اشاره؛ از آنجایی که حوزههای علمیه مهمترین متولی امر دین در جامعه و آموزش و پرورش اولین نهاد آموزشی و تربیتی کشور محسوب میشوند، پیوند عمیق و تعامل این دو نهاد مقدس در ارتقای کیفیت تعلیم و تربیت و زمینه سازی تکوین و تعالی هویت دانش آموزان برای رسیدن به مراحلی از حیات طیبه، کرامت انسانی، روحیه مجاهدت، جدال احسن، خودباوری و خردورزی بسیار تاثیرگذار است.
با تشکیل ستاد همکاریهای آموزش و پرورش و حوزههای علمیه، اقدامات ارزشمندی در زمینه بسترسازی و تقویت تعاملات حوزههای علمیه و آموزش و پرورش، با هدف غنی سازی مسائل مربوط به آموزش و تربیت دانش آموزان، آن هم در سنین پایین صورت گرفته است، امّا این سئوال مطرح است که به راستی امروز همکاریهای آموزش و پرورش و حوزه به کجا رسیده است؟
آنچه پیش روست، گفت وگوی خبرنگار مرکز خبر حوزه با حجت الاسلام والمسلمین علی ذوعلم، دبیر ستاد همکاریهای آموزش و پرورش و حوزههای علمیه میباشد که در آن و ارائه گزارشی از عملکرد بیش از یک دهه فعالیت این ستاد ارائه شده است.
*تاریخچه تاسیس ستاد
پیشینه حضور حوزههای علمیه در عرصههای تعلیم و تربیت رسمی کشور، به پیش از انقلاب اسلامی برمی گردد که
از آن جمله میتوان به اقدامات ارزشمند شهید مظلوم آیت الله بهشتی اشاره کرد، پس از پیروزی انقلاب اسلامی این حضور با جدیت و استمرار بیشتری همراه شد و اقدامات و طرحهای متعددی اجرایی گردید؛ در جهت تقویت و تاثیر بیشتر این همکاریها توافق نامهای در سال 79 به امضای وزیر وقت آموزش و پرورش و مدیر وقت حوزههای علمیه رسید که اقدامات خوبی تحت این توافق نامه صورت گرفت، با استقرار دولت نهم همکاریهای آآموزش و پرورش و حوزه به عنوان یک دغدغه مهم مطرح شد و با پیگیریهای صورت گرفته تفاهم نامههای متعددی از سال 85 تاکنون به امضای طرفین رسیده است.
* تدوین منشور همکاریها
طی این تفاهم نامهها منشور همکاریهای آموزش و پرورش و حوزه تدوین، تصویب و مورد تاکید طرفین قرار گرفت، از جمله مهمترین مفاد هشتگانه منشور همکاریها، رعایت شأن و جایگاه حوزههای علمیه و عدم خدشه به استقلال حوزهها، فراگیر بودن همکاریها شامل همه مراکز و موسسات حوزوی و تحقق منویات مقام معظم رهبری در مورد خط مشی محتوایی و جهت گیری همکاریها میباشد.
* ضرورت و رسالت همکاریها
رسالت ستاد همکاریهای حوزه و آموزش و پرورش این است که در خدمت پرورش، تربیت و ارتقای اخلاقی و دینی دانش آموزان قرار گیرد؛ بر اساس قانون اساسی، آموزش و پرورش نظام جمهوری اسلامی ایران میبایست از ویژگیهای ارزشی اعم از توحید، زمینه سازی تکوین و تعالی هویت دانش آموزان برای رسیدن به مراحلی از حیات طیبه، کرامت انسانی، روحیه مجاهدت، جدال احسن، خودباوری و خردورزی برخوردار باشد.
برای دستیابی به اهداف فوق ضروری است، تمامی نهادهای موثر در این عرصه با مشارکت، تعامل، همسویی و با رعایت موازین نظام معیار، طی فرآیندی مشخص و مدون، زمینه ساز سلامت معنوی و ارتقای تربیت و تعلیم دانش آموزان باشند.
* چشم انداز همکاریها
تعمیق، تعلیم و تربیت دینی با نگاهی علمی و رویکردی تربیتی در آموزش و پرورش از مهمترین چشم اندازههای پیش روی این ستاد است.
همچنین پیوند عمیق دو نهاد حوزه و آموزش و پرورش در ارتقای کیفیت تعلیم و تربیت، بهره مندی از ظرفیت کامل نهادها و موسسات حوزوی سراسر کشور در راستای نیازهای آموزش و پرورش، بهره مندی حوزه از توان علمی، نیروی انسانی و همکاریها به منظور تحقق و تکمیل آموزشهای حوزوی، اجرای عدالت آموزشی در کشور، ارتقای جایگاه علوم و معارف اسلامی و انسانی، ایجاد وحدت ساختاری و برنامهای مبتنی بر مشارکت جدی طرفین و تحقق همکاریها در حیطه سیاست گذاری، پژوهش، تولید مواد و رسانههای آموزشی، تالیف، تدریس و مشاوره از دیگر مفاد چشم انداز این ستاد به شمار میرود.
* اهداف کوتاه و بلند مدت
از جمله اهداف کوتاه مدت این ستاد، فرهنگ سازی، زمینه سازی و ظرفیت سازی برای فعالیتهای ستاد، پاسخ گویی به نیازهای حوزه و آموزش و پرورش، تهیه و اجرای آزمایشی طرحها و اسناد، انجام پژوهشها و مطالعات مشترک، زمینه سازی برای تاسیس مدارس وابسته به حوزه و ایجاد انگیزه تعامل در میان فرهنگیان و حوزویان میباشد.
* پیشبینی حضور روحانی مدرسه در مدارس
همچنین تحقق یافتهها و الزامات فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی در مواد و رسانههای آموزشی، ساماندهی تبلیغ دانش آموزی در سطوح مختلف آموزشی، تعامل حوزه و آموزش و پرورش در چارچوب برنامههای علم و دین، حضور روحانی مدرسه در کلیه مدارس، تحقق تحول بنیادین بر اساس مطالبات رهبری در آموزش و پرورش، امتزاج هرچه بیشتر ولایت فقیه و مردم سالاری دینی با فعالیتهای مدارس و ایجاد بهداشت روانی از راه تقویت بُعد معنوی دانش آموزان از اهداف بلند مدت ستاد همکاریهای آموزش و پرورش و حوزه میباشد.
* عرصههای همکاری مشترک
از جمله عرصههای همکاری حوزه و آموزش و پرورش مشارکت در تدوین و تالیف کتب درسی به ویژه در حوزه علوم انسانی، دینی، قرآن، عربی، تاریخ، دروس رشته علوم و معارف اسلامی، کتب و مجلات کمک آموزشی میباشد.
همچنین همکاری و مشارکت در نقد و بررسی کلیه کتب آموزش و پرورش، همکاری در به کارگیری فضلا و اساتید توانمند واجد شرایط برای تدریس و تبلیغ ، مشارکت در آموزش و تربیت معلمان به ویژه معلمان دروس دینی و علوم انسانی، مشارکت در انجام پروژههای تحقیقاتی و مطالعاتی مورد نیاز و هدایت پایان نامهها و رسالههای پژوهشی در راستای اهداف و برنامههای مشترک حوزه و آموزش و پرورش از دیگر اقدامات مهم این ستاد محسوب میشود.
* تدوین عناوین کلان طرحهای 22گانه
به منظور تعریف و تعیین فرآیند مشترک و جامع برای برنامه ریزیهای کوتاه و بلند مدت همکاریها و با توجه به ظرفیتها، نیازها و توانمندیهای مجموعههای صفی و ستادی حوزههای علمیه و ادارات آموزش و پرورش سراسر کشور، طرحهای کلان 22 گانهای بررسی و تدوین شده است که این برنامهها به شورای عالی حوزههای علمیه و شورای عالی آموزش و پرورش تقدیم شده تا پس از تصویب در این دو مرجع عالی قانونی، زمینه نهادینه سازی همکاریها فراهم و گام بلندی برای طراحی و ایجاد زیر ساختهای همکاریها برداشته شود؛ البته ضوابط، فرآیندها و آیین نامههای هر یک از این عناوین پس از تصویب توسط کارگروههای تخصصی و کارشناسی تدوین و برای اجرا ابلاغ میشود.
همچنین عناوین کلان طرحهای22 گانه ستاد همکاریها در 5 عرصه« اشاعه تفکر دینی و پشتیبانی»،« تبلیغ و پرورشی»،« آموزش و نیروی انسانی»،« پژوهش و تولید مواد و رسانهها» و« مدارس وابسته» تنظیم شده است.
* فرهنگسازی و اشاعه تفکر دینی
فرهنگ سازی و اشاعه تفکر دینی و تبیین ضرورت همکاریها و اهداف آن و نیز اطلاع رسانی به هنگام، دقیق و درست از فعالیتهای دو نهاد با مدد ابزار و فناوریهای نوین در عرصهها و اشکال مختلف، از جمله راهبردهایی است که در ایجاد مهندسی بخشهای گوناگون مرتبط با همکاریها نقش ویژهای دارد.
طرحها ذیل این بخش شامل برگزاری همایشهای استانی، شهرستانی، منطقهای، هم اندیشیهای تخصصی و عمومی و ... میباشد.
همچنین پشتیبانی مادی و معنوی در جهت اجرا و تقویت طرحها و پروژههای پیش بینی شده و نیز مراقبت، نظارت و ارزیابی در سطوح مختلف همکاریها برای تحقق اصول حاکم، بررسی راهکارهای همکاری دو نهاد، تدبیر، طراحی و تدوین دقیق فرآیند آیین نامهها و روشهای تحقق برنامههای کلان ذیل همین بخش صورت میگیرد.
*تبلیغ و پرورشی
دومین عرصه عناوین کلان طرحهای22 گانه ستاد همکاریها« تبلیغ و پرورشی» است، در این بخش تاثیر ماندگار آموختههای دوران تحصیل به خصوص در عرصه تربیت، ضرورت توجه جدی به مقوله تبلیغ در میان دانش آموزان از جمله برنامههای مهمی به شمار میرود که مورد توجه قرار گرفته است و طرحهایی همچون اعزام مبلغ تخصصی، اعزام مبلغ مستقر،اعزام مبلغ برای برگزاری گفتمانها، اعزام مبلغ همراه اردوها و برنامههای پرورشی، اعزام مبلغ در مناسبتهای خاص مذهبی و ... از برنامههای مهم این بخش است.
همچنین در این بخش، مشاوره مذهبی و تربیتی، ایجاد رابطین تبلیغی، تامین روحانی مربی، تامین و استقرار روحانی مدرسه و نشستهای علمی و دیدار با نخبگان حوزه گنجانده شده است.
* آموزش و نیروی انسانی
سومین عرصه طرحهای 22 گانه ستاد « آموزش و نیروی انسانی» میباشد؛ در این بخش برگزاری کارگاههای تخصصی، برگزاری دورههای کوتاه مدت دانش افزایی، راه اندازی حوزههای علمیه فرهنگیان، راه اندازی حوزههای علمیه دانش آموزی، مشارکت در مدیریت مراکز تربیت معلم و ادامه تحصیل فرهنگیان در مراکز آموزشی عالی حوزه در قالب برنامه آموزش و نیروی انسانی صورت میگیرد.
همچنین در این بخش برگزاری کارگاههای تخصصی با موضوعات مورد دغدغه فرهنگیان، دانش آموزان و اولیای آنان با بهره گیری از اساتید مجرب و فضلای حوزوی مانند کارگاه عفاف و حجاب، ولایت فقیه و ... برای برطرف کردن شبهاتی که امروز به جامعه جوان ما تزریق میشود، فعالیتی بایسته و مطلوب است.
* بسترسازی تحصیل فرهنگیان در حوزه
ایجاد فضایی مناسب برای تحصیل فرهنگیان علاقهمند و داوطلب تحصیل در حوزههای علمیه و بهره برداری از نظام آموزش حوزوی برای ارتقای انگیزهها و معرفت ناب دینی در بین فرهنگیان بسیار موثر است که در صورت مساعدت و برنامه ریزی دقیق توسط معاونت آموزش حوزههای علمیه و ایجاد دورههای معارف اسلامی، بستر جدیدی برای همکاریهای علمی و تربیتی فراهم میسازد و در بلند مدت میتواند بخشی از نیازهای حوزههای علمیه را در زمینههای تبلیغی پاسخگو باشند.
همچنین با توجه به آمادگی و علاقه برخی از دانش آموزان نخبه و آماده برای تحصیل دورس حوزوی در کنار برنامه رسمی آموزشی، لازم است شرایطی فراهم شود تا این دانش آموزان بتوانند بخشی از فرصت خود را در مدارس و مراکز حوزوی به یادگیری علوم و معارف اسلامی اختصاص دهند و نیز با اختصاص بخشی از ظرفیت مراکز آموزش عالی حوزه برای ورود فرهنگیان داوطلب به ویژه در رشتههای مرتبط با آموزش و پرورش، گامی موثر و سازنده در جهت ارتقای سطح تربیت دینی در آموزش و پرورش برداشته میشود این دورهها به صورت حضوری و نیمه حضوری میتواند تعریف و اجرا شود.
*پژوهش و تولید مواد و رسانهها
بخش « پژوهش و تولید مواد و رسانهها» عرصه دیگری از طرحهای 22 گانه است؛ طبق این طرح، استفاده از دانش و تجربههای حوزههای علمیه در عرصه تالیف کتابهای درسی، میتواند به تعمیق نگرشهای تولیدی در متون آموزشی کمک کند، این امر مستلزم ورود کارشناسان دین و عرصه نقد و بررسی و تالیف و تدوین کتب درسی نظام آموزش و پرورش رسمی کشور میباشد و شامل کتب معارف اسلامی و حتی مشارکت در تالیف کتب تخصصی رشتههای طبیعی و تجربی نیز میشود.
در این برنامه طرحهایی همچون مشارکت در تألیف کتابهای آموزشی، مشارکت در طرحهای پژوهشی کلان و راهبردی، مشارکت در تولید مجلات کمک آموزشی ، مشارکت در طرحهای پژوهشی خُرد و کاربردی، مشارکت در طرحهای فناوری آموزشی و اجرای طرحهای پژوهشی جاری و کوتاه مدت گنجانده شده است.
* مدارس وابسته به حوزه
مدارس اسلامی وابسته به حوزه، مدارسی است که برای ارتقای تربیت دینی و پرورش علمی دانش آموزان توسط مراکز یا شخصیتهای حوزوی و دینی در چارچوب، ضوابط تاسیس مدارس وابسته مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش تاسیس میشود.
این مدارس میتواند در قالب تشکیلاتی و اداری شامل غیر انتقاعی، وابسته و نیز برای داوطلبان گوناگون از قبیل فرزندان حوزویان، عموم دانش آموزان، نخبگان دانش آموزی و ... دایر شود، همچنین حمایت محتوایی و تقویت رویکرد دینی در مدارس اسلامی دایر در سطح کشور نیز در ذیل همین برنامه قرار میگیرد.
بر این اساس در راستای تحقق بند ششم منشور همکاریهای وزارت آموزش و پرورش و حوزههای علمیه مبنی بر کمک و همکاری در تاسیس و راه اندازی مدارس وابسته به حوزه توسط مراکز و موسسات حوزوی، تاسیس و راه اندازی مجتمعهای آموزشی پیش حوزوی ویژه خواهران و برادران با مشارکت مرکز مدیریت حوزههای علمیه کشور، مرکز
مدیریت حوزههای علمیه خواهران، معاونت برنامه ریزی و توسعه مدیریت و سازمان توسعه مشارکتهای مردمی وزارت آموزش و پرورش در دستور کار کمیته تخصصی آموزش و نیروی انسانی ستاد همکاریهای وزارت آموزش و پرورش و حوزههای علمیه قرار گرفته است که با توجه به رایزنیهای صورت گرفته به زودی شاهد گسترش این مدارس خواهیم بود.
بنابر توافق جدید حوزه و آموزش و پرورش، در حال حاضر مدارس وابسته به حوزه در برخی از استانها در چارچوب مصوبات شورای عالی آموزش و پرورش راهاندازی شده است، ولی این مقدار قانع کننده نیست، به همین منظور، دبیرخانه ستاد همکاریها پیشنهادی با عنوان ایجاد مراکز علمی، کارشناسی و تخصصی برای مدارس وابسته به حوزه ارائه کرده تا بتواند در الگوها و روشهای تربیتی با یافتههای عمیقتر و روشهای موثرتر، سبک کاملتری از تعلیم و تربیت دینی را ارائه دهد، قائدتاً انتظار میرود سبک تربیتی مدارس وابسته به حوزه توجه بیشتری به مباحث اخلاقی، تربیتی و رفتاری داشته باشد، ضمن این که به مباحث علمی و آموزشی نیز بپردازد؛ البته هنوز تاسیس این مرکز مورد توجه قرار نگرفته که امیدواریم جز اقداماتی باشد که بعد از امضای توافق نامه جدید، این طرح هم به عنوان طرحی کلان و اساسی اجرایی شود.
* شرکت 300هزار فرهنگی در طرح بصیرت
اجرای طرح بصیرت فرهنگیان، با حضور حدود 300 هزار نفر از فرهنگیان در سراسر کشور از بعثت پیامبر(ص) تا نیمه شعبان سالروز میلاد امام زمان(عج) از دیگر برنامههای سال گذشته این ستاد بود، از مهمترین اهداف برگزاری این طرح میتوان به افزایش بصیرت سیاسی، اعتقادی و فرهنگی فرهنگیان اشاره کرد که برای نیل به این اهداف اساتید برجسته حوزه و دانشگاه به تبیین مسائل مورد نیاز برای شرکت کنندگان در حوزههای معرفتی، اعتقادی و سیاسی و فرهنگی پرداختند.
13 مرکز آموزشی، پژوهشی و تربیتی حوزوی در اجرای طرح بصیرت مشارکت داشته و دارند، همچنین مرکز اموزش نیروی انسانی وزارت آموزش و پرورش، ادرات کل آموزش و پرورش مراکز استانی و 720 منطقه و ناحیه آموزش و پرورش از جمله مراکزی هستند که در این طرح مشارکت دارند.
این طرح به دو صورت متمرکز و غیر متکرمز اجرا میشود، موضوعات و مباحثی چون تربیت قرآنی، حکومت مهدوی و وظایف منتظران، آشنایی با فرق و ادیان و مذاهب، دورههای تربیت سیاسی و پرسش و پاسخهای اعتقادی، فرهنگ و آداب پوشش از جمله عناوین بخش متمرکز این طرح میباشد،
* مشارکت مراکز حوزوی
مراکز مختلف حوزوی، مانند دفتر تبلیغات اسلامی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، مؤسسه پژوهشی آموزشی امام خمینی(ره)، سازمان تبلیغات اسلامی و معاونت تبلیغ حوزههای علمیه نیز مشارکت داشتند.
*برگزاری طرح دهه بصیرت و ولایت در مد ارس
برای دومین سال پیاپی« دهه بصیرت و ولایت» از روز عرفه تا عید سعید غدیر در مدارس کشور برگزار گردید، هدف از اجرای طرح دهه بصیرت و ولایت، بصیرت افزایی، معرفی مناسبتهای شاد و جدید به دانشآموزان و تبیین آموزههای مهم اسلامی همچون مسئله ولایت فقیه بود که با موفقیت انجام شد.
برگزاری مسابقات دانشآموزی و برپایی نشستهای پرسش و پاسخ با موضوعات اجتماعی، فرهنگی و حتی تاریخی در زمینه ولایت فقیه و همچنین مقاله نویسی دانشآموزان از جمله برنامههای این دهه بود.
نامگذاری روزهای دهه بصیرت و ولایت به ترتیب «روز بسیج، بستر تشکیل و آمادگی پیروان ولایت»؛ «روز نماز و نیایش؛ نردبان معرفت و عروج»؛ «روز نشاط، کار و ورزش؛ زمینه سلامت جسمی و معنوی»؛ «روز دانش و بصیرت، راه رشد و پیشرفت»، «روز نهج البلاغه، کتاب بصیرت و هدایت»، «روز فرهنگ حیا و عفاف، نماد خودسازی»، «روز ولایت فقیه، رمز وحدت و اعتلای کشور» و «روز اخلاق علوی، الگوی تربیت و تعالی» میباشد.
* روحانی مدرسه در قالب طرح بینات
در طرح بینات، یک روحانی باتجربه و آموزش دیده در مدارس مستقر میشود و اجرای برنامههای فرهنگی، مشاوره، ارتباط با خانوادهها و اساتید مدارس را برعهده میگیرد؛ البته تاکنون فقط هفت درصد مدارس سراسر کشور تحت پوشش این طرح قرار گرفتهاند که امیدواریم در آینده به شکل کاملتری در مدارس اجرایی شود.
این روحانیون دارای تجربهی خاصی در زمینه تعامل و برقراری ارتباط با دانش آموزان هستند و دورههای مهارت افزایی را در طول طرح گذرانده و توسط کمیته همکاریهای استانها گزینش میشوند.
*تنظیم پیشنویس جدید توافق نامه ستاد
نشست اعضای اصلی ستاد در استان قم در سال 89 برگزار شد، که نتیجه آن تنظیم پیشنویس جدید و کاملتری در قالب توافق نامه ستاد همکاریهای حوزه و آموزش و پرورش بود، در این نشست، دو کارگروه از حوزه و آموزش و پرورش تشکیل شدند که با توجه بر بیانات مقام معظم رهبری در سفر خود به استان قم، در خصوص حضور جدی حوزههای علمیه در عرصه آموزش و پرورش، برای افزایش روند کاری این ستاد نکاتی را مصوب کردند.
این همایشها با حضور ائمه جماعات، مسئولان آموزش و پرورش، مسئولان فرهنگی هر استان برگزار شد، نکته قابل توجه در این همایشها، حضور رئیس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه در همه این همایشها بود که نشان از اهمیت این موضوع داشت.
* تدوین طرح تعلیم و تربیت اسلامی
تدوین طرح تعلیم و تربیت اسلامی تحت اشراف آیت الله مصباح یزدی از دیگر اقدامات ستاد است؛ این طرح برای نخستین بار و از سوی ستاد همکاریهای حوزه علمیه و آموزش و پرورش در طول چهار سال انجام گرفت و اکنون در مرحله انتشار است.
* ارتباط با دفتر مقام معظم رهبری
تعامل این ستاد با دفتر رهبر معظم انقلاب بسیار عمیق و بالا است؛ به نحوی که گزارشهایی از عملکرد ستاد، به شکل مداوم به دفتر مقام معظم رهبری ارسال میشود تا ایشان نیز در جریان دستاوردهای ستاد قرار بگیرند.
* تلاش برای اجرای منویات رهبری
با هماهنگی مسئولان عالی ستاد همکاریها، هفت طرح که نظرات مقام معظم رهبری را برآورده میکند تهیه شد که برای اجرای موفق این طرحها، نیازمند همکاریهای صمیمانه مسئولان آموزش و پرورش و حوزههای علمیه هستیم؛ در این رابطه، جلسات بسیاری را با مراکز حوزوی و آموزش و پرورش برقرار کردیم و درصدد هستیم تا همه موانع اجرای طرحها را از بین ببریم.
*مهمترین برنامههای آتی
ارتقاء جایگاه همکاریها در حوزه و آموزش و پرورش، تثبیت و نهادینهسازی طرحهای ستاد در راستای تحقق منویات رهبری و قوی سازی تشکیلات ستاد، از اهداف اجرایی سازی توافق نامه جدید همکاریها است.
* برگزاری کارگاههای علم و دین
برگزاری کارگاههای علم ودین در آینده، از مهمترین برنامههای این ستاد است؛ این کارگاهها، با رویکرد تقویت بنیه دینی دبیران آموزش و پرورش برگزار میگردد. این طرح در سه سال گذشته در برخی مدارس استانها با موفقیت به انجام رسیده است و درصددیم تا با توجه به تأکید مقام معظم رهبری در اسلامیسازی علوم انسانی، این طرح را در مدارس سراسر کشور اجرایی کنیم.
تثبیت و نهادینه سازی جایگاه همکاریها بر اساس توافق نامه، موضوعی است که ریاست عالی ستاد آن را دنبال
خواهد کرد، همچنین تشکیل دبیرخانه سیاستگذاری مناسبتهای ولایی در معاونت پرورشی آموزش و پرورش از دیگر اقدامات ستاد است، که با تشکیل این دبیرخانه، دهه بصیرت و ولایت و برنامههای مانند آن را به شکل تشکیلاتیتری در مدارس دنبال میکنیم.
*نکته پایانی ...
حوزه میبایست نسبت به تعلیم و تربیت یک وظیفه ذاتی را در خود احساس کند و آموزش و پرورش نیز همکاریهای حوزه را یک فرصت برای خود تلقی کند، این تلقی که هر دو مجموعه این همکاریها را برای خود یک فرصت و امکان ارتقای توانمندی و نقش خود بدانند، هنوز نیازمند فرهنگ سازی است.
گفت وگو و تنظیم: سید رضا حسینی و سید اسماعیل سادات پور