حجت‌الاسلام‌والمسلمین علی آل‌کاظمی با ارسال مقاله‌ای به مرکز خبر حوزه (حوزه‌نیوز)، فلسفه شب قدر و تداوم آن بعد از پیامبر (ص) و نیز شیوه حکومت اهل بیت (ع) بر سرنوشتها را تشریح کرده است.
*معنا و مفهوم قدر
از جمله بركات عظيمه ماه مبارك رمضان این است كه شب قدر در آن قرار گرفته است، حال باید ببینیم که قدر چيست و به چه معني است؟
لفظ قدر به معني اندازه و مقدار است.
راغب در مفردات می‌گويد: (قدر و تقدير عبارت است از بيان كيفيت و مقدار چيزي)(1) مفردات راغب ص395
و چون طبق معارف اسلامي در شب قدر، ميزان مقدرات انسان و سرنوشت آنان از اين سال تا سال ديگر، از آسمان بر وليّ امر، نازل مي‌شود، اين شب را «شب قدر» ناميده اند.
امام باقر عليه السلام ميفرمايد: قال الله عزوجل؛ فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ، يعني: در شب قدر هر چيزي اندازه گيري مي‌شود، هرچيزي كه در اين سال خواهد شد، تا سال ديگر، از خير و شر، طاعت و معصيت، مولود و اجل يا رزق مقدور می‌شود، پس هر چه در اين سال اندازه‌گيري شد و بر آن داوري شد، تحقق آن حتمي است...، کافی157/4 باب فی لیلةالقدر
*شب قدر چه شبي از سال است؟
ابو حنيفه گفته است، شب قدر در تمام شبهاي سال پنهان است،و اگر كسي طلاق زنش را مقيد به شب قدر كند،طلاق واقع نخواهد شد، مگر آنكه يكسال بگذرد. (3) مجمع‌البیان ج10 ص786
از ابن مسعود روايت شده است كه هر كسي تمام سال را شب زنده داري كند، شب قدر را درك خواهد كرد. مجمع‌البیان ج10 ص786
از ابن زيد عقيلي نيز نقل شده است شب قدر، شب اول ماه رمضان است.
و از ابي بن كعب و عايشه نيز نقل شده است شب قدر شب بيست و هفتم ماه رمضان است. مجمع‌البیان ج10 ص788
*مفسران شیعه چه می‌گویند؟
مفسران و علماي شيعه بر این عقيده‌اند كه شب قدر از ماه رمضان بيرون نيست، به دليل دو آيه از قرآن كه خداوند ميفرمايد: شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِيَ أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ، بقره، آيه 185 و در سوره قدر ميفرمايد: إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ سوره قدر، آیه 1 كه اين دو آيه تصریح دارند شب قدر در ماه رمضان است.
بر اساس اعتقادات بيشتر اهل سنت، آنان شب بيست و هفتم را احياء مي‌گيرند و طبق روايات اهل بيت عليه السلام و فرموده رسول گرامي اسلام كه شب قدر از شبهاي نوزدهم و بيست و يكم و بيست و سوم ماه رمضان بيرون نيست، عامه از درك فضيلت احياء شب قدر محروم هستند.
*نظر اهل بيت عليهم السلام و پيامبر اكرم (ص) در مورد شب قدر
از امام صادق عليه السلام نقل شده است، از آن حضرت پرسيدند؛ شب قدر چه شبي است؟ فرمودند؛ شب قدر را در شبهاي نوزدهم و بيست و يكم و بيست و سوم جستجو كنيد. خصال صدوق (ره) ج2، ص519- ح8
عبدالله بن بكيراز زراره از امام صادق عليه السلام روايت مي‌كند، از آن حضرت پرسيدم در ماه رمضان چه شبهايي غسل كردن در آن مستحب است؟ فرمودند؛ شب نوزدهم و بيست و يكم و بيست سوم سپس فرمودند: شب بيست و سوم، شب جُهني است و حديث آن چنين است كه به پيامبر خدا صلي الله عليه و آله گفت:منزل من از مدينه دور است، به من دستور بده كه شبي به مدينه بيايم. حضرت به او فرمود، شب بيست و سوم بيا. من لا یحضره الفقیه ج2 ص160
قطب راوندي در كتاب دعوات خود از امام صادق عليه السلام روايت مي‌كند، شب بيست وسوم از ماه رمضان همان شب جهني است كه درآن هر امر مهمي تعيين مي‌شود و در اين شب بلا ها و آرزوها و اجل ها و ارزاق داوري ها و تمامي آن چه خداوند تا سال آينده مثل همين شب مقدر مي‌كند تعيين مي شود، خوش بحال بنده اي كه اين شب ها را در حال ركوع وسجود زنده بدارد و گناهان خود را در جلوي چشم بياورد و بر آن گريه كند، كه اگر اين كار را كرد اميدوارم كه ناامید نشود. مستدرک الوسایل ج7 ص474 باب 23
*مراحل تقدير در اين سه شب
از روايت جهني استفاده شده است، شب قدر تنها يك شب است و همان شب بيست و سوم ماه مي‌باشد، اما واقعيت چيز ديگري است كه از محتواي روايات شب قدر، تدريجي بودن شب قدر و تقسيم مراحل تقدير در اين سه شب فهميده مي‌شود.
زراره از امام صادق عليه السلام روايت مي‌كند كه فرمودند: مرحله اندازه گيري و تقدير شب قدر، در شب نوزدهم است،و قطعي شدن آن در شب بيست و يكم و امضاي آن در شب بيست وسوم می‌باشد. نورالثقلین ج5 ص627
در روايت ديگری امام صادق عليه السلام فرموده اند: شب نوزدهم ماه رمضان مرحله تقدير است و شب بيست‌ويكم حكم صادر مي‌شود و شب بيست و سوم تقديرها تا سال آينده همين شب قطعي مي‌شود، ولي آن چه خدا بخواهد خواهد شد. نوالثقلین ج5 ص627
بنابر اين روشن شد كه چرا پيامبر خدا صلي الله عليه و آله براي جهني، روي شب بيست و سوم تأكيد فرمودند؟زيرا شب هاي قبل مراحل مقدماتي است،و اين شب، شب قطعي شدن سرنوشتهاست.
* حكومت اهل بيت (ع) بر سرنوشتها
در شب قدر به وسيله جبرئيل و فرشتگان همراهش و فرشته روح از جانب خداوند، امور سال بر صاحب امر نازل مي‌شود. صاحب امر كسي جزء اهل بيت (ع) نيست.
امري كه بر صاحب آن نازل مي‌شود، چيست؟
مرحوم طبرسي در تفسير امر مي‌گويد: «من كل امر» يعني هر امري از خير و بركت و بعضي گفته اند؛ منظور از «امر» سرنوشت انسانهاست و سرآمد عمرشان، و ميزان رزق آنان است كه از اين سال تا سال آينده مشخص مي‌شود. مجمع‌البیان ج10 ص786
مرحوم علي بن ابراهيم قمي در تفسير امري كه در شب قدر نازل مي‌شود گفته‌اند: فرشتگان و روح القدس بر امام زمان عليه السلام نازل مي‌شوند و آنچه را كه از امور نوشته اند به او تقديم مي‌كنند. تفسیر قمی‌ج2 ص431
* علت مخالفت عامه با ادامه شب قدر بعد از پيامبر (ص)
از آنجا كه شب قدر، شب حكومت اهل بيت (ع) بر سرنوشتها است، مخالفين تلاش كرده اند؛ بگويند با رفتن پيامبر (ص) شب قدر هم رفت، اما اهل بيت (ع) با استناد به قرآن اين تلاش مذبوحانه را محكوم كرده و آن را يك فتنه و يك آزمايش معرفي فرموده اند .
امام سجاد عليه السلام ميفرمايد: ... خداوند در قسمتي از قرآن مجيد فرموده است: وَاتَّقُواْ فِتْنَةً لاَّ تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُواْ مِنكُمْ خَآصَّةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ؛ سوره انفال، آیه 25، بترسيد از فتنه اي كه تنها دامنگير ستمگرانتان نمي‌شود و آن در مورد، انا انزلناه في ليله القدر می‌باشد.
باز خداوند در جايي ديگر از قرآنش فرموده است: وَمَا مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِن مَّاتَ أَوْ قُتِلَ انقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ وَمَن يَنقَلِبْ عَلَىَ عَقِبَيْهِ فَلَن يَضُرَّ اللّهَ شَيْئًا وَسَيَجْزِي اللّهُ الشَّاكِرِينَ؛ آل عمران، آیه 144، خداوند در آيه اول ميفرمايد: وقتي پيامبر از دنیا رفت، مخالفين امر خداوند بزرگ گويند: شب قدر هم با رسول خداوند رفت و اين همان فتنه اي است كه دامنگيرشان شده است و با اين فتنه به عقب بازگشتند، زيرا اگر بگويند شب قدر نرفته است، پس ناگزيرخداوند در اين شب امري دارد و چون اقرار به امر خدا كردند، چاره اي ندارند كه بگويند اين امر صاحبي دارد. اصول کافی ج1 ص248 کتاب الحجة
* شيعيان با سوره انا انزلناه استدلال كنند
با توجه به اهميت شب قدر، و اين كه سرنوشتها در اين شب از سوي جبرئل وفرشتگان بر امام زمان (ع) نازل مي شود، اهل بيت (ع) سوره قدر را مهمترين فراز دين شمرده اند و آن را حجت خدا بر خلق و غايت علم خود دانسته‌اند و مي فرمايند: با سوره قدر با مخالفين خود استدلال كنيد، پيروز خواهيد شد.
امام باقر عليه السلام مي فرمايد: اي جماعت شيعه با سوره انا انزناه استلال كنيد، بر مخالفان خود پيروز مي‌شويد، به خدا سوگند بعد از رسول خدا صلي الله عليه و آله که حجت خدا بر خلق است و اين سوره مهمترين فراز دين شما نهايت علم ماست. اي جماعت شيعه استدلال كنيد به سوره دخان؛ حم، وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ، إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ، كه اين شب مخصوص واليان امر بعد از رسول خدا صلي الله عليه و آله است. کافی ج1 ص249 کتاب الحجة
* شب قدر تا قيامت ادامه دارد
از ابوذر روايت شده كه مي گويد: گفتم: يا رسول الله آيا شب قدر چيزي است كه در دوران پيامبران در آن شب چيزهايي نازل شده است، وقتي پيامبران رفتند شب قدر هم برداشته مي شود؟ فرمودند: نه؛ بلكه شب قدر تا روز قيامت ادامه دارد. اصول کافی ج1 ص249 کتاب الحجة
داود بن فَرقَد مي گويد: يعقوب براي من حديث كرد و گفت: از مردي شنيدم كه از امام صادق عليه السلام درباره شب قدر مي پرسيد؟ گفت: به من از شب قدر بفرماييد، آيا اين شب همه ساله بوده و خواهد بود؟ امام صادق عليه السلام فرمودند: اگر شب قدر برداشته شود قرآن هم بر داشته مي‌شود. کافی ج4 ص159، کتاب الصیام، باب لیلةالقدر
* خليفه اول ودوم و پيامبر (ص) درباره شب قدر
از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه حضرت علي عليه السلام بارها مي گفت؛ بسياري از اوقات خلیفه اول و دوم نزد رسول خدا (ص) جمع مي شدند در حالتي كه پيامبر سوره انا انزلناه را با خشوع و گريه مي خواند، آن دو مي گفتند: چرا شما نسبت به اين سوره بسيار حساس هستيد؟ رسول خدا صلي الله عليه آله مي فرمود: براي آنچه كه چشمم مي بيند و قلبم گواهي مي دهد، و براي آنچه كه قلب اين (علي) بعد از من خواهد ديد، مي پرسيدند شما چه چيز مي بينيد و علي چه مي بيند؟ علي (ع) گويد: پيامبر براي آنان روي خاك مي نوشت: (وتنزل الملائكه و الروح ...) سپس مي‌فرمود: آيا پس از قول خداوند: (كل امر) چيزي باقي مي‌ماند؟ مي گفتند: نه، سپس مي فرمود آيا مي دانيد كه اين امر به چه كسي نازل مي شود؟ مي‌گفنتد اي رسول خدا كسي كه امر بر او نازل مي‌شود شما هستید، حضرت مي فرمود: بله، آيا شب قدر بعد از من هم خواهد بود؟ مي گفتند: بله، مي فرمود: آيا در شب قدر بعد از من اين امر نازل مي‌شود؟ مي گفتند: بله، حضرت مي فرمود: بعد از من اين امر بر چه كسي نازل مي شود؟ مي گفتند: نمي دانيم، حضرت سر مرا مي گرفت و مي فرمود: اگر نمي دانيد پس بدانيد اين علي است كه «امر» در شب قدر بعد از من بر او نازل خواهد شد،.
امام صادق عليه السلام مي فرمايد: خلیفه اول و دوم بعد از رسول خدا صلي الله عليه و آله عظمت شب قدر را مي دانستند، و در اين شب سخت به وحشت مي افتادند. اصول کافی، ج1 ص248 کتاب الحجة؛ زيرا مي دانستند حق كسي را غصب كرده اند، كه حاكم شب قدر است.
علي آل كاظمي – رمضان المبارك 1390
