مرکز تخصصی حقوق و قضای اسلامی با هدف ارائه دانش‌های فقهی و حقوقی به دانش‌پژوهان و قضات قوه قضائیه راه‌اندای شده است.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین رفعتی، مدیر مرکز تخصصی حقوق و قضای اسلامی حوزه علمیه قم در گفتگو با خبرنگار مرکز خبر حوزه ، به بیان ضرورت‌ها و اهداف تشکیل این مرکز و فعالیتهای آموزشی،پژوهشی و فرهنگی آن پرداخته که در ادامه تقدیم خوانندگان حوزه نیوز می‌شود.

* مرکز تخصصی حقوق و قضا ی اسلامی فعالیت خود را از چه زمان و با چه هدفی آغاز نمود؟

طرح راه‌اندازی مرکز تخصصی حقوق وقضای اسلامی در سال 1376 با پیشنهاد آیات یزدی و مقتدایی، با هدف تربیت قضات مجتهد به شورای عالی حوزه ارائه شد که با موافقت این شورا تاسیس شد. اجتهاد و عالم بودن  به مسائل فقهی یکی از شرائط اساسی در گزینش قاضی است تا افراد بتوانند در قوه قضائیه بر اساس مبانی حقوقی و فقهی قضاوت داشته باشند.

 هدف اولیه تاسیس این مرکز این بود که قضات ورزیده و عالم به دانش‌های فقهی و حقوقی تربیت شوند ودر واقع حوزه خدمتی به قوه قضاییه داشته و این افراد در مجامع علمی بتوانند کارهای فاخری داشته باشند، به طوری که برخی از این فارغ‌التحصیلانی که در قوه قضائیه جذب نمی‌شوند در مراکز علمی مسائل فقهی را منطبق با حقوق عرضه کنند.

از طرفی چون مراکز دانشگاهی بیشتر صبغه حقوقی داشته و دانش فقهی آنها کم است؛ بنابراین هدف دیگر این مرکز، تربیت نیروی انسانی توانمند در عرصه فضا است تا در مراکز دانشگاهی بتوانند کارهای علمی انجام بدهند ومبانی فقهی رابا دانشهای حقوقی که در دانشگاه وجود دارد تطبیق نموده و تبیین کنند.

* در حال حاضر این مرکز شامل چه بخشهایی می‌‌باشد؟

چهار بخش آموزشی، پژوهشی،فرهنگی، تربیتی و اداری مالی از مهمترین بخشهای این مرکز هستند. البته آموزش این مرکز و مراکزی که دراین حد تحصیلات تکمیلی ارائه می‌کنند، آموزش پژوهش محور می باشد. بخش عمده از فعالیتهای دانش پژوه باید به کارهای پژوهشی منتهی شود به همین جهت معاونت پژوهشی نیز نقش اساسی همانند آموزش را عهده‌دار است.

* طلاب از چه مقاطعی پذیرش می‌شوند؟ و شرائط پذیرش به چه نحوی است؟

مقاطع تحصیلی که در این مرکز وجود دارد سطح دو، سه و چهار است دانش‌پژوهان ورودی سطح دو، حتماباید سطح یک حوزه را به اتمام رسانده باشند؛ یعنی کتبی و شفاهی پایه ششم را تمام نمایند و ورودی سطح سه طلابی هستند که سطح دو حوزه را تمام کرده‌اند و اگر علاوه بر سطح دو حوزه، از دانش سطح دو تخصصی حقوق چه در این مرکز و یا در مراکز دیگر برخوردار باشد، در اولویت بهتری قرار دارند، به لحاظ این که بخشی از آزمون ورودی سطح سه سوالات فقهی و اصولی است و بخشی از آن سوالات حقوقی می‌باشد و کسی که در سطح سه بخواهد در این مرکز ثبت‌نام و درآزمون کتبی شرکت کند، باید دانش حقوقی هم داشته باشد.

کسانی که بخواهند در سطح چهار شرکت کنند حتما باید سطح سه این مرکز و یا سایر مراکزی که سطح سه حقوق را دارند طی کرده و مدرک سطح سه حوزه را هم داشته باشند، یعنی برای ورود به سطح چهار، سطح سه حوزه و کارشناسی ارشد حقوق الزامی است

* چه دروسی برای دانش‌پژوهان تدریس شده؟ و در چه مدتی فارغ‌التحصیل می‌شوند؟

با توجه به این که ما سه مقطع تحصیلی داریم، به همین لحاظ دانشهاو درسهایی که به دانش پژوه ارائه می‌شود در سطوح مختلف متفاوت است، اما به طورکلی درسهای ما به دو بخش تخصصی حقوقی فقهی تقسیم می‌شود، با توجه به این که رشته مورد تحصیل در اینجا رشته حقوق و قضای اسلامی است، این مرکزدر سطح سه و چهار، دو «حقوق جزا و جرم شناسی» و «حقوق خصوصی»، دارد و سطح دو در واقع عمومی است، این از امتیازات این مرکز نسبت به سایر مراکز هم رشته است، به طوری که در آن، هم دانشهای حقوقی دانشگاهی و هم دانشهای فقهی و مبانی فقه و اصول فقه تدریس می‌شود، در واقع با تحصیل در این مرکز، جامع بین علوم حوزوی و علوم دانشگاهی در رشته‌های فقه و مبانی و رشته‌های حقوق ارتباط برقرار می‌شود.

در خصوص مدت تحصیل طلاب، سطح دو حداقل ظرف شش ترم، یعنی سه سال دروس را به پایان می‌رسد و در سطح سه حداکثر نُه ترم یعنی چهار سال و نیم طول می‌کشد، دوسال دروس نظری و یکسال پژوهشی «پایان‌نامه» سطح چهار نیز به مقدار سطح سه زمان می‌برد.

یعنی مجموعاً، اگر یک طلبه‌ای بخواهد در مرکز تخصصی حقوق و قضای اسلامی تمامی مقاطع تحصیلی را بگذراند تا به مرحله سطح چهار برسد، حدود نه سال باید تحصیل کند و هم زمان باید علاوه بر کارهای تحقیقاتی که خواهد داشت، یک پایان‌نامه سطح سه یکی هم رساله دکترا که سطح چهار است تدوین نماید.

* آیا مدرک اعطایی این مرکز به فارغ‌التحصیلان مورد قبول حوزه، وزارت علوم و دستگاه قضایی می‌باشد؟

در این زمینه باید تصریح کرد،‌ متأسفانه امروزه دانش و تحصیل، بدون مدرک مفهوم و معنایی ندارد، لذا باید حتما مدرکی ارایه شود، مدرک‌ این مرکز همان مدرکی است که حوزه علمیه به فارغ‌التحصیلان مراکز تخصصی می‌دهد و اعتبار آن درحوزه و مراکز دیگر و از جمله در قوه قضاییه یکسان است، البته باید گفت؛ این مدرک همتراز با مدارک تحصیلی دانشگاهی است نه معادل.

* چند دوره پذیرش و چه تعداد فارغ‌التحصیل داشتید؟ و هم‌اکنون چند نفر مشغول تحصیل هستند؟

ما تاکنون چهارده دوره پذیرش و هشت دوره فارغ‌التحصیل داشتیم که شش دوره از فارغ‌التحصیلان هم اکنون در قوه قضائیه مشغول بوده و دوره هفتم نیز در حال گزینش و کار آموزی در قوه قضائیه می‌باشند.

ما هر سال حداقل سی نفر و حداکثر 60 فارغ‌التحصیل را به قوه قضائیه در سطح سه و چهار معرفی می‌کنیم، یعنی تاکنون سه دوره فارغ‌التحصیل سطح چهار و نیز پنج دوره فارغ‌التحصیل سطح سه به قوه قضائیه معرفی کرده‌ایم، البته ما توان تربیت نیروی بیش از این را داریم، به خاطر این که این مرکز اساتید خوب و دانش‌پژوهان قوی می‌تواند جذب کند و اگر امکانات و ساختمان وسیع داشتیم، بیش از این تعداد نیرو تربیت می‌کردیم، از طرفی هم فارغ‌التحصیلان این که در قوه قضائیه جذب شده‌اند، عملکرد بسیار خوب و موفقی داشته و از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی که مستقیما وارد قوه قضاییه شده‌اند قویتر عمل می‌کنند؛ چرا که این افراد جامع بین علوم حوزه و دانشگاهی هستند، لذا خوش درخشیده و مو فقیتهای چشم گیری داشتند، هم اکنون نیز در مقطع سطح دو و سه نزدیک به 200 دانش پژوه داریم.

در سطح دو نیز تاکنون12 دوره فارغ‌التحصیل داشتیم، اما به خاطر این که فارغ‌التحصیلان سطح دو، جذب قوه قضاییه و مراکز علمی نمی‌شوند، این افراد ناچارند وارد سطح سه شوند.

* چه تعداد استاد در این مرکز مشغول تدریس هستند و جذب و گزینش آنان به چه صورت است؟

با توجه به این که استخدام استاد در این مرکز به صورت ثابت، بلکه اساتید حق التدریسی و یا مدعو هستند، لذا تنوع استاد برای این مرکز زیاد بوده و در حال حاضر55 استاد در این مرکز پرونده داشته و مشغول تدریس هستند.

* آیا مرکز تخصصی حقوق و قضای اسلامی هیئت علمی دارد؟

هیئت علمی این مرکز از سال گذشته تأسیس شده است، اما هیئت علمی این جا مانند هیئت علمی دانشگاه‌ها تمام‌وقت نیست، این مرکز وابسته به حوزه علمیه می‌باشد و از لحاظ مالی و تشکیلاتی، آیین‌نامه‌های آن وابسته به حوزه علمیه است و براساس این اسناد که مصوب شورای عالی است عمل می‌کند.

* دانش‌پژوهان موظف به ارائه چه نوع پژوهش‌هایی هستند؟

در هر مقطع از مقاطع تحصیلی، پژوهش در ضمن آموزش نیز تعریف شده است، به طوری‌که حتی در سطح دو اگر طلبه تحقیق پایانی حداقل 50 صفحه‌ای زیر نظر معاونت پژوهش ننویسید، فارغ‌التحصیل محسوب نمی‌شود، در صورتی‌که امروز زمزمه‌هایی در حوزه و دانشگاه‌ها وجود دارد که درسطح دو، دانش‌پژوهان باید پایان‌نامه بنویسند و این در حالی است که مرکز تخصصی حقوق و قضای اسلامی حداقل 50 صفحه را برای فارغ‌التحصیلان سطح 2 اجباری کرده است، در سطح 3 نیز بیشتر آموزشها پژوهش محور می‌شوند، به طوری که دانش پژوه در سطح سه از همان ترم اول باید تحقیق ترمی داشته باشد و این تحقیق و پژوهش، الزامی بوده و فعالیت طلبه در کار پژوهشی کمتر از حضور در سر کلاس درس نیست، آموزش روش تحقیق تکمیلی جزدرسهای دانش پژوه است که استاد روش تحقیق تکمیلی و تحقیق قوی‌تر و در حد تالیفات کتاب و نکات پایان‌نامه به او آموزش می‌دهد، در سطح چهار در تمامی ترمها کار تحقیقی الزامی است، یعنی در این سطح، نیمی از نمره برای کلاس و نیمی دیگر برای کار پژوهشی و تحقیقی است که زیر نظر اساتید انجام می‌گیرد.

* آیا موضوعات را خودتان انتخاب می‌کنید یا بر عهده دانش‌پژوهان است؟

متفاوت است، ‌که معاونت پژوهش برای سطح دو، موضوعاتی که کمتر کار شده را در اختیار دانش پژوه قرار می‌دهد تا هر موضوعی که خواست انتخاب کند، یا یک موضوعی را غیر از این موضوعات پیشنهاد بدهد و اگر چنانچه در شورای پژوهشی تصویب شد، آن را تحقیق می‌کند، برخی از تحقیق‌ها نیز مربوط به کلاس می‌شود که با استاد مربوطه هماهنگی‌ می‌گردد.

بخشی دیگری از کارهای تحقیقاتی و پژوهشی، پایان‌نامه و رساله است که آن را حتما باید به مدارج علمی حوزه پیشنهاد بدهد؛ البته با استفاده از نقطه نظرات اساتید مشاور در هیئت علمی، دانش پژوه مشورت می‌کند که چه موضوعی را ارائه بدهد تا مفید باشد، بعد از آن که موضوعات پیشنهادی را بدست آورد موضوع دلخواه خود را به مدارج علمی ارائه می‌دهد.

* چه امکاناتی برای دانش‌پژوهان در نظر گرفته‌اید که آنها بتوانند بهتر و راحت تر تحصیلات خود را ادامه دهند؟

به تناسب بضاعت خدماتی به آنان ارائه می‌شود، از جمله کتابخانه خوب و تخصصی داریم که جدیدترین کتابهای مرجع حقوقی را که به زبان فارسی، عربی و تعدادی هم به زبان انگلیسی ادامه می‌دهد، همچنین کتابهای فقهی در این کتابخانه تخصصی موجود است،‌ نرم‌افزارهای علمی در زمینه‌های علوم اسلامی به ویژه فقهی و اصولی و همچنین قواعد فقه که امروز در مراکز تحقیقاتی تدوین شده در اختیار دانش‌پژوهان قرار می‌گیرد و آنان می‌توانند از طریق اینترنت، از موضوعات تحقیق شده در سایتهای مختلف استفاده کنند.

*کیفیت ارتباط با فارغ‌التحصیلان به چه صورت است؟

یکی از کارهایی که خیلی بر روی آن تلاش کرده‌ایم، راه‌اندازی کانون فارغ‌التحصیلان است که متأسفانه هنوز موفق نشده‌ایم، البته عدم موفقیت جهات مختلف دارد، یکی این که فارغ‌التحصیلان این مرکز در سراسر ایران و در دورترین نقاط به عنوان قاضی رسمی دادگستری و دادستان حضور دارند و خیلی سرشان شلوغ است، چندین بار هم اقداماتی شده، ولی هنوز نتوانسته‌ایم آنها را گردهم آوریم، عامل دیگر ساختمان محدود و بودجه بسیار کم می‌باشد. راه‌اندازی کانون فارغ‌التحصیلان و پشتیبانی علمی از آنان و تکمیل تحصیلات به صورت مجازی هزینه‌ بر است، گر چه سایت مرکز در حال راه‌اندازی است و الان کارهای سخت‌افزاری آن انجام گرفته و کار نرم‌افزاری نیز در حال انجام است که با راه‌اندای این سایت می‌توانیم، با فارغ‌التحصیلان ارتباط مجازی پیدا کرده و ارتباط خود را قویتر نماییم.

* آیا تعهداتی در باره بورسیه نسبت به دانش‌پژوهان دارید؟

خیر، هیچ تعهدی نسبت به بورسیه نداریم، دانش‌پژوهانی هم که جذب می‌کنیم از اول به آنها می‌گوییم که ما هیچگونه تعهدی نسبت به اشتغال و بورسیه نداریم، اما در عین حال همیشه تلاش کردیم فارغ‌التحصیلان مرکز تخصصی حقوق و قضای اسلامی جذب مراکز علمی و قوه قضائیه می‌شوند و هم‌اکنون فارغ‌التحصیل بیکار نداریم و آنها یا در مراکز علمی و یا در قوه قضائیه اشتغال دارند.

* ارتباط مرکز با دستگاه قضایی به چه صورت می‌باشد

ارتباط و تعامل خوبی داریم، به طوری که ما نیروی توانمند علمی، قضایی و حقوقی پرورش می‌دهیم و آنها هم بکار می‌گیرند، ولی آنها یکطرفه از این همکاری حوزه استفاده می‌کنند و هیچ هزینه‌ای به مرکز نمی‌پردازند.

* هدف از انتشار فصلنامه تخصصی این مرکز چه بوده و چه مسایلی در آن مطرح می‌شود؟

در رابطه با توسعه کارهای پژوهشی، پیشنهادی به شورای عالی حوزه مبنی بر این که فصلنامه تخصصی حقوق و قضا داشته باشیم ارائه شده و خوشبختانه شورای عالی نیز موافقت کرد و اولین شماره آن منتشر شد، این فصلنامه می‌تواند یک حلقه ارتباطی بین مرکز و فارغ‌التحصیلان شود؛ به طوری که با مقالات جدید علمی و موضوعاتی کاربردی و یا دانش افزایی که خواهد داشت، باعث افزایش سطح آگاهی فارغ‌التحصیلان و دانش پژوهان می‌گردد در این نشریه اخبار مخصوص مسائل حوزه و قوه قضائیه مربوط به رشته حقوق و قضای اسلامی ارائه می‌شود و پل ارتباطی کسانی که می‌خواهند از کتابخانه و نرم‌افزارهای اینجا استفاده کنند و درسها را به صورت نرم‌افزاری و سی دی و فایلهای الکترونیکی پیگیری نمایند و امیدواریم بتوانیم این فصلنامه را در سایت مرکز قرار دهیم که از طریق سایت هم محتوای این فصلنامه را دنبال شود.

* جایگاه مرکز تخصصی قضا را در میان بقیه مراکز تخصصی حوزه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

این مرکز، تا کنون موفق بوده است؛ به طوری که می‌توان گفت؛ بعد از راه‌اندازی رشته‌های تخصصی تفسیر، کلام و تبلیغ، رتبه چهارم از بین حدود 12 الی 13 مرکز تخصصی حوزه می‌باشد، البته اگر از لحاظ کارایی و جذب فارغ‌التحصیل حساب کنیم، شاید بتوان گفت، اولین مرکز تخصصی است که در رتبه بالاتر قرار دارد، چون فارغ‌التحصیلان سایر مراکز اکثرا جذب کار نشده‌اند، عملاً از اندوخته علمی شان استفاده بهینه نمی‌شود، اما تمامی فارغ‌التحصیلان سطح سه و چهار این مرکز یا اشتغال علمی در مراکز علمی و پژوهشی دارند و یا در قوه قضائیه جذب شده‌اند، البته از جهت تعداد فارغ‌التحصیلان در حد دیگر مراکز مانند تفسیر، کلام و تبلیغ می‌باشد.

* استقبال طلاب چگونه است؟

آمار ثبت‌نام‌های ورودی مرکز تخصصی حقوق و قضای اسلامی، هر ساله بیش از آمار دیگر مراکز و رشته‌های تخصصی می‌باشد؛ البته شاید یک عامل آن این است که احساس می‌کنند بعد از این که فارغ‌التحصیل شدند کار دارند و اشتغال برای آنان فراهم است، و از طرف دیگر اساتید خوبی در این مرکز جذب شده‌اند.

* چه برنامه‌هایی برای توسعه و گسترش آن دارید؟

برنامه توسعه را خیلی پی گیری کردیم، اما با توجه به این که حوزه بودجه اش محدود است، متاسفانه برای تغییر مکان یا توسعه آن به جایی نرسیدیم که امیدواریم انشاءالله این گام موثر را در آینده برداریم و مکان بهتری برای آموزش مهیا کنیم و فارغ‌التحصیلان قویتری نیز برای خدمت به نظام تربیت شوند.

* رویکرد مدیران حوزه به این مرکز به چه صورت هست؟

در همه ادوار، چه مدیریت سابق و چه مدیریت فعلی،که خود آیت‌الله مقتدایی موسس اینجا هستند، نسبت به این مرکز توجه داشتند و دارند، اما امکانات حوزه محدود بوده، لذا امکانات این مرکز به تبع محدود است.

گفت‌وگو: یوسف شعبانعلی