برگزاری مراسم بزرگداشت یاد و خاطره مراجع فقید شیعه که روزگاری پرچم‌دار فقه جعفری در جهان اسلام و تشیع بوده‌اند، سنت حسنه حوزه علمیه و بیوت علمای اعلام است.

اما در میان مراسم و مجالس بزرگداشت فقهای شیعه، مرجع عظیم‌الشأنی که کمتر از او یاد می‌شود، فقیه بزرگوار شیخ‌الفقهاءوالمجتهدین مرحوم آیت‌الله‌العظمی محمدعلی اراکی است که فتوای به یاد ماندنی او بعد از رحلت جانگداز بنیان‌گذار جمهوری اسلامی، مبنی بر جایزبودن بقای بر تقلید میت، مرهمی بر دل زخم‌خورده مقلدان دلسوخته رهبر کبیر انقلاب گذاشت.

25 جمادی‌الثانی، درست یک سال بعد از ارتحال جانکاه آیت‌الله العظمی گلپایگانی، آفتات دیگری از آسمان فقاهت غروب کرد و روح بلند مرجع پرآوازه شیعه مرحوم آیت‌الله‌العظمی محمد علی اراکی به دیار باقی شتافت.

حوزه نیوز به عنوان رسانه رسمی حوزه‌های علمیه ضمن آرزوی حشر با رسول خدا و ائمه اطهار (ع) برای آن مرجع روشن‌ضمیر، گوشه ای از حیات پربرکت معظم‌له را منتشر می‌کند.

«ولادت»

آیت‌الله‌العظمی اراکی در 24 جمادی‌الثانی (1312ه.ق) مطابق با سال (1273ه.ش) در شهر اراک متولد شدند.

پدر ایشان، حجت‌الاسلام‌ والمسلمین مرحوم حاج آقا احمد مشهور به میرزا آقا فراهانی از اهالی مصلح‌آباد بود، که در سامرا از خدمت میرزای شیرازی‌(ره) کسب فیض نمود.

«ویژگی‌های والدین آیت‌الله اراکی‌(ره) از زبان ایشان»

پدرم می‌گفت: مرحوم آخوند ملا محمد ابراهیم انجدانی، چندین بار به من، گفتند:‌ تو استوانه مسجد ما هستی، یعنی هر وقت که آخوند انجدانی، به مسجد می‌رفت، پدرم را در حال قیام، می‌دید.

ایشان همچنین اضافه می‌کنند: من مصداق این آیه آیه 9 سوره زمر را که می‌فرماید: کسی که در ساعات شب، در حال سجده و قیام، به عبادت مشغول است و از عذاب آخرت می‌ترسد... را در پدرم می‌دیدم.

اما مادرم هم، از اولاد سید حسن واقف می‌باشد، که سید حسن اکنون در نطنز بارگاهی دارد و گفته می‌شود از اولاد امام زین‌العابدین‌(ع) می‌باشد.

«سه نعمت الهی»

آیت‌الله اراکی می‌گفتند؛ مرحوم حاج میرزا احمد شیرازی‌(ره) به من، گفت: خداوند، به شما سه نعمت بزرگ عنایت کرده است، استادی، مثل مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری به شما داده است، پدری، از اهل علم و کمال و همسری شایسته به شما عطا فرموده است.

ایشان به کمک شوهر خواهراشان، آقای عماد الذاکرین خواندن و نوشتن را آموختند و سپس در خدمت مرحوم سید جعفر شیثی، ادبیات و قسمتی از دروس حوزه، را فرا گرفتند.

حضرت آیت‌الله اراکی‌(ره) از استادش، سید جعفر شیثی، با صفت «ادیب کامل»، یاد می‌کرد و می‌فرمود: وی در تقوی و ورع، شخص بی‌نظیری بود و افراد طالب علم، از صبح تا غروب آفتاب، در نزدش، به فراگیری علوم می‌پرداختند.

از جمله اساتیدی که حضرت آیت‌الله اراکی‌(ره)، ارادت خاصی نسبت به ایشان داشتند؛ حضرت آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم‌حائری‌(ره) بودند.

خودایشان نقل می‌کنند: وقتی حاج شیخ‌(ره) در سال 1332 به اراک آمدند، ما عاشقانه‌، به ایشان ملحق شدیم و در خلوت و جلوت، در مجلس درس و بعد از درس و در منبر و تبلیغ ایشان حاضر می‌شدیم و هر آنچه از لب و دهان ایشان خارج می‌شد، ضبط می‌کردیم.

در یکی از جلسات درس، که آیت‌الله اراکی، تقریرات درس حاج شیخ عبدالکریم حائری را به ایشان نشان می‌دهد، حاج شیخ می‌فرمایند: از نوشته شما کیف کردم، اما به شرط اینکه،دفعه بعد بهتر باشد.

«هجرت به قم»

حضرت آیت‌الله اراکی‌، در سال 1340 ه ق به قم مهاجرت نمودند و در قم نیز 15 سال از محضر پربار حاج شیخ عبدالکریم حائری بهره‌مند شدند.

آیت‌الله‌العظمی اراکی‌(ره) از نگاه بزرگان

حضرت آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری « تو نتیجه عمر من هستی».

آیت‌الله شیخ مرتضی حائری «هر چه را، مرحوم والدم، دارا بود، ایشان نیز، آن را داراست».

بیان آیت‌الله‌العظمی بهجت در روز ارتحال آن مرجع فقید: «ارتحال آیت‌الله اراکی، در این زمان، و این شرایط مانند این است که پنجاه مرجع تقلید یک زمان، از دنیا رفته باشند».

آیت‌الله سید احمد خوانساری‌(ره): «آیت‌الله اراکی، گنجینه علم حاج شیخ عبدالکریم حائری است».

«شیوه تدریس ایشان»

از ویژگی‌های تدریس ایشان، پرهیز از تکرار مطالب بوده است، کلام را مختصر و پرمعنی بیان می‌کرد، اعتقادشان بر این بود که طالب علم باید قبل از حضور در درس، موارد اشکال را مطالعه و حل کرده باشد، سپس در درس حاضر بشود، از این رو، درس ایشان، برای افراد مبتدی، سنگین و برای محققین زحمت کشیده، سودمند بود.

«او، بر من حق پیدا کرده است»

آیت‌الله سید محمد محسن خرازی، نقل می‌کند: من مکرر می‌دیدم مرحوم آیت‌الله اراکی، سرقبری می‌رفتند و فاتحه می‌خواندند، یک بار از ایشان سوال کردم آیا صاحب قبر از خویشاوندان شما است؟ فرمود: خیر، گفتم پس چرا هر شب برای او فاتحه می‌خوانید؟ فرمود: صاحب قبر، برای من، داستانی از منقبت حضرت علی‌(ع) نقل نموده بود و بر من، حق پیدا کرده است.

«اهمیت به عبادت»

از برنامه‌های آیت‌الله اراکی، این بود که قبل از اذان صبح، بیدار می‌شدند، هر روز یک جز قرآن می‌خواندند و در ماه رمضان روزانه، سه جز قرآن می‌خواندند و در نافله‌های شب جمعه، در قنوت نماز دعای کمیل می‌خواندند.

«من اضعف از خود، سراغ ندارم»

حجت‌الاسلام‌ والمسلمین فاطمی‌نیا، نقل می‌کند: ایشان خیلی پایبند عبادات مستحبی و واجب بودند، وقتی به ایشان، پیشنهاد کردند؛ نماز جماعت را به خاطر «اضعف مأمومین»، سریع‌تر بخواند، فرمودند: من اضعف از خود سراغ ندارم.

«توسل به حضرت معصومه‌(س)»

از آیت‌الله اراکی‌(ره) نقل شده که فرمودند: دستم ورم می‌کرد و پوست دستم ترک می‌خورد، به طوری که نمی‌توانستم وضو بگیرم، لذا همیشه خاک تیمم همراه من بود معالجات هم تاثیر نمی‌کرد تا اینکه، به حضرت معصومه‌(س) متوسل شدم و دستم خوب شد.

«احترام به سادات»

ایشان همچنین به سادات علاقه وافر داشتند و آنها را بسیار تکریم می‌کردند و این علاقه، موروثی پدرش بود که می‌گفتند: پدرم، یک سطر دعا برای سادات درست کرده بود و بعد از هر نماز آن را می‌خوند و نیز می‌فرمود: من خودم لایق نیستم،‌ اما افتخار می‌کنم که فرزند کسی هستم که به سادات، زیاد احترام می‌گذاشت و می‌فرمود: من عبد عبید کلیه سادات هستم.

«السلام علیک یابن‌رسول‌الله»

آیت‌الله توسلی نقل می‌کند: من در زمان تبعید حضرت امام‌(ره) در درس اصول آیت‌الله اراکی‌(ره) در فیضیه قم شرکت می کردم، تقوا و زهد ایشان، مشهور بود بعد از رحلت آیات عظام سید محمد تقی خوانساری و بروجردی، دنبال مرجعیت نبود تا اینکه ارتحال امام‌(ره) اتفاق افتاد و علما ایشان را به قبول مرجعیت وادار کردند.

آنچه برایم جالب و به یادماندنی است اینکه در سال‌های اواخر عمر امام، آیت‌الله اراکی، به دیدن امام رفتند، امام با شنیدن خبر حضور آیت‌الله اراکی فورا لباس خود را پوشیدند و عبا بر دوش گذاشتند و به استقبال ایشان رفتند.

آیت‌الله اراکی‌، در لحظه ورود به اطاق امام با دیدن ایشان سه بار گفتند: السلام علیک یابن رسول‌الله.

احیاگر مذهب در قرن اخیر

فرزند آیت‌الله‌العظمی اراکی‌(ره) می‌گوید: مرحوم والد، نسبت به حضرت امام‌(ره) ارادت داشتند، هم در بُعد انقلاب و هم در بُعد عاطفی، در سال 1342 شمسی، گفتند: برو به امام خمینی (ره) بگو: هر وقت من به عکس شما نگاه می کنم به یاد صحرای کربلا می‌افتم.  این سید اگر در صحرای کربلا بود، یقیناً در صف مستشهدین امام حسین (ع) بود و بعد فرمودند: که افراد مختلف علماء را که نگاه می‌کنم، برای «مجدد المذهب فی القرن الخامس عشر» بودن، کسی را نمی‌بینم که برازنده باشد، جز ایشان، و بعد گفتند: ایشان لایق این کار است. بنده به منزل امام رفتم و این سخن را به امام (ره) گفتم و حضرت امام (ره) گفتند: که به آقا بگویید، دعا کنند.

«اساتید حضرت آیت‌الله اراکی (ره)»

آیات عظام: سید جفعر شیثی، حاج شیخ عبدالکریم حائری، شیخ محمدباقر اراکی سلطان آبادی مشهور به سلطان العلماء، آقا سید محمدتقی خوانساری، حاج آقا نورالدین اراکی.

«شاگردان»

حضرات آیات و علمای اعلام، شهید شیخ مهدی شاه‌آبادی، شیخ محمدتقی ستوده، شیخ رضا استادی تهرانی، شیخ علی پناه اشتهاردی، شیخ محی الدین حائری شیرازی، سید کاظم نور مفیدی، شیخ علی کریمی جهرمی، شیخ مرتضی مقتدایی، شیخ ابوالحسن مصلحی، شیخ اسد الله عندلیب، سید محمدعلی علوی گرگانی، شیخ مرتضی فقیه یزدی، تعدادی از شاگردان ایشان می باشند.

«تألیفات»

1- تقریرات بحث مرحوم آیت‌الله شیخ محمد سلطان العلماء اراکی، تقریرات درس فقه و اصول حاج شیخ عبدالکریم حائری (ره)، حاشیه بر دُرَر الاصول مرحوم حائری، تقریر درس فقه سید محمد تقی خوانساری «کتاب الطهاره»، حاشیه عروة الوثقی، توضیح المسائل، مناسک حج، رسالة الستفتائات، کتاب النکاح و الطلاق و ...

غروب غم‌انگیز

شیخ الفقهاء حضرت‌ آیت‌الله اراکی (ره)، پس از یک عمر مجاهدت  و تربیت شاگردان فاضل در مکتب امام جعفر صادق (ع) سرانجام در 25 جمادی‌الثانی 1415 ق،دعوت حق را لبیک گفت و به دیار باقی شتافت.

پی‌نوشت:

شرح احوال حضرت‌ آیت‌الله العظمی اراکی، به قلم رضا استادی

آیت‌الله اراکی «یک قرن وارستگی، نوشته آقایان: علی صدرایی خویی و ابوالفضل حافظیان