آنچه گذشت، بخشی از گفتگوی محمود خالقی، معاون پژوهش حوزه‌های علمیه خواهران با خبرنگار مرکز خبر حوزه، (حوزه‌نیوز) است که در آن به تبیین فعالیت‌ها و برنامه‌های این معاونت از آغاز تاکنون و برنامهریزی برای تحقق مطالبات مقام معظم رهبری پرداخته است.
* ابتدا درباره معاونت پژوهش و ضرورت تشکیل آن در حوزه علمیه خواهران توضیح دهید.
در سال 76 حوزه علمیه خواهران کار خود را آغاز کرد و خوشبختانه از همان ابتدا نگاه مسئولان و پایه‌گذاران این حوزه، نسبت به فعالیت‌های پژوهشی مثبت بود، از این رو از همان ابتدا، یکی از معاونت‌های اصلی، معاونت پژوهش بود.
بر اساس این نگاه مثبت به امر پژوهش، در سیستم آموزشی چند واحد روش تحقیق و تحقیق پایانی در نظر گرفته شد که تأثیر زیادی در رشد فرهنگ پژوهش در مدارس علمیه خواهران داشت.
پس از تشکیل معاونت در مرکز مدیریت حوزه علیمه خواهران، معاونت پژوهش در تمامی مدارس علمیه کشور نیز راه‌اندازی شد؛ به گونه‌ای که این معاونت در مدارس سراسر کشور به صورت فعال در حال انجام کارهای پژوهشی است.
البته در آغاز کار، با توجه به حجم گسترده کارها در معاونت‌های مختلف، برنامهریزی آموزشی و تربیتی نیز در اختیار این معاونت بود که پس از راه‌اندازی سیستم نرم‌افزاری برای امور آموزشی و نمایندگی‌های استانی و همچنین افزوده شدن فعالیت‌های معاونت پژوهش، این برنامه‌ریزی‌‌ها به معاونت‌های مربوطه محول شد.
* معاونت پژوهش دارای چه بخش‌هایی است؟
یکی از بخش‌های معاونت، دفتر برنامهریزی و ارزیابی است که عهده‌دار مطالعات اصلی و کلان معاونت و نظارت و ارزیابی برنامه‌های ستادی و صفی معاونت پژوهش را عهده‌دار می‌باشد. از جمله مهم‌ترین اقدامات این دفتر، تشکیل کانونهای پژوهشی است. معاونت پژوهش حداقلی از آموزش‌های پژوهش را چون واحد‌های روش تحقیق و تحقیق پایانی در برنامه آموزشی حوزه علمیه خواهران قرار داده است،ولی برخی از طلاب، دارای استعداد بیشتری در عرصه پژوهش دارند؛ از این رو معاونت پژوهش از نظر دانشی، مهارتی و تشکلی با عنوان کانون‌هایی پژوهشی در مدارس علمیه سراسر کشور راه‌اندازی کرده است. امروز کانونهای پژوهشی در 60 مدرسه علمیه مشغول فعالیت می‌باشند که پذیرای استعداد‌های پژوهشی هستند.
در کنار این دفتر، دفاتر پژوهش‌های حوزوی، پژوهش‌های عمومی و پشتیبانی مشغول فعالیت می‌باشند. به این صورت که در دفتر پژوهش‌های حوزوی، اموری چون پایاننامهها و فعالیت‌های پژوهشی مدارس علمیه خواهران پرداخته می‌شود. دفتر پژوهش‌های عمومی نیز به امور پژوهشی دانش‌آموختگان می‌پردازد، به این معنی که دانش‌آموختگان حوزه علیمه خواهران را شناسایی و آنها را در قالب هسته‌های پژوهشی جذب می‌کند؛ این هسته‌های پژوهشی، فعالیت‌های ارزشمندی انجام می‌دهند که در موضوعات مختلف مشغول تحقیق هستند و امروز نزدیک به 150 دانش‌آموخته پژوهشگر در آن عضویت دارند.
دفتر دیگر، دفتر پشتیبانی پژوهشی است؛ این دفتر کار اطلاع‌رسانی و ترویج پژوهش، برگزاری مسابقات پژوهشی و تقویت امور کتابخانه و اسناد و منابع علمی مدارس در عرصه مکتوب و دیجیتال بر عهده دارد. در سال گذشته نزدیک به800 عنوان کتاب ضروری اولیه در مدارس علمیه سراسر کشور تعریف شد و مدارسی که این کتاب‌ها را نداشتند، اعلام نیاز کردند که بر اساس بودجه‌ای که در اختیار این معاونت قرار می‌گیرد، به این کتاب‌ها مجهز می‌شوند.
این دفتر همچنین در ترویج و تقویت استفاده از منابع دیجیتالی نیز حضور جدی دارد، به گونه‌ای که در 110 مدرسه علیمه خواهران در سراسر کشور، نرم‌افزارهای اسلامی مورد نظر طلاب در رایانه‌ها نصب شده و قابل استفاده برای پژوهشگران می‌باشد.
یکی دیگر از فعالیت‌های مهم دفتر پشتیبانی پژوهشی، برگزاری مسابقات پژوهشی است که از جمله آن می‌توان به مسابقه رشد اشاره کرد: در سال گذشته محوریت مسابقه رشد ارائه نظرات و پیشنهادات بوده است که در این راستا 1600 طرح و پیشنهاد به معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه خواهران رسید و به بهترین نقدها و پیشنهاد‌ها جوایزی اعطا شد، معاونت پژوهش با این کار علاوه بر این که از نظرات مدارس و اساتید وصاحب‌نظران پژوهشی بهره‌مند شد و آنها در برنامه‌ریزی‌‌ها شرکت داده شدند، تلاش شد تا فرهنگ نقد پذیری در حوزه به وجود آید. استقبال خوبی که از این مسابقه شد و نتایج ارزشمندی که در این راستا به دست آمد، موجب شد که این مسابقه ادامه داشته باشد، به گونه‌ای که مسابقه رشد2 در راستای تحقق فرمایشات مقام معظم رهبری مبنی بر ضرورت شناخت نیازهای جامعه این مسابقه برگزار می‌شود. در این مسابقه سه تن از بانوان طلبه به همراه یکی از اساتید خود به عنوان استاد راهنما با حضور در آموزش و پرورش، محافل معنوی، گعده‌های خانوادگی و فامیلی و مراکز آموزش عالی به دنبال یافتن مشکلات، شبهات و مسائل دینی هستند. از این برنامه نیز استقبال خوبی صورت گرفته و تا کنون بیش از 600 گروه پژوهشی در سراسر کشور تشکیل شده است.
* برنامه‌ای برای استفاده از توانمندی دانش‌آموختگان پژوهشگر دارید؟
چند سال پیش، معاونت پژوهش تعریفی از دانش‌آموختگان پژوهشگر ارائه داد و در این تعریف، دانش‌آموخته پژوهشگر کسی است که دارای رتبه علمی بالا، دارای نمره بالایی در پایان‌نامه و یا دارای انگیزه پژوهشی باشد، بر اساس این تعریف دانش‌آموختگان پژوهشگرشناسایی شدند و برای ارائه برنامه‌ها، همایشی با حضور آنها و مسئولان پژوهشی برگزار شد در این همایش همچنین افرادی که در جشنواره علامه حلی رتبه برتر کسب کرده بودند، دعوت به عمل آمد، آنها در هسته‌های پژوهشی تقسیم شدند و در گرایش‌های مختلف چون تفسیر قرآن، تاریخ، فقه و... مشغول فعالیت می‌باشند. این هسته‌های پژوهشی هر ساله آثار ارزشمندی را ارائه می‌کنند که در صورت حمایت جدی از این هسته‌ها، شاهد آثار فراوانی در عرصه‌های مختلف پژوهشی خواهیم بود.
* فعالیت‌های پژوهشی بانوان طلبه به چه صورت انجام می‌گیرد، درباره نحوه اجرای آن توضیح دهید؟
معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه خواهران هر ساله فراخوان‌های پژوهشی؛ چون فراخوان دستاوردهای پژوهشی، مقالات پژوهشی و فراخوان فعالیت‌های پژوهشی مدارس برگزار می‌کند. در فراخوان دست‌آوردهای پژوهشی آثاری چون کتاب، پایان‌نامه، تحقیق پایانی، پژوهش درسی و نشریه پژوهشی مدارس به معاونت ارسال می‌شود و این آثار در سطح مدرسه، استان و کشور ارزیابی می‌شوند و از حائزان رتبه برتر تجلیل به عمل می‌‌آید.
در فراخوان مقالات پژوهشی، موضوعات بر اساس نام‌گذاری سال‌ها از سوی مقام معظم رهبری انتخاب می‌شود و ریز موضوعات آن در 30 عنوان فراخوان می‌شود، در این برنامه اساتید، دانش‌آموختگان و بانوان طلبه شرکت می‌کنند که چکیده مقالات نیز جمع‌آوری و درکتابی منتشر می‌شود.
علاوه بر این دو فراخوان، فعالیت‌های پژوهشی مدارس علمیه نیز در چهار دسته همایش‌های علمی-پژوهشی، نشست‌های علمی، طرح‌های پژوهشی و کارگاه‌های علمی تقسیم می‌شود و این فعالیت‌ها از سوی مدارس در فرم‌هایی ثبت می‌شود و در اختیار معاونت قرار می‌گیرد؛ معاونت پژوهش بر اساس بررسی این برنامه‌ها، مشاوره و حمایت‌های مالی خود را ارائه می‌کند.
* آیا نظام آموزشی حوزه‌های خواهران به گونه‌ای است که بتوان برنامه‌های پژوهشی گسترده‌ای را اجراء کرد؟
به نظر بنده در حال حاضر نظام آموزشی حوزه‌های علمیه خواهران که به صورت نظام واحدی است، نمی‌تواند بستر مناسبی برای فعالیت‌های پژوهشی باشد؛ چون افرادی دارای استعداد‌های متفاوتی هستند.
* چه راهکاری را پیشنهاد می‌کنید؟
بهترین کار دراین راستا تعریف کردن مأموریت‌های اصلی برای نظام طلبگی است؛ به این معنی که مسائل مربوط به تعلیم در عرصه‌های تدریس، پژوهش، تبلیغ و مباحث مدیریتی باشد، اگر این چهار حوزه معرفی شوند و طلاب بر اساس استعدادی که دارند در این حوزه‌ها مشغول تحصیل شوند، خروجی‌ها کارآمد می‌شود.
حوزه باید بتواند طلاب را در این عرصه‌ها تربیت کند تا آنها کارآمد شوند، ولی متأسفانه دراین عرصه اقدامات خاصی صورت نگرفته است. طلاب در بدو ورود به حوزه باید از نظر استعداد شناسایی شوند و درحوزه‌های تخصصی آموزش داده شوند تا در این حوزه‌ها کارآمد شوند.
معاونت پژوهش حوزه علمیه خواهران به دنبال پذیرش طلاب بر اساس استعداد‌های مختلف و تربیت آنها در عرصه‌های گوناگون است تا طلاب کارآمد شوندکه در این راستا دو کار صورت گرفت. یک این که نظام آموزشی موجود را از نظر پژوهشی غنی‌سازی شود؛ به گونه‌ای که در هر نیم‌سال دو درس آموزشی باید دارای پژوهش باشد و علاوه بر آن در تدوین متون نیز قرار است مباحث پژوهشی بیشتر شود.
* نقش اساتید دراین عرصه چگونه است؟
اساتید نقش زیادی در تقویت انگیزه پژوهشی طلاب دارند و می‌تواند آنها را با امور پژوهشی آشنا نماید، ولی این مسئله خیلی جدی گرفته نمی‌شود. امروزه مجوز تدریس اساتید با نگاه آموزشی اعطا می‌شود و هیچ نگاهی به مقوله پژوهش نمی‌شود، حال انتظار داریم که استادی خود با مسئله پژوهش آشنا نیست، از طلبه تکلیف پژوهشی بخواهد؛ بنابراین باید در گزینش اساتید و اعطای مجوز تدریس در کنار توانایی‌های آموزشی، استاد رااز نظر پژوهشی نیز بررسی نمود.
* چه برنامه‌هایی برای افزایش دانش‌پژوهی اساتید دارید؟
بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته قرار است برای معاونان پژوهشی و اساتید مدارس علمیه سراسر کشور کلاس‌های روش نویسندگی، روش مطالعه و روش تحقیق 1 و 2 برگزار کنیم که در مرحله نخست روش نویسندگی و روش مطالعه برای معاونان پژوهشی برگزار شد و روش تحقیق 1 و 2 نیز به زودی برگزار می‌گردد؛ در ادامه، این دوره آموزشی برای اساتید اجرا می‌شود.
* در عرصه پایاننامهها چه کارهایی انجام شده است ؟
بحث پایاننامهها و تحقیقات پایانی به معاونت پژوهش واگذار شد، در این راستا نظارت هدفمند بر اساتید راهنما و مشاور، تهیه موضوعات علمی برای پایان‌نامه‌های سطح 3، استفاده از کارشناسان مجرب در بررسی طرح‌ها، منبع شناسی توصیفی در گرایش‌های اصلی حوزوی، تهیه الگوی اصلی و استاندارد طرح‌نامه نویسی، تلاش در ارتقای سطح پایاننامهها و هدف‌مندسازی پایاننامهها از جمله کارهایی است که معاونت پژوهش آن را آغاز کرده است و در حال حاضر بیش از 1000 نفر از طلاب نظام جدید حوزه علمیه خواهران مشغول پایان‌نامه نویسی هستند که 90 نفر آنان امسال از پایان‌نامه خود دفاع می‌کنند.
ارائه چکیده علمی و استخراج مقاله‌ای با رتبه علمی و تخصصی از میان متن پایان‌نامه تغییری است که در سال جدید بر پایاننامهها اعمال می‌شود؛ به این معنی که طلبه‌ای که پایان‌نامه می‌نویسد باید چکیده‌ای آن را نیز ارائه نماید.
همچنین معاونت پژوهش در حال تدوین برنامه نرم‌افرازی است که فرایند تدوین پایان‌نامه از ابتدا تا پایان، چون انتخاب موضوع، انتخاب اساتید تا مرحله دفاع در آن قرار دارد؛ علاوه بر آن، نرم‌افزار دیگری در حال تدوین است که خلاصه وچکیده‌ای از این پایاننامهها یا متن آن در آن گذاشته می‌شود و در معرض دید طلاب قرار می‌گیرد.
* پس از بیانات مقام معظم رهبری درباره حوزه علمیه خواهران در سفراخیرشان به قم، برای اجرای این منویات چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
پس از سخنان مقام معظم رهبری، مدیریت این مرکز به دفتر مطالعات راهبردی مرکز مأموریت داد که به صورت ویژه مطالبات رهبری را بررسی کند. معاونت‌ها نیز هر کدام به صورت جداگانه این فرامین را بررسی کردند و به دنبال آن هستیم که همه فعالیت‌ها در جهت رهنمود‌های معظم‌له باشد.
مقام معظم رهبری در سخنان خود در بخش پژوهش، درباره نظام پژوهشی، گسترش کارهای گروهی، تهیه ابراز و شیوه مناسب پژوهش، راه‌اندازی مراکز پژوهشی، ابتکار و خلاقیت، اطلاع دقیق از فرهنگ جهانی و... را در کنار دیگر رهنمود‌های خود ارائه دادند. معاونت پژوهش نیز بر این اساس تمامی برنامه‌های خود را با این سمت و سو تدوین کرده است؛ پایاننامهها، تحقیقات پایانی، آیین‌نامه‌‌ها، موضوعات پیشنهادی به طلاب و... همه سمت و سوی توجه به نیازها است که در سخنان رهبری وجود داشت؛ در این راستا نقشه راهی برای معاونت ترسیم شد که عمدتاً برگفته از منویات رهبری است.
دراین نقشه راه اموری چون برخورداری از نظام پژوهشی مولد، پویا، فعال، تحول‌گرا، نواندیش و مرتبت با مراکزعلمی پژوهشی معتبر داخلی و خارجی، دست‌یابی به روش‌های صحیح و نوین و بومی پژوهش در حوزه علوم اسلامی و انسانی، توانایی در تولید دانش دینی ونظریه پردازی و مناظره همگام را نهضت علمی و جنبش نرم‌افزاری نظام اسلامی
مؤثر در احیای منابع غنی و مزیت‌دار و متمایز شیعی که بخشی از اهداف در سند چشم‌انداز پنج ساله دیده شده است.
همچنین طراحی و استقرار نظام پژوهشی حوزه و بهسازی مستمر آن در سطوح تحصیلی، ترویج و گسترش فرهنگ پژوهش و تولید دانش درحوزه‌های علمیه، تعیین شاخص‌ها و استانداردهای پژوهشی حوزه‌های علمیه، طراحی و استقرار نظام نظارت بر فعالیت‌های پژوهشی، ارتقا و توسعه کیفیت امور اداری و اجرایی و علمی و قطب‌‌های علمی و کانونهای تخصصی پژوهش و... نیز در این سند آمده است.
* نقطه ایده‌آل برای فعالیت‌های معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه خواهران کجاست؟
برای رسیدن به نقطه مطلوب، باید همواره به راه طی شده توجه کنیم تا میزان پیشرفت را مشاهده و امیدوار باشیم، همچنین باید نطقه مطلوب را در نظر بگیریم که در مسیر خود متوقف نشویم و ببینیم چه اندازه راه در پیش رو داریم. به نظر من، ما باید سخن رهبری که اساس کار حوزه را بر فکر کردن دانستند، نه حفظ کردن، در عرصه‌های مختلف آموزشی و نظام تعلیم و تربیت حوزه نهادینه کنیم, به گونه‌ای که طلبه‌ها پیش از این که حفظ کنند، فکر کنند.
* چه برنامه‌هایی را برای سال جدید در نظر گرفته‌اید؟
یکی از مهم‌ترین برنامه‌های معاونت پژوهش، تمرکززدایی فعالیت‌ها از قم و راه‌اندازی و تقویت مدیریت‌های استانی می‌باشد. در مدیریت‌های استانی مجموعه‌ای را به عنوان گروه‌های علمی-پژوهشی راه‌اندازی کرده‌ایم که در برخی استان‌ها کار خود را آغاز کردند. این گروه‌های علمی اتاق فکر و مغز متفکر برنامه‌های پژوهشی مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران هستند، تمام برنامه‌های پژوهشی ابلاغی از سوی این گروه‌ها دنبال می‌شود و ارزیابی‌های مقاالات و پایاننامهها و بررسی فعالیت‌های پژوهشی مدارس بر عهده این‌ها می‌باشد.
تربیت نیروی انسانی پژوهشگر از دیگر برنامه‌هایی است که معاونت پژوهش به دنبال اجرای آن است. طلاب در هر مقطع نیاز به استاد روش تحقیق، استاد راهنما و استاد ارزیاب دارند، از این رو تلاش می‌کنیم اساتید را بانوان طلبه انتخاب کنیم و در این راستا نیروی انسانی مورد نیاز را خودمان تربیت می‌کنیم.
توجه به حفظ و نگهداری نیروی انسانی پژوهشی مدارس علمیه خواهران نیز در دستور کار این معاونت قرار دارد. امیدواریم که در این کار موفق شویم تا انگیزه به خدمت را در نیروهای پژوهشی تقویت کنیم.
همچنین به دنبال راه‌اندازی چند پژوهشکده در سال جدید هستیم. چون ما پژوهشکده رسمی برای خواهران نداریم. بنابراین در این راستا نخستین گام راه‌اندزی پژوهشکده قرآن در قم و تعدادی از مراکز استان‌ها می‌باشد
* و اما سخن پایانی
همه فعالیت‌های ما باید در عرصه‌های مختلف توجه به یاد و ذکر خدا و انجام وظیفه باشد. مقام معظم رهبری در سفر اخیر خود به قم یکی از مسائلی که تأکید داشتند، این بود که ما هدف و راه‌را در پیچ و خم‌های اداری گم نکنیم و بدانیم در حوزه منسوب به حضرت ولی عصر(ع) مشغول فعالیت و برنامهریزی هستیم؛ از این رو باید کاری کنیم که رنگ خدایی در تمامی برنامه‌های حوزه وجود داشته باشد.
گفت‌وگو: علیرضا سهلانی
