ص 361. / 9- الکافی، ج 2، ص 354. / 10- الکافی، ج 3، ص 564. /  11- عده الداعی، ص 191.  12- بحار، ج 75، ص 71.  13- عده الداعی، ص 183. / 14- عده الداعی، ص 183. 15- ثواب الاعمال، ص 148. / 16- بحار، ج 75، ص 217. / 17- ثواب الاعمال، ص 146. 18- الکافی، ج 2، ص 164. / 19- عده الداعی، ص 187. / 20- عده الداعی، ص 188. 21- تنبیه الخواطر، ج 2، ص 175. / 22- الکافی، ج 2، ص 188. / 23- الفقیه، ج 4، ص 412. / 24- عده الداعی، ص 189. / 25- عده الداعی، ص 189. / 26- الکافی، ج 6، ص 274. / 27- المحاسن، ص 413. / 28- المحاسن، ص 414. / 29- الکافی، ج 2، ص 188. / 30- الامالی، طوسی، 196. / 31- الکافی، ج 2، ص 206. / 32- عده الداعی، ص 190. / 33- مشکاه الانوار، ص 83. / 34- الکافی، ج 2، ص 206. / 35- الکافی، ج 2، ص 103. / 36- کشف الریبه، ص 83. / 37- الکافی، ج 3، ص 117. / 38- مصادقه الاخوان، ص 56. / 39- مصادقه الاخوان، ص 54. / 40- مشکاه الانوار، ص 181. / 41- مصادقه الاخوان، ص 63. / 42- اشاره به آیه 61 سوره توبه. / 43- تفسیر العیاشی، ج 2، ص 95. / 44- الجعفریات، ص 195.

منابع: كتاب مفاتيح الحيات/نسیم وحی