حوزه/ حجت الاسلام و المسلمین هادی افخم رضایی، مدیر موسسه آموزش عالی امام رضا(ع) تهران، درگفتگو با خبرنگار خبرگزاری «حوزه» در تهران، با بیان این که یکی از اهداف مهم قیام عاشورا احیاء فریضه امر به معروف و نهی از منکر و مهمتر از آن اقامه نماز بود، گفت: امام حسین(ع) با اقامه نماز در میدان جنگ،‌ باطن نفاق آلود دشمن را آشکار و ماهیت واقعی آن ها را بر ملا ساخته و تمام نقشه های شوم آنان را برهم زدند.

متن کامل این گفتگو را در ادامه بخوانید.

به عنوان سئوال نخست بفرمایید، ماهیت و حقیقت نماز چیست که در عصر تاسوعا هنگامی که به حضرت سید الشهدا (ع) پیشنهاد حمله می‌شود، آن حضرت پس از چند نوبت گفتگو، جنگ را یک روز به تأخیر می‌اندازند و می‌فرمایند «إِنّی أَحِبُّ الصَّلاهَ».

پیرامون اهمیت و جایگاه و نیز تبیین چیستی نماز آیات و روایات فراوانی وارد شده است که از مجموع آنها برداشت می شود که حقیقت نماز، اظهار بندگی و همچنین اعتراف به فقر محض در برابر غنای مطلق است، اما سؤال اینجاست که حقیقت بندگی چیست؟ در پاسخ به این سؤال به روایتی از امام صادق (ع) استناد می کنم و به توضیح آن می پردازم. پیرامون ماهیت بندگی از حضرتشان سؤال شد؛ مَا حَقِيقَةُ الْعُبُودِيَّةِ؟ حقیقت بندگی چیست؟ حضرت در پاسخ فرمودند «ثَلَاثَةُ أَشْيَاءَ ؛ حقیت بندگی سه چیز است»؛ اول آنکه عبد، خود و آنچه را در اختیار دارد را تماما از آنِ حضرت حق بداند و هیچ گونه احساس ملکیت به وجود خود و متعلقاتش نداشته باشد.

دومین شاخصه حقیقت بندگی آن است که عبد، تدبیر امور را به خدای حکیم واگذار نماید؛ یعنی فرماندار کار خویش را خدا بداند و به این باور برسد که آن کسی که مصلحت امور و حقائق آن را به درستی، آگاه است خداوند علیم است که بهترین مقدرات را برای بنده خود رقم می زند.

سومین ویژگی حقیقت بندگی آن است که تمام دغدغه و مشغولیت عبد، امتثال و فرمانبرداری از دستورات الهی باشد و شناخت دستورات الهی و التزام به آن مهترین و اصلی ترین هدف او باشد.

بنابراین بندگی یعنی اعتقاد به فقر محض خویش و باور به غنای مطلق خدای سبحان، به این معنا که یک موجود ناچیز فانی در برابر همه مالک وجود و هستی قرار دارد. در برابر مالکی که او را از هر حیثی کفایت و حمایت نموده و به او هستی عنایت کرده است.

 سؤال اینجاست که بنده ای که سرتا پای وجودش بدهکاری محض به حضرت حق است چطور در برابر او ادای وظیفه نماید؟ در پاسخ به این سؤال آیات و روایات بهترین و شایسته ترین کار را نماز بیان معرفی می نماید. نماز ثمره بندگی حقیقی و واقعی است، نماز  یعنی اعتراف به نیازمندی انسان به خداوند عزیز، به تعبیر دیگر اگر کسی می خواهد هستی یابد باید با مالک هستی ارتباط داشته باشد و این ارتباط با نماز برقرار می شود. نماز یعنی پذیرفته شدن از جانب خداوند یعنی تقرب، یعنی آمادگی برای مظهر صفات الهی شدن لذا  پيامبر(ص) مى‌فرمايد «الصَّلاةُ خَيْرُ مُوضُوع» و نيز امام رضا(ع) مى‌فرمايد «الصَّلوةُ قُرْبانُ كُلِّ تَقى».

با این مقدمه مصداق تام و کامل بندگی حضرات معصومین(علیهم السلام) هستند و از جمله آن بزرگواران حضرت اباعبدالله است که در قله بندگی قرار دارد. حضرت سیدالشهداء(ع) در دعای عرفه در برابر پروردگار عرضه می دارد « إِلَهِي أَنَا الْفَقِيرُ فِي غِنَايَ‏ فَكَيْفَ لَا أَكُونُ فَقِيراً فِي فَقْرِي إِلَهِي‏». این اعتقاد و باور امام حسین(ع) است، در حالی که در فضای غربت و محاصره دشمن قرار گرفته و دشمن نیز مترصد حمله به خیام است، و حضرت عباس را مأمور می نماید تا از آنها برای اقامه نماز مهلت بخواهد. در نهایت اگر از اهداف مهم قیام عاشورا اقامه نماز بیان می شود به سبب آن است که زمینه برای ایجاد یکتا پرستی و توحید فراهم می شود و بندگی خداوند که هدف از خلقت است تحقق می یابد.

چرا در ظهر عاشورا امام حسین(ع) در میدان نبرد که خطر جانی بسیاری داشت، نماز ظهر را اقامه کردند؟

این مسئله از جهات مختلف قابل بررسی و تشریح است؛

از حیث کلامی و اعتقادی: یکی از اصول اعتقادی امامیه آن است که معصومان(ع) در تمامی کردارشان اعم از باور و اعتقاد، فکر و اندیشه، و نیز رفتار و گرایش، از هر گونه خطا، سهو ونسیان از بدو تولد تا رحلتشان مصون هستند و در  زمان غیر تقیه تمامی فعل و قول و تقریر آن حضرات، ملاک، معیار و حجت است. بر این اساس در بررسی فلسفه رفتار معصومان(ع) باید در نظر داشت که بحث در دو مقام مطرح می شود 1- در مقام صدور فعل 2- در مقام درک و شناخت از ناحیه پیروان.

 آنچه مسلم است آن است که رفتار معصومان (ع) در غایت صحت و حجیت است چه درک آن برای افراد ممکن باشد چه ممکن نباشد. اما این که افراد عادی از بشر می توانند تمام ابعاد و زوایای رفتار معصومان(ع) را درک و کشف نمایند مسئله دیگری است که دو صورت دارد. در مواقعی قابل درک است. و در مواقعی درک و شناخت فلسفه رفتار معصومان (ع) برای ما امکان پذیر نیست، و در این مواقع با توجه حقانیت آن حضرات(ع) هیچ گونه خدشه آسیبی به ایمان ما وارد نخواهد شد. نظیر آن در احکام شرعیه نیز جاری و ساری است. به طوری که فلسفه برخی از احکامو یا مصالح و مفاسد آن برای افراد عادی از بشر قابل کشف و یا شناخت نیست و به تعبیری شاید عقل گریز هم باشد. اما با توجه به این که احکام و دستورات شرعی مبتنی بر اصول و اعتقادات عقلی و قطعی است ما نسبت به آن مؤمن و ملتزم خواهیم شد، اگرچه فلسفه آن برای ما نا معلوم باشد. بنابراین اگر جایی برای ما قابل درک نبود هرگز نباید ایمان یک مؤمن را تحت الشاع خود قرار دهد. و یا نباید به دنبال فلسفه تراشی بی اساس و بی مبنا باشد.

از حیث شرعی و فقهی: این که چرا امام حسین(ع) در ظهر عاشورا علی رغم وجود خطر جانی اقامه نماز می نماید؟ با استناد به مطالبی که بیان شد، می توان به پاسخ آن دست یافت. در تبیین حقیقت بندگی در روایت فوق یکی از اصول آن، التزام شرعی به دستورات شرع مقدس است و از آنجائی که حضرات معصومین(ع) بندگان ممتاز هستند بدیهی است ملتزم ترین افراد به شرع مقدس می باشند و از جمله ایشان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) است و یکی از احکام دینی که فقهای عظام در همه اعصار به آن پرداخته اند این مسئله بوده که نماز در هیچ حالتی از مکلف ساقط نخواهد شد لذا اینکه حضرت(ع) در ظهر عاشورا به نماز می ایستد تعجب ندارد بلکه اگر بر خلاف آن عمل می نموند موجب ایجاد سؤال و شبهه می گردید که چرا حضرت اقامه نماز نفرمودند.

از حیث اجتماعی: تعظیم شعائر دینی و اسلامی در قرآن کریم به عنوان نشانه تقوا و پاکی دل بیان شده است خداوند می فرماید «ذلِكَ وَ مَنْ يُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوب‏» روشن است که حضرت اباعبدالله(ع) مصداق تمام عیار تقوای قلب است، از این رو نسبت به تعظیم شعائر دینی اهتمام ویژه خواهد داشت و در هر حالتی به آن ملتزم می باشد.

از حیث فرهنگی: مدعیان دروغین اسلام پس از رحلت پیامبر(ص) از هیچ اقدامی علیه خاندان رسالت کوتاهی نکردند و پیوسته تلاش نمودند. از جمله فعالیت های آنها تقدس زدایی از چهره ی مقدس آن حضرات(ع) بود و در زمان امام حسین(ع) و با حاکمیت یزید به اوج خود رسید به طوری که حزب اموی درصدد بود تا حضرت را شخصی غیر ملتزم به موازین شرعی جلوه دهد. اما امام(ع) با اقامه نماز در میدان جنگ،‌ باطن نفاق آلود دشمن را آشکار نمود و ماهیت واقعی آن ها را بر ملا و تمام نقشه های شوم آنان را برهم زد. و لذا در زیارت می خوانیم أشهدُ انّک قد اقمتَ الصلاة؛ شهادت می‌دهم که تو نماز را برپا داشتی.

به نظر شما چگونه می‌توانیم از دل فرهنگ عاشورایی به الگویی برای سبک زندگی برسیم؟

سبک به معنای راه و رسم و شیوه  است. این سبک و شیوه برآمده از یکسری اصول و مبانی است که البته بر اساس نوع جهان بینی، سبک ها و شیوه ها متفاوت می شود. از این جهت، سبک و شیوه عاشورایی در مبنا و اصولِ خود معنادار است و بر اساس جهان بینی مادی و بدون لحاظ آخرت و بدون در نظر گرفتن حقائق ماورایی فائده ای را به دنبال نخواهد داشت. لذا اولین گام برای تبیین الگوی سبک زندگی عاشورایی یا به تعبیر رساتر سبک زندگی حسینی، شناسایی مبانی قیام عاشوراست که از آن جمله می توان به این امور اشاره نمود؛ اعتقاد به توحید در تمام مراتب آن، مقدم انگاشتن حفظ دین بر هر چیز دیگری حتی جان آدمی، تأثیر مستقیم فضائل و رذائل در سعادت و شقاوت انسان، تأثیر هدایت و ضلالت جامعه در سعادت و شقادت افراد و ده ها اصل دیگر.

همچنین شناخت و بررسی رفتارها می تواند ما را به سبک زندگی عاشورایی رهنمون سازد. حضرت اباعبدالله(ع) و یارانشان در روز عاشورا مظهر پایداری در مقام عمل و امتثال تکلیف در زمان مناسب بودند، بدون آن که تزلزلی در ادای وظیفه برایشان ایجاد شود، اینکه انسان ملتزم به رفتار و انجام وظیفه در سخت شرایط گردد برای ما درس و الگو خواهد بود.

با توجه به این که خداباوری نقش مهمی در سبک زندگی ایفا می‌کند، امام حسین(ع) برای تبیین این مسأله مهم از چه راهبردی بهره بردند؟

صبر و استقامت در مقابل مشکلات و مصائب، تسلیم و رضایت در برابر تقدیرات الهی، بی ارزش انگاری دنیا و مواردی از این دست بر پایه ایمان و معرفت به خدا، موجب زدوده شدن هر گونه یأس و نا امیدی در مسیر زندگی می شود و حضرت با به نمایش گذاشتن عملی این امور مسیر را برای شیعیان خود هموار ساخت و نشان داد و همچنین می توان نماز را به عنوان یکی از عناصر راهبردی برای تقویت ایمان در شرلیط سخت نام برد.

آزادگی و عزتمداری در سبک زندگی حسینی چه تأثیری در اصلاح نگرش های ما در امور روزمره دارد؟

آزادگی به معنای عدم تعلق و وابستگی به امور دنیایی، و عزت، به معنای شکست ناپذیری، صلابت نفس، کرامت و والایی روح انسانی و مقهور نشدن از عوامل بیرونی است. طبیعتاً شناخت روحیه عزتمدانه و آزادگی حسینی تأثیر بسزایی در ابعاد مختلف زندگی پیروان آن حضرت خواهد داشت؛ از جمله در بعد بینشی، رفتاری و نیز گرایشی. با شناخت دو خصلت آزادگی و عزتمندی حضرت اباعبدالله(ع) و التزام به آن می توان بسیاری از آسیب های روحی، اخلاقی، اعتقادی، اجتماعی و فرهنگی را درمان نمود به شرط آنکه شناخت به طور دقیق و صحیح حاصل گردد. باید توجه داشت که هر عزت و آزادی نمی تواند ارزشمند باشد، بلکه عزت و آزادگی که در سایه عنایت الهی باشد ارزشمند است. لذا عزتمداری حضرت اباعبدالله(ع) از آنجائی که بر پایه توحید است ارزش می یابد و اساساً با عنایت به آیات و روایات، از سویی عزت مختص به خداوند است و جدای از او معنا و مصداقی ندارد و از سوی دیگر راه تحصیل آن نیز فقط در ارتباط با خداوند عزیز محقق می شود. کما اینکه در قرآن می فرماید «من کان یرید العزه فلله العزه جمیعا».

*مهمترین وظیفه عاشورائیان منتظر در عصر غیبت امام زمان(عج) چیست؟ 

حضرت امام حسین(ع) به عنوان امام و مقتدای ما در مسیر احیای دین ناب، مبارزه با گسترش و رشد بدعت ها و انحرافات دینی، زمینه سازی برای اقامه عدل و عدالت و احیای ارزش های دیگر هزینه بسیار سنگینی را متحمل شدند و این نشان از اهمیت و جایگاهِ ارزش هاست. و در راستای تحقق این اهداف از هر آنچه که داشت ایثار نمود. بنابراین ما به عنوان پیرو آن حضرت باید وظائف خود همچون ولایت مداری، حراست از قرآن و سنت پیامبر(ص)، حفظ و حراست از آرمان های عاشورایی، معرفت افزایی دینی و تفقه در دین و... را در زمان خود بشناسیم و به آن ها ملتزم شویم.

انتهای پیام