حکیم ملا عبدالرزاق بن علی لاهیجی، مشهور به فیاض لاهیجی در علوم و فنون مختلف از شعر و شعور گرفته تا عرفان و فلسفه، از فقه و کلام گرفته تا اصول و منطق و از خرد و معرفت گرفته تا اخلاق و ادب، گوهری زیبا و دریایی بی پایاب و صحرای سبز و درختی پربار بود.
خبرگزاری حوزه/ نام بلندآوازه مردی از تبار عالم پرور لاهیجان، همچون عبدالرزاق لاهیجی در تاریخ علم و معرفت ایرانیان مسلمان، لایق بزرگداشت و تکریم بی پایان است.
او که در علوم و فنون مختلف از شعر و شعور گرفته تا عرفان و فلسفه، از فقه و کلام گرفته تا اصول و منطق، از خرد و معرفت گرفته تا اخلاق و ادب، گوهری زیبا و دریایی بی پایان و صحرای سبز و درختی پربار بود.
حکیم ملا عبدالرزاق بن علی لاهیجی، مشهور به فیاض لاهیجی، از دانشمندان عالی‌مقام و فیلسوفان و متلکمان بزرگ شیعه‌است.
مرور تاریخ زندگانی به واقع پربار ایشان، گویای این حقیقت است که این عالم بزرگوار، تلاش کرد در میدان علم، به دور از تصلب و تعصب بی‌جا، با توجه به مشارب و راه‌ها و ذوق‌های گوناگون علمی، به طعم‌های گوناگون و ذائقه‌های مختلف علمی دست یابد و جرعه‌های متفاوت از دریای مواج علم را بنوشد.
ایشان همان‌طور که اشاره کردیم هم در عرفان و شعر و هم در کلام و فلسفه و هم در عرصه‌های دیگر علمی به تلاش و جد و جهد و آموختن و آموزش روی آورد و خود را به تنگی و حصار یک اندیشه یا مشرب خاص، محدود نکرد و شاید به همین دلیل هم بود که عالمی ذوابعاد و عارفی جان آگاه شد.
ایشان هم به عرفان و تصوف واقعی رغبت جانی و میل درونی داشت و کششی بس غریب و قریب به این ساحت قدسی بروز داد، هم فقه و فلسفه را جدی گرفت و هم به شعر و شاعرانگی روی آورد.
اما حقیقت زیبا و مانا درباره این عالم ربانی، این است که این همه را زیر چتر ولایت و حقیقت توحید و عشق و مودت اهل‌بیت (ع) معنا کرد و هستی بخشید.
ناگفته نماند که در رسیدن به این مقصد و منظور و در سفر به این کهکشان پهناور و منظومه متعالی، حضور فرهیخته‌ای نامی و دانشمندی باقی، همچون ملاصدرا چه در مقام استادی و چه در قامت فامیلی، یاری حکیم عبدالرزاق لاهیجی و مایه بشارت و پایه بالارفتن و دلیل راه شد. چراکه ایشان داماد و یکی از شاگردان ممتاز ملاصدرای شیرازی بود.
و علاوه بر این، از فیض حضور فیض کاشانی بهره جست که ملا محسن فیض کاشانی داماد دیگر ملاصدرا، هم همدرس و مباحث او در شهر شهیر قم گشت.
این عالم بزرگوار، باقیات الصالحاتی مانا و جاودانه و گلهایی در بوستان جهان از خود به یادگار گذارد که هم کتب ارزشمند و هم فرزندان برومند از این جمله بودند.
میرزا حسن لاهیجی و میرزا محمدباقر لاهیجی که از عالمان و حکیمان عصر خود بودند فرزند اویند.
* برخی آثار
از جمله آثار ایشان می‌توان به گوهر مراد (به زبان فارسی) شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام «دیوان حکیم فیاض لاهیجی» تعلیقات بر شرح اشارات، تألیف خواجه، شرح هیاکل النور سهروردی، حواشی او بر تعلیقات خضری و تفسیر لاهیجی اشاره نمود.
لقب فیاض را که براستی برازنده این مرد الهی و علامه وارسته بود ملاصدرا به او اعطا نمود.
در منابع تاریخی مورخان برجسته، علامه عبدالرزاق لاهیجی را از زمره محققان بزرگ در حکمت مشاء و اشراق و از متکلمان بزرگ در چهار قرن اخیر دانسته‌اند و گروهی معتقدند که ایشان در فلسفه مشرب مشاءی داشته است، ولی حقیقت امر این است که این عالم بزرگوار، از زمره الاشراقیون و معتقد به مبانی استاد خویش جناب ملاصدرا بوده و بعید نیست به دلیل مقتضیات تلخ روزگار و نیاز به تقیه و نهفتن و نگفتن معتقدات واقعی خویشتن و از بیم خلق و فرار از تکفیر، عقاید خود به شیوه متکلمان بیان می‌داشت.
و نیز به گواهی تاریخ علامه لاهیجی فیلسوفی مشایی و پای بند به براهین صرف حکمی بوده است، ولی بعد از مطالعات و تفکر زیاد در آثارش، معلوم می‌شود که در حکمت اشراق، برترین خردمند دوران خویش بوده و از آنجا که حکمت الاشراق سهروردی را تدریس می‌کرده و بنابراین از تصوف نظری و عملی اطلاع کافی داشته و بی تردید آشنایی کافی و وافی به نظریات و مبانی اعتقادی عرفا داشته، و چه بسا «طریق معرفت حقیقی را منحصر به روش و طریق اهل عرفان می‌دانسته است».
ملاعبدالرزاق لاهیجی طبعی سلیم و ذوقی شریف داشت.
اشعار ایشان خاصه در قالب قول و غزل خواندنی و ستودنی است.
از این شاعر ماهر و عارف واصل به ساحت مقدس شعر و از زمره «تلامیذ الرحمان» دیوانی بزرگ مشتمل بر چند هزار بیت شعر برجای است.
یکی از ویژگی‌های مبرز و نمادهای مسلم در شعور شاعری و قدرت کلام و از نشانه‌های روشن برجستگی این مرد ادیب اینکه که او با شاعر بزرگ و مرد دانشیِ خردگرا و عارف بلندمرتبه دوران صفویه صائب تبریزی مراوده و همسخنی و دوستی یگانه ای داشت.
آقامیرزا ابوالحسن قزوینی قدر و منزلت و مراتب علمی این عالم بزرگوار را مخفی می‌داند و این سخن و عقیده در عین آثار و نشانه‌های روشن و گهرآسای ایشان است که برجای مانده و چون میراثی ارزشمند به ما رسیده است و در تلألو است. و این خود نشانی نهان و نهفته و نگفته بر عظمت لایه‌های در خفا مانده شخصیت بزرگ و عزیز ایشان است.
علامه لاهیجی خود را از مراکز قدرت دور نگه می‌داشت و همین امر هم باعث شد تا روزگار را در سختی و مرارت و فقر و فاقه بگذراند و در تنگنای معیشت روزگار را به تلخی گذراند و بعد از 21 سال پس از مرگ استادش در سال 1071 هجری قمری در غربت و مظلومیت روی از دیار فانی به نقاب خاک برکشید و به ملک جهان فانی بدرود گفت و راهی ملکوت شد.
از شاگردان ملاعبدالرزاق لاهیجی، میرزا حسن لاهیجی فرزندش و قاضی سعید قمی بودند که هر دو به مراتب والای علمی رسیدند و ادامه دهنده راه استاد خویش گشتند.
این عالم نامی و عارف باقی که مصداق زیبایی از «العلماء باقون مابقی الدهر» بود در سال ۱۰۷۲ قمری در قم درگذشت و در مقابل قبرستان شیخان به خاک سپرده شد.
روحش شاد
