خانم نجمه نجم در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری«حوزه» با بیان اینکه خلاقیت و تفکر با محوریت پژوهش بایستی در نقشه راه پژوهشی حوزه و دانشگاه تقویت گردد، اظهارداشت: ترسیم نقشه راهِ هدفمند و روشمند برای طلاب و دانشجویان از ابتدای ورود تا پس از فارغ التحصیلی، از زمره مهمترین اقدامات برای رشد دانشی، بینشی و مهارتی طلاب و دانشجویان است که نقشه راه پژوهشی بخشی از پازل این نقشه خواهد بود.
این استاد حوزه و دانشگاه افزود: برخی از برنامه ها همچون بذری است که بایستی از ابتدای دوران طلبگی و دانشجویی روی آن سرمایه گذاری شود. در طی مسیر، با برنامه های هدفمند و منسجم، تمهیدات رشد آن، تدبیر و فراهم شود. آن وقت می توانیم انتظار داشته باشیم که در پایان هر سطحِ طلبگی و هر مقطعِ دانشجویی، ثمره آن را برداشت کنیم و طلبه و دانشجویی کارآمد و توانمند متناسب با ظرفیت و استعداد هر فرد داشته باشیم.
*باید نقشه راه حمایتی و تکمیلی مراکز علمی بعد از فارغ التحصیلی ادامه داشته باشد
این محقق و پژوهشگر علوم و معارف اسلامی ادامه داد: علاوه بر آن، بعد از فارغ التحصیلی در هر سطح، همچنان نقشه راه حمایتی و تکمیلی ادامه خواهد داشت. یعنی با نگاه آینده نگرانه، نیازسنجی و ظرفیت سنجی کرده ایم و متناسب با آن نقشه راه هدفمندی را ترسیم نموده و به تربیت نیروی انسانی کارآمد و تاثیرگذار پرداخته ایم.
خانم نجم با ذکر مثالی گفت: مدلی در 5 گام پیشنهاد می شود که شرح ذیل می باشد؛
ابتدا بایستی در «برنامه فشرده و اجمالی» برای همه طلاب و دانشجویان تازه پذیرش شده (در شهریورماه؛ قبل از شروع ترم اول تحصیل) با رویکرد مهارت محوری عمومی، دانش و بینش لازم در حیطه علمی به آنان داده شود که بخش مهمی از این برنامه بایستی به رشد، تقویت تفکر، خلاقیت طلاب و دانشجویان اختصاص یابد؛ مثل آموزش های مرتبط با مدیریت فکر، تفکر سیستمی، تفکر محوری در مطالعه، روشهای خلاقانه و بهینهسازی آن در آموزش و پژوهش، یعنی ابتدا ظرف فکری، روحی، روشی و حتی جسمی طلبه و دانشجو را آماده کرده و ابزار و مهارتهای لازم و مقدماتی را در اختیار او می گذاریم و بعد متناسب با آن ظرفیت سازی، او را در فرآیند تخصصی و علمی آموزش می دهیم. البته توجه کنیم که قرار نیست همه چیز به طور آماده به آنان داده شود که وابسته رشد کنند، بلکه بایستی ضمن تدبیر مقدمات و کمک های حمایتی، آنان را متفکر، خلاّق و متّکی به توانمندی خود بارآوریم.
در ادامه مسیر، «برنامه تفصیلی» در سال اول و دوم تحصیلی (4ترم) با رویکرد آموزشی-مهارتی، به تکمیل و تثبیت برنامه اجمالی شهریور پرداخته و از طریق برنامه و واحدهای آموزشی، معلومات و مهارتهای لازم را در مخاطبان ایجاد کرده و توسعه می دهیم.
*متاسفانه جامعه علمی و تحصیلکرده ما بعد از فارغ التحصیل دغدغه شغل دارد
این استاد حوزه و دانشگاه اظهارداشت: باید توجه داشته باشیم که هر طبله یا دانشجو در آینده یک مدرس، مبلغ، مدیر، پژوهشگر، مشاور، هنرمند خواهد بود. در همین فرآیند بایستی زمینههای مستعد آنان کشف و در مسیر مورد نظر تربیت شوند تا زمان فارغ التحصیلی به ثمر نشسته باشند؛ نه آنکه تازه فارغ التحصیل ما در این فکر و اندیشه باشد که حال چه کنم؟ تحصیل من چه فایده ای داشته؟ کارآمدی من در چه عرصه ای است؟
*تحصیلات باید متناسب با نیازهای جامعه صورت پذیرد
نجم تاکید کرد: معتقدم، برای همه نقش های آینده؛ مدرّس، مبلّغ، مشاور، هنرمند، مدیر، حتی نقش همسری، مادری، آشنایی با دانش اولیه پژوهش و آگاهی از ادبیات علمی پژوهشی و روش تحقیق لازم است و کارآیی دارد. به طور مثال اگر مبلغ به این دانش و مهارت مسلط باشد، فقط بر اساس آموخته ها تبلیغ نمی کند، بلکه در مواقع لزوم، کنکاش و ابزار پژوهشی را در مسیر رشد تبلیغی خود استفاده خواهد کرد. پس لازم است که در این 4 ترم، ضرورت پژوهش، الفبا، ادبیات و ابزار اولیه پژوهش برای همه طلاب و دانشجویان فارغ از نقش های آینده تمرین شود.
وی با بیان اینکه تشویق طلاب و دانشجویان در سال دوم برای حضور در انجمن های علمی بسیار موثر است به سه گام دیگر مُدل پیشنهادی و فرضی خود اشاره کرد و گفت:
«برنامه تخصصی ویژه مستعدان پژوهشی»: سال سوم بایستی سالی باشد که با تجربه و اندوخته 2 سال اول( مهارت، دانش و بینش داده شده)، از طریق تیم های کارشناسی و مشورت با اساتید، به این نتیجه برسیم که هر طلبه و دانشجو در چه عرصهای و در چه نقشی موفقتر است تا دو سال بعد را بر اساس زمینه و استعداد ویژه او، تربیت تخصصی را آغاز کنیم. به طور خاص بر اساس محور این گفتگو، شناسایی مستعدان پژوهشی و علاقمندان به تحقیق موضوعیت دارد که بایستی در سالهای بعد (از سال سوم)، برنامه ریزی تخصصی برای آنان انجام شود. حضور در دورههای تربیت پژوهشگر در این سال پیشنهاد می شود.
در سال چهارم، اگر نتایج سال سوم و تشخیصِ دادهشده در زمینه مستعدان پژوهشی مطلوب بود که ادامه مسیر دنبال شود و اگر احیانا ضریب خطایی در تشخیص زمینه و ظرفیت طلبه و دانشجو بود، از سال چهارم با بازنگری به سمت زمینه و استعداد خود، هدایت شده و برنامه متناسب برای او اجرا شود.
همچنان که بیان شد، این فرایند تا پس از فارغ التحصیلی و به تناسب هر سطح و مقطع بایستی در نقشه راه دیده شود و طلبه و دانشجو از ابتدا نسبت به این نقشه راه توجیه گردد. نقشه راه بایستی هر دوره با توجه به تغییرات و اقتضائات به طور مستمر بازبینی و در صورت لزوم بازنگری شود.
پژوهشگر برتر گروه تفسیر و علوم قرآن پژوهشگاه جامعه الزهرا(س) پس از ارائه 5 گام الگوی پیشنهادی و فرضی خود اظهارداشت: این کار حتی با ظرفیت و وضعیت موجود هم با ساماندهی اندیشه، برنامه، منابع و نیروی انسانی، قابل برنامهریزی است. هر چند در مسیر حرکت به وضع مطلوب، میتوان اقدامات و برنامههای موثرتری را زمینهسازی و عملیاتی کرد.
خانم نجم افزود: ایجاد شبکه و چرخه بین دوره ها و برنامه های مختلف در حوزه و دانشگاه برای کارآمدی و توانمندی فارغ التحصیلان لازم است. به عنوان مثال برای مستعدان پژوهش اگر بین انجمنهای علمی، دورههای تربیت پژوهشگر و جذب پژوهشگر پروژه ای، جذب محقق رسمی، چرخه ایجاد شود، افراد توانمند هر دوره به برنامه بعدی انتقال یافته و این شبکه سازی ضمن انگیزه بخشی برای ارتقا، در راستای پرورش خروجی توانمند حرکت میکند.
استاد گروه تفسیر و علوم قرآن جامعه الزهرا(س) در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به فعالیت های پژوهشی و مطالعاتی خود عنوان کرد: فضای خانواده در مطالعه و پژوهش موثر است و خوشبختانه خانواده، من را در این زمینه همراهی می کردند و تاثیر زیادی بر کارهای پژوهشی و پیشبرد اهداف ام داشتند. در این مسیر خوشبختانه همسرم از اهالی دغدغهمند عرصه علمی پژوهشی است. در نتیجه در نگارش برخی پژوهشها و مقالات، حوزه مشترکی را با همکاری هم ترسیم کرده و متناسب با تخصص خودم و ایشان، مقالاتی را نگاشته ایم.
وی تصریح کرد: نقش برخی اساتید در دورهها و سطوح مختلف تحصیلی اینجانب، در علاقمندی به پژوهش و هدایت به سمت فضای تخصصی تحقیق، تاثیرگذار بوده است. در ابتدای تحصیل در سطح 2 حوزه، خانم متولیان استاد جامعه الزهرا(س) ومعاون پژوهش فعلی مدرسه علمیه بنت الهدی، نقش موثری در ظرفیتسنجی و ظرفیتسازی برای طلاب مستعد پژوهش جامعهالزهرا(س) از جمله بنده داشتند تا جایی که با حمایت ها و انگیزه بخشی ایشان، در سال دوم حوزه، آثار خود را به جشنواره خوارزمی ارسال کردیم.
این پژوهشگر برتر علوم و معارف اسلامی بیان کرد: همچنین توفیق یافتم بعد از تحصیلات جامعه الزهرا(س) در نزد تعدادی از اساتید فاخرحوزه و دانشگاه، به سمت و سوی پژوهش و مطالعه هدفمند حرکت کنم.
وی اظهارداشت: از جمله اساتید تاثیرگذار می توان به؛ آقایان دکتر طیب حسینی، دکتر مهریزی، دکتر نقی پورفر، دکتر مسعودی، استاد علیرضا حسینی، دکتر زاهدی اشاره کرد که در فضای کلاس داری و پژوهشمحوری، ما را به سمت پژوهش سوق دادند و روش های مهارتی را به ما آموختند. همچنین در دوران پژوهشگری، از محضر اساتیدی چون دکتر آکوچکیان، دکتر اسعدی، دکتر پاکتچی، دکتر قراملکی، دکتر کافی و ... بهرههای فراوانی بردهام.
خانم نجم ادامه داد: آداب و سلوک شاگردی برایم بسیار مهم است و با تمام وجود از تمام اساتیدی که در تعلیم و تربیت و توسعه دانشی، بینشی، انگیزشی و روشی بنده سهمی داشتند، صمیمانه و صادقانه سپاسگزاری می کنم.
*سبک و شیوه اساتید در پرورش طلبه و دانشجو بسیار حائز اهمیت است
وی افزود: به شدت سبک و شیوه اساتید در پرورش طلبه و دانشجو دارای اهمیت است. در عرصه آموزش و پژوهش، مطالعه و داده محوری کافی نیست. البته خوانش زیاد و اشباع مطالعاتی لازم است؛ اما اگر هدفمند و روشمند نباشد و قدرت تفکر و خلاقیت، قدرت تحلیل و پردازش، قدرت اندیشه و تولید علم را افزایش ندهد، کارآمدی و تاثیرگذاری نداشته است. اینها نکاتی است که عرض شد بایستی در نقشه راه و برنامه عملیاتی طلاب و دانشجویان مورد عنایت باشد.
وی گفت: بنده توفیق تدریس در زمینه تفسیر و علوم قرآن نیز دارم وعلاوه بر این حداقل 4 تا 5 ساعت در روز به مطالعه و پژوهش می پردازم. دغدغه جدی بنده در تدریس، آموزشِ پژوهش محور است و در حد توان تلاش میکنم با ارائه نقشه راه منسجم در کلاس، متناسب با اهداف آموزشی و سرفصلهای تخصصی، برخی مهارتهای روشی و پژوهشی را همراستا با مباحث دانشی به دوستان عزیز ارائه دهم. استفاده از مزیتها و روشهای سبک سنتی و همچنین استفاده از روشهای نوین آموزشی و پژوهشی، هر دو برایم مهم است و این همافزایی، خروجی بهتری را در پایان ترم به دنبال خواهد داشت.
وی شروع فعالیت پژوهشی خود را همزمان با برگزاری همایش بین المللی « ابن میثم بحرانی» توصیف کرد و گفت: در این همایش توفیق یافتم به عنوان سخنران، مقاله خود را ارائه دهم و در کارهای بعدی به تناسب فعالیت هایی را ادامه دادم، یکی از این پژوهش ها تحت عنوان«آثار تربیتی اعتقاد به مهدویت» است که با توسط مرکز تخصصی مهدویت چاپ شده است.
خانم نجم ادامه داد: در فصل نامه پژوهشهای مهدوی نیز اثری به نام «نگاهی راهبردی به سیاستگذاری فرهنگی مهدوی(مبتنی بر روایات)» به چاپ رسیده است. همچنین مقالاتی با عنوان «بایسته های تربیت اسلامی در توسعه فرهنگ قرآنی»، «تحلیل چرایی عدم استفاده از لفظ معجزه در قرآن و روایات» با راهنمایی دکتر ایازی، «تحلیل روایات تفسیری سوره حمد بر اساس تفسیر نورالثقلین» با راهنمایی دکتر مهریزی، «بازنگری در روشها و مکاتب تفسیری (بررسی موردی سوره قدر و کوثر)» مقاله مشترک با دکتر مهریزی و خانم دکتر مسجدی که به آنالیز کمّی و کیفی روشهای تفسیری بر محور دو سوره پرداخته ایم، از جمله مقالاتی است که به چاپ رسیده یا گواهی چاپ دریافت کرده است.
وی به فعالیت های علمی مشترک با همسر خود اشاره کرد و افزود: از جمله کارهای مشترک با همسرم، مقاله «معنا يابي علوم انساني اسلامي در گفتمان هاي اسلامگراي معاصر» در اولین کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی و مقاله «تولید علم اسلامی، راهبردی برای وحدت تمدنی جهان اسلام» در دومین کنگره بینالمللی علوم انسانی اسلامی بوده که به عنوان سخنران در هر دو دوره ارائه کردیم و هر دو مقاله در مجلات علمی پژوهشی به چاپ رسیده است. «نگاهی راهبردی به نقش حوزه های علمیه در تبلیغ جهانی آموزه های قرآنی(با تاکید بر اصل دعوت)» هم از جمله کارهای مشترک برای همایش قرآن و جامعیت بوده است.
این پژوهشگر برتر جامعه الزهرا(س) یادآور شد: در حال حاضر بر روی کتاب «تحلیل سیر تاریخی نگارش های تک نگاری علوم قرآن (ذیل مباحث اعجاز، نسخ، قرائت، محکم و متشابه)» در گروه پژوهشی تفسیر و علوم قرآن پژوهشگاه جامعهالزهرا(س) کار میکنم که در این مسیر از راهنمایی دکتر مهریزی، دکتر مهدوی راد استفاده کرده و ناظر طرح دکتر طیبحسینی هستند.
وی بیان کرد: در جامعة الزهرا(س) طرحی با نام «احیاء آثار بانو امین» با هدف تصحیح، تعلیق و مستندسازی آثار بانو امین، از بانوان بزرگ عالم و عارف معاصر، انجام شد. این پروژه سنگین که شامل تصحیح 15 جلد کتاب تفسیر مخزن العرفان بانو امین به همراه هفت کتاب دیگر بانو امین بود، با کمک و همت شایان اساتید و پژوهشگران فرهیخته جامعه الزهرا(س) و مدیریت سرکار خانم مقصودی از اساتید فاخر جامعه الزهرا(س) انجام شد که بنده در دوره بازبینی آثار توفیق همکاری داشتم.
خانم نجم عنوان کرد: در دوره بازبینی آثار، از طرف دکتر علیرضا اسعدی معاونت اسبق که با دغدغهمندی و جدیت پیگیر به ثمر نشستن چاپ این آثار بودند، به عنوان مدیر این پروژه مشغول انجام وظیفه شدم و در ویراستاری علمی کتابها نیز مشارکت داشتم. امسال با عنایت و تدبیر مدیریت جامعهالزهرا(س) حجت الاسلام و المسلمین مدنی و معاونت پژوهش خانم دکتر حقانی به خروجی رسیده ایم و سه اثر بانوامین در چهارمین کنگره بین المللی بانو امین که در 24 و 25 آبان ماه در حرم مطهر مشهد مقدس برگزار گردید، رونمایی شد که این آثار شامل؛ «معاد یا آخرین سیر بشر»؛ مصحح خانم نرگس موحدی و همکاران، «کتاب اخلاق و راه سعادت»؛ مصحح خانم کوثر یوسفی و همکاران و کتاب «روش خوشبختی»؛ مصحح خانم نرگش بزرگخو و همکاران است.
وی گفت: نکته مهم آن است که آثار بانو امین در جامعه الزهرا(س) علاوه بر تصحیح و تعلیق کتابها در تمامی مباحث تفسیری، حدیثی، فلسفی، کلامی، عرفانی، تربیتی با استفاده از منابع دست اول مستندسازی شده است. مسلما چاپ و به ثمر نشستن این آثار، مرهون زحمات تمامی اساتید، پژوهشگران، همکاران معاونت و مدیران در دورههای مختلف است که امکان ذکر نام همه بزرگواران نیست و در مقدمه کتابها از آنان یاد شده است و در همین فرصت به عنوان یک عضو کوچک مجموعه، از تلاش همه این افراد که سرمایههای خوب جامعهالزهرا(س) هستند سپاسگزاری میکنم.
*حوزه و دانشگاه هریک دارای نقص هایی هستند که در وحدت با یکدیگر برطرف می شود
این پژوهشگر ممتاز حوزه علمیه در رابطه با وحدت حوزه و دانشگاه تصریح کرد: یادی از شهید بزرگوار مفتح داشته باشیم که نام ایشان همراه با پیوند حوزه و دانشگاه آمده است، حوزه و دانشگاه هر یک دارای نقاط قوت و ضعف هستند که با پیوند این دو نهاد و هم افزایی، می توان بنیه علمی و جایگاه آنها را ارتقاء بخشید.
وی اظهار کرد: هر چند خود را طلبه می دانم و توفیق شاگردی اساتید بزرگ و ارزشمندی را در حوزه جامعه الزهرا(س) داشته ام؛ ولی خوشحالم که فضای دانشگاه را درک کرده و از محضر اساتید ارجمند دانشگاه نیز بهره بردهام. غنای محتوای حوزه و مزایای سبک سنتی، مکمّل هدفمندی و روشمندی در دانشگاه بوده و اهمیت زیادی دارد.
خانم نجم بیان کرد: باید دغدغه فهم و علم داشته باشیم، آن وقت نمره و مدرک خود به دنبالش می آید. داده محوری صرف کارایی زیادی ندارد، باید قدرت تحلیل و پردازش داده ها را پیدا کنیم و به دنبال توسعه دانش و عمیق کردن فهم علمی برای تولید علم باشیم.
وی اظهار کرد: خلاقیت و تفکر با محوریت پژوهش در تولید علم باید در حوزه و دانشگاه تقویت شود و آموزش ها به سمت پژوهش محوری رود، چرا که پژوهش در عرصه تدریس و تولید علم مهم است. پژوهش مهم است و باید همه طلاب و دانشجویان روش ها و آداب پژوهش را بدانند تا در ارائه و تدریس، گزارش و تبلیغ، مقلد نباشند؛ اما لازم نیست همه محقق و پژوهشگر شوند.
این پژوهشگر علوم و معارف قرآن کریم عنوان کرد: اگر چنین رویکردی را در پیش گیریم، اتفاقات خوبی می افتد و تحولات بزرگی را شاهد خواهیم بود و بحمدلله نگاه مدیریت جامعه الزهرا(س)، پژوهشی بوده و حامی پژوهش هستند و این مهم، ظرفیت خوبی را فراهم ساخته است.
وی یادآور شد: همچنین باید قدردان خانم دکتر حقانی و معاونین سابق جامعة الزهرا(س) باشیم که تلاش ارزنده ای داشتند. هر چند با نقطه مطلوب فاصله داریم و بایستی با سرعت و تدبیر فاصله را کم کرده و پژوهش ها را بر اساس آینده پژوهی هدایت کنیم.
خانم نجم گفت: دانشجو و طلبه مستعد، با ظرفیت علمی ترسیم شده در نقشه راه پژوهشی می تواند زمینه ساز پیشرفت در پژوهش باشد، پس شایسته است با سیاست گذاری و برنامه ریزی مدبرانه و آینده نگرانه در عرصه سازمانی، ملی و بین المللی، تلاش کنیم توانمندی های بالقوه را بالفعل کرده و کارآمدی و تاثیرگذاری روزافزون حوزه و دانشگاه را به اثبات برسانیم.
گفت وگو: اکبرپوست چیان
