حجة‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم فرحانی، معاون امور حوزه‌های علمیه که چند ماهی است به طور همزمان سرپرستی معاونت آموزش را نیز عهده‌دار است، در گفت‌وگو با مرکز خبر حوزه، به بررسی فعالیت‌های انجام گرفته در راستای مطالبات مقام معظم رهبری پرداخت که حاصل این گفت‌گو تقدیم خوانندگان ارجمند می‌گردد.
*قوام حوزه‌ها به آموزش است
آموزش، رکن اصلی حوزه‌های علمیه است و قوام و حیات این حوزه‌ها به همین آموزش وابسته است، البته نباید ارزش معنویات و یا پژوهش را در حوزه نادیده گرفت، اما رکن رکین حوزها، آموزش است.
آموزش مبتنی بر سه ضلع «متون آموزشی، استاد و طلبه» می‌باشد که حوزه علمیه در هر سه بخش قوی است، در بخش متون آموزشی، غنی‌ترین آثار را از مفاخر گران‌قدر فقه، اصول، تفسیر، فلسفه، کلام، تاریخ، رجال و تراجم در اختیار داریم.
از حیث استاد نیز، سیستم آموزشی حوزه این‌گونه است که طلبه هر کتابی را که می‌خواند، باید بتواند استاد همان کتاب هم بشود، معنای مباحثه و برکت مباحثه قوی نیز همین است که طلبه بتواند بعد از تحصیل، استادی کند، لذا از قدیم نظام استادی آزاد در حوزه وجود داشته است و اساتید خوب و بالنده‌ای در حوزه پرورش یافته و خدمت کرده‌اند.
از ناحیه طلبه هم که سومین رکن و ضلع آموزش در حوزه است، در نحوه جذب طلاب نیز دقت می‌شود و جوانان با انگیزه و اهل معنویت جذب حوزه علمیه می‌شوند؛ بنابراین حوزه در هر سه بخش آموزش توانایی بالایی دارد، البته این بدان معنا نیست که کاستی نداشته و تقویت نباید بشود.
*حفظ سنت‌های حوزه درعین بهره‌مندی از شیوه‌های نوین
در مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، سیاست بر این است که سنت‌های ارزشمند حوزه حفظ شود و البته باید بتوانیم با ارائه تجربیات جدید، افق‌های جدیدی برای تقویت و اصلاح این سنت‌ها داشته باشیم.
در ارتباط با دروس عالی حوزه، سنت حوزه بر آزاد بودن آن بوده است، لذا در حال حاضر نیز این آزادی دروس برقرار است و از سوی دیگر سنت حوزه بر تقویت سبک‌های مختلف حوزه در سطوح عالی است. با استقرار شوراهای استانی و استقرار مدیریت‌های استانی، این شرایط ایجاد شد، که اگر در بعضی از استان‌ها، شرایط اقتضا می‌کند یک سیاست آموزشی ارائه شود و همان استان بتواند با بررسی‌های کارشناسی، سیاستی در راستای ارتقای کیفی آموزش اتخاذ کند. به عنوان مثال مدیر حوزه علمیه قم با بعضی از کارشناسان حوزه بحث تقویت دروس آزاد حوزه را دنبال می‌کند، این طرح در سطوح عالی شروع شده و قطعاً برای سطوح بالاتر با مشورت و راهنمایی بزرگان حوزه انجام خواهد شد. سعی بر این است که ما سنت‌ها را محدود نکنیم اما با مشورت این کار را تقویت کنیم. سعی شده در راه‌اندازی مدارس علمیه در سراسر کشور، چارچوبی ارائه شود و بر اساس همان چارچوب نیز نظارت صورت بگیرد که مقام معظم رهبری نیز بر همین امر تأکید داشتند، البته این چارچوب نباید سنت‌های اصیل حسنه حوزه را از بین ببرد، الان سیاست کلی مرکز مدیریت بر این است که ما بتوانیم بین این دو مسئله تجمیع کنیم.
*472 واحد آموزشی در سطح کشور
در حال حاضر در کشور 401 مدرسه بلند‌مدت، 48 مدرسه سفیران هدایت و 23 مرکز تخصصی فعال هستند، 140 واحد آموزشی در دوره مدیریت تحول نیز، یعنی در این دو سال اخیر، مجوز فعالیت گرفته‌اند، این بدان معناست که در همین مدت کوتاه، یک سوم واحدهای آموزشی ما گسترش یافته‌اند، 66 موافقت اصولی نیز برای راه‌اندازی مدارس علمیه اخذ شده که تا دو سال دیگر به تعداد واحدهای آموزشی افزوده می‌شود.
* نظم بخشی و نظارت، منافی با آزادی دروس نیست
سامان‌دهی، نظم‌بخشی و نظارت بر اینها، منافی با آزادی در ارائه دروس نیست، لذا ما کنترل و نظارت می‌کنیم که هم واحدهای آموزشی‌مان جایگاه شایسته خودشان را داشته باشند و هم آزادی ارائه دروس در حوزه حفظ شود. در رابطه با همین مسئله، 26 مدیریت استانی را غیر از قم فعال کرده‌ایم، که تحت نظارت و سیاست‌گذاری شوراهای استانی که ترکیبی از علمای استان هستند، کار می‌کنند.
*476 مصوبه در شوراهای استانی
این شوراها، سال 89 که 26 تا از آن‌ها شکل گرفته بود، 476 مصوبه در 134 جلسه داشته‌اند، در همین شش‌ماهه نخست سال، 65 جلسه با 322 مصوبه داشته‌اند، تا قبل از این دو سال، تنها 45 نفر در استان‌ها مشغول خدمت بودند اما الان 410 نفر فعال هستند، همه اینها نشان از جمع کارآمد میان شیوه‌های نو و حفظ سنت‌های اصیل حوزه از قبیل استقلال، در اداره حوزه است. در سال 1388 موفق شدیم، 93 استاد را از قم به دیگر نقاط کشور اعزام کنیم و در سال 89 و شش‌ماهه اول سال90 نیز 318 استاد را به سراسر کشور اعزام کرده‌ایم. بیش از 80 مدیر مدرسه نیز به مدارس علمیه اعزام کرده‌ایم و به‌دنبال این هستیم که فضلای علاقه‌مند به تدریس و مدیریت را به حوزه‌های علمیه اعزام کنیم. در سال 87، 118 مدرسه را نظارت کردیم که در سال 88 به 217 مدرسه ارتقا یافت و مجدداً در سال 89 به 88 مدرسه تقلیل یافت، زیرا با تشکیل مدیریت استانی نظارت‌ها نیز بر عهده آنان قرار گرفت؛ چرا که رهنمود مقام معظم رهبری این است که اداره مدارس را به علمای استان‌ها واگذار کنیم، لذا آمار نظارت‌ها روی مدارس نیز از 217 مدرسه به 88 مدرسه در سال 89 کاهش می‌یابد و خود مدیریت‌های استانی موظف به نظارت می‌شوند.
*تصویب اساسنامه الگو در شورای عالی حوزه
برای این‌که شخصیت حقوقی مدارس در کل کشور تصویب شود، اساسنامه الگو را به تصویب شورای عالی حوزه رساندیم و معاونت امور حوزه‌ها به همراه معاونت آموزش نیز آن‌را ظرف یک سال در همه مدارس کشور عملیاتی خواهد کرد.
همه اینها نشان‌گر این است که از یک طرف شیوه نوین در حال پیش‌روی است و از سوی دیگر، بر حفظ سنت‌های اصیل حوزه تأکید می‌شود.
*16رشته تخصصی در 27 مرکز تخصصی
16 رشته تخصصی در کشور فعالیت می‌کنند و مؤسسات آموزش عالی خوبی در شهرستان‌ها فعال کرده‌ایم. با هماهنگی‌های ایجاد شده، آخر هفته، اساتید به صورت هوایی به مراکز تخصصی می‌روند و در رشته‌های تخصصی تدریس می‌کنند. تهران، شیراز، اهواز، آمل و تبریز از جمله شهرهایی هستند که در آن‌ها مراکز تخصصی فعال است. رشته‌های تخصصی فعال حوزه عبارتند از: اخلاق، امامت، تاریخ اسلام، تبلیغ، تربیت مدرس، تفسیر و علوم قرآنی، حقوق و قضا، شیعه‌شناسی، علوم حدیث، علم کلام، فلسفه، نهج‌البلاغه، مذاهب، مطالعات اسلامی و مهدویت، که توانسته‌ایم دوره‌های متعددی از این رشته‌ها را اجرا کنیم. به عنوان مثال دو دوره سطح سه اخلاق، دو دوره سطح سه امامت، چهار دوره سطح دو تاریخ اسلام، چهار دوره سطح سه تاریخ اسلام، چهار دوره سطح دو تبلیغ، یک دوره سطح سه تبلیغ، یک دوره سطح چهار تبلیغ، سه دوره سطح سه تربیت مدرس، دو دوره سطح دو تفسیر و علوم قرآنی، چهار دوره سطح سه تفسیر و علوم قرآنی، چهار دوره سطح سه شیعه‌شناسی، چهار دوره سطح دو و پنج دوره سطح سه علم کلام و سه دوره سطح دو و سه دوره سطح سه فلسفه برگزار کرده‌ایم و هم اکنون نیز دوره‌ها در حال برگزاری در مراکز تخصصی است. بقیه رشته‌ها هم در سطح سه به همین منوال در حال برگزاری است. درس‌های مهم مورد تأکید مقام معظم رهبری را لحاظ کرده‌ایم. در ارتباط با رشته تعلیم و تربیت که مورد تأکید مقام معظم رهبری بود، طرحی در معاونت آموزش آماده شده که بعد از بررسی در کمیته آموزش شورای گسترش، برای تصویب به شورای عالی حوزه ارسال می‌شود. تمام این مواردی که تاکنون ارائه شد به واسطه عملی کردن مطالبات مقام معظم رهبری بوده است بحث تقویت نظارت آموزشی بر کشور، مسئله استقلال حوزه و واگذاری کارها به علما، اعزام استاد و مدیر به سراسر کشور در همین راستا اجرا شده است.
*اجرای سیاست کاهش تعطیلات حوزه با بهره‌گیری از تابستان
سیاست دیگری که حضرت آقا بر آن نظر داشتند، کاهش تعطیلات حوزه است که برای کاهش تعطیلات در حوزه چند تا کار مهم انجام شده است. بر اساس مصوبه شورای عالی حوزه، دوره تثبیت و اختبار طلاب جدیدالورود را که تا پیش از سال جاری، در سه ماهه نخست سال تحصیلی اجرا می‌شد، به دو ماهه پایانی تابستان منتقل کردیم به گونه‌ای که در مجموع دو ماه به زمان آموزشی طلاب افزوده شد و نزدیک به 12 هزار نفر از برادران پذیرش شده در این دوره شرکت داشتند. کار دیگری که در دوره تابستان انجام دادیم ارائه دروس به4500 نفر از طلاب سطح دو بود که اینها 40 روز در حین تحصیل به تهجد نیز می‌پرداختند که در مجموع در همین تابستان، 16500 نفر در طول نزدیک به دوماه از فرصت تابستان بهره‌مند شدند و این خود یک نوع اقدام در جهت کاهش تعطیلات به حساب می‌آید. کار دیگری که در بخش آموزش پیگیری شد، اصلاح نظام آموزشی حوزه است که معاونت آموزش با تشکیل کارگروه‌هایی، فعالانه در این زمینه وارد شد و نتیجه کار نیز به دبیرخانه شورای عالی حوزه ارائه گردید. در این راستای، جلسات متعدد کارشناسی با اعضای شورای عالی و کارشناسان معاونت‌های حوزه برگزار کرده‌ایم.
*طرح اصلاح نظام آموزشی در شورای عالی
طرح اصلاح نظام آموزشی در دو مرحله «اصلاح نظام موجود و ترسیم چشم‌انداز آینده نظام آموزشی» در دستور کار است که اصلاح نظام موجود به دبیرخانه شورای عالی ارائه شد و تصویب نظام آموزشی سطح یک حوزه در مقطع سیکل، در جلسات متعددی در شواری عالی بحث و بررسی شده و در حال اتمام است. در این مرحله بر تقویت دروس جنبی در حوزه تأکید شده است، مثلاً توجه جدی به تفسیر و علوم قرآنی و توجه جدی‌تری به تاریخ و نهج‌البلاغه شده است تا خروجی‌های سطح یک حوزه بتوانند جواب‌گوی نیازهای جامعه باشند و این ملاک در نظام اصلاح بوده است. کاربردی کردن دروس حوزه نیز از دیگر موارد مورد توجه در این طرح است، ارتقای سطح مدارک حوزه در سطح یک و سطح دو نیز در این طرح پیشنهاد شده است. چابک‌سازی که حضرت آقا مطرح کردند، کار فعلی در ستاد حوزه است. لذا با طرحی که به شورای عالی دادیم ساختار مدیریت استان‌ها را نوع چهار (مدیریت با سه معاونت با داشتن زیرمجموعه کارشناس) به حساب آوردند، و این هم در راستای همین مسئله چابک‌سازی انجام شد. در بحثی که مقام معظم رهبری در اجتماع طلاب و فضلای حوزه پیرامون تحول مطرح کردند، نه به واسطه عدم اجرای آن بوده بلکه به واسطه جلوگیری از افراط‌گرایی بوده است. مدیریت حوزه و شورای عالی در تلاش هستند که در مقوله تحول آنچه را که رهبر معظم انقلاب مطرح کردند، عملیاتی کنند و البته ما هر چه ارائه می‌کنیم، در راستای تحقق مطالبات ایشان است.
*ایجاد مرکز تخصصی آموزش مدیریت در دستور کار
به منظور آموزش مدیران حوزه‌ها به دنبال ایجاد یک مرکز تخصصی آموزش مدیریت حوزه‌ها هستیم که به دنبال طراحی و ارائه آن به شورای گسترش هستیم، البته تا زمان ایجاد مرکز تخصصی آموزش مدیریت، با برگزاری اجلاسیه‌های منطقه‌ای، بحث آموزش مدیران را دنبال کرده‌ایم، به عنوان مثال در سال 89، شش اجلاسیه منطقه‌ای آموزش مدیران در ساری، کرمانشاه، شیراز، کاشان، اهواز و کرمان به منظور آشنایی هر چه بیشتر مدیران حوزه با ساختار و سازمان و روش‌های مدیریتی برگزار کردیم، هم‌چنین سه اجلاسیه مدیران مدارس را نیز در یاسوج، ارومیه و مشهد برگزار کردیم که در آن، هم بحث آموزش مدیران و هم پیگیری مطالبات حضرت آقا را داشتیم، به‌گونه‌ای که مجموعه فرمایشات ایشان از سالیان گذشته تا کنون را آماده کردیم و به مباحثه و هم‌اندیشی مدیران کشور گذاشتیم و خروجی‌هایش را پیگیری می‌نماییم.
* هماهنگی با برخی معاونت‌ها
در راستای تحقق مطالبات رهبری، جلسات هماهنگی معاونت‌های آموزش، پژوهش و تبلیغ را برگزار کرده‌ایم، هر چه بتوانیم آموزش را پژوهش محور کنیم، سرعت کار به سمتی می‌رود که حضور ما در عرصه‌های مختلف نمود می‌یابد. هر چه ستاد مرکزی حوزه کارهایی اجرای اش را به استان‌ها واگذار کند، به امر برنامه ریزی و کیفی کردن کارها حرکت خواهدکرد.
