إعجاز و تحدّىِ قرآن حتى در جنبه لفظى، سبك، آهنگ، تصويرسازى، هندسه كلمات و بلاغت، منحصر در زبان عربى نيست؛ بلكه شامل تحدّى به هر متن ادبى در هر زبانى مى شود.
اگر دست روى هر متن ادبى زيبا گذاشته شده و پنج خط آن انتخاب شود و سپس يكى از صفحات قرآن انتخاب کرده و پنج خط آن انتخاب شود، آنگاه ميان سبك، آهنگ، تصويرها، هندسۀ كلمات، بلاغت و وزن آنها مقايسه ای صورت گیرد، خواهیم دید قابل مقایسه نیستند به این معنا که: متن غيرقرآنى از جهت رعايت نكات ادبى و بيانى در حدّ و اندازۀ قرآن نيست. علاوه بر اين، اعجاز معنوى و بلنداى معارف قرآنى مهمتر از اعجاز لفظى است.
در طول قرنها، مردمان بسيار و انديشمندان زيادى از قرآن بهرههاى علمى و معنوى بردهاند به گونهاى كه به هر مقدار، جامعه بشرى رشد داشته به همان ميزان از دانش و معارف قرآن و نورانيت معنوى آن بهرهمند گرديده است؛ تا جايى كه گفته شده برخى از آيات قرآن (مانند شش آيه اول سوره حديد)، در آخرالزمان، به عمق آن پى خواهند برد. (1)
اعجاز قرآن از نظر معانى، اختصاص به گروه خاص و يا زبان خاصى ندارد كه در اين باره مىتوان به برخى نمونه ها اشاره كرد.
توصیف حقیقی خداوند
قرآن، خدا را توصيف نموده است؛ صفاتى را كه شايسته او نيست، از او سلب كرده و او را منزّه از آن صفات دانسته و از طرف ديگر صفات كمال و أسماى حُسنى را براى ذات حق اثبات كرده است.
قرآن در توصيفات خود آن چنان دقيق است كه ژرف انديشترين علماى الهى را به حيرت انداخته است و اين خود، روشنترين معجزه از يك فرد درس نخوانده است.
قرآن در پيوند انسان با خداوند، زيباترين بيانها را دارد. «خداى قرآن از رگ گردن به انسان نزديكتر است». «با او در داد و ستد است» و «با او خشنودى متقابل دارد». «او را به خود جذب مىكند و مايه آرامش دل اوست»: «ألا بِذِكْرِ اللهِ تَطْمَئِنُّ اللقُلوبُ» (1) «بشر با او انس و الفت دارد»؛ «بلكه همه اشياء او را مىخواهند و او را مىخوانند»؛ «تمام موجودات از عمق و ژرفاى وجود با او سر و سرّ دارند»؛ «او را ثنا مىگويند و تسبيح مىكنند: «إنْ مِنْ شَيْءٍ إلّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلكِنْ لا تَفْقَهونَ تَسْبيحَهُمْ». (2)
انسان شناسی در مکتب قرآن
قرآن كتاب راهنمايى بشر است و در واقع كتاب «انسان» است؛ انسان از نظر قرآن، نفخۀ روح الهى است و خواه ناخواه به سوى خداى خود باز مىگردد.
بنابراین معرفتِ خدا از شناخت انسان جدا نيست. انسان تا خود را نشناسد، به درستى نمىتواند خداى خود را بشناسد. از طرف ديگر، تنها با شناخت خداوند است كه انسان به واقعيّتِ حقيقىِ خود پى مىبرد.
انسان در مكتب پيامبران، با انسانى كه بشر از راه علوم مىشناسد، بسى متفاوت است.
معاد قرآنی
گستره آگاهى نسبت به معاد، رستاخيز و حشر اموات، مراحل بين مرگ تا قيامت و ...، تنها در قرآن به طور شايسته و به دور از ترديد بيان شده است.
سرگذشت بدون تحریف انبیاء و دشمنان آنان در قرآن
تاريخ و قصص پيامبران عليهم السلام و فرجام نيك پيروان آنان و عاقبت بد تكذيبكنندگانِ آنها، به روشنى و گستردگى در قرآن ذكر شده است.
بیان فضایل اخلاقی همراه با مفهوم صحیح آن در قرآن
مكارم و فضايل اخلاقى؛ از قبيل شجاعت، استقامت، صبر، عدالت، احسان، محبّت، ذكر خدا، محبّت خدا، شكر، ترس از خدا، توكّل، رضا و تسليم در مقابل فرمان خدا، تعقّل و تفكّر، علم و آگاهى، نورانيّت قلب به واسطۀ تقوا، صدق، امانت و ...، به خوبى در قرآن آمده است.
تبیین اخلاق اجتماعی در قرآن
اخلاق اجتماعى؛ از قبيل اتّحاد، تواصى بر حق، توصيه بر صبر، تعاون بر نيكى و تقوا، ترك دشمنى، امر به معروف و نهى از منكر، جهاد به مال و نفس در راه خدا و ...، به گستردگى در قرآن ذكر شده است.
بیان احکام فردی و اجتماعی در قرآن
احكام؛ از قبيل نماز، روزه، زكات، خمس، حج، جهاد، نذر، قسم، بيع، رهن، اجاره، هِبه، نكاح، حقوق زوجين، حقوق والدين و فرزندان، طلاق، وصيّت، ارث، قصاص، حدود، دَين، قضا، شهادت، مالكيّت، حكومت، شورا، حقّ فقرا، حقّ اجتماع و ...، در قرآن بيان شده است.
بنابراين ثابت مىشود كه قرآن جنبههاى اعجازىِ گوناگونى دارد و اين به گونهاى است كه نه تنها عرب در برابر آن عاجز است؛ بلكه تمام جهان نيز در مقابل آن خاضع است.
در اين زمينه هزاران كتاب و مقاله به وسيله دانشمندان در رشتههاى مختلف علوم به نگارش درآمده و همه از عظمت قرآن و تطبيق آيات آن با جديدترين رهيافتهاى دانش بشرى سخن گفتهاند.
پاورقی:
(1). تفسير نمونه، ج 23، ص 295.
(2). رعد، 28.
(3). اسراء، 44.
منبع: كتاب: دفتر پنجم (قرآن شناسى)، صالح قنادی،
