آیت الله محمد ناصری: ‌استاد برجسته اخلاق حوزه از جمله بزرگانی است که با تلاشی وصف‌ناپذیر و تاسیس مراکزی چون "بنیاد هاد"، "‌موسسه فرهنگی دارالهدی"، "‌مرکز تخصصی اخلاق" و ...،  سعی کرده روح گوهر‌ گم‌شده بشریت یعنی اخلاق ناب را در کالبد جامعه اسلامی بدمد و به رسالت اصلی خود که همانا ترویج اخلاق اسلامی مبتنی بر معارف اهل‌بیت(ع) است، عمل کند.

آنچه در پی می‌آید،‌گفتگوی خبرگزاری حوزه با حجت‌الاسلام والمسلمین جواد پاینده، مدیر موسسه فرهنگی دارالهدی است که در آن به تاریخچه شکل‌گیری، برنامه‌ها، ‌فعالیت‌ها و ... این موسسه پرداخته است.

* مؤسسه فرهنگی دارالهدی در چه سالی راه‌اندازی شد و ضرورت شکل گیری آن چه بود؟

مؤسسه فرهنگی دارالهدی در سال 1382 زیر نظر آیت‌الله ناصری،‌ استاد برجسته اخلاق حوزه و با مجوز اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی قم راه‌اندازی شد.

با توجه به این که درس اخلاق و پرداختن به آن و بررسی و مطالعه و پژوهش در این عرصه، از ‌اهمیت زیادی برخوردار است، ضرورت تشکیل چنین موسساتی دوچندان خواهد بود.

* مؤسسه در چه عرصه‌ای فعالیت می‌کند ؟

حوزه فعالیت این مؤسسه عرصه اخلاق را در بر می گیرد؛ مطالعه و پژوهش در حوزه مسائل اخلاقی و موضوعات مربوط به مهدویت نیز در این مؤسسه انجام می‌شود؛ البته فعالیت‌های اخلاقی، نقش محوری دارد.

ما به دنبال تربیت طلابی هستیم که متخلق به اخلاق اسلامی باشند و در راستای تبیین اخلاق اهل‌بیت(علیهم‌السلام) تلاش کنند.

یکی از معاونت‌های مؤسسه،‌ معاونت پژوهش است که موضوعات مختلف پیرامون اخلاق را به شورای علمی مؤسسه ارائه می‌کند و پس از تصویب، در قالب یک پروژه، به پژوهشگر ارائه می‌نماید. پژوهشگر نیز با مطالعات خود، مطالب را آماده می‌کند که همین مطالب به صورت مقاله یا کتاب منتشر می‌گردد.

در حال حاضر این معاونت دارای گروه سیره، گروه احیاء تراث و گروه فقه و اخلاق است که پژوهشگران در قالب این گرو ه ها و در موضوعات مختلف، به فعالیت مطالعاتی و پژوهشی اشتغال دارند.

* در مورد ترکیب و شرح وظایف شورای علمی توضیح مختصری بفرمایید

در شورای علمی، تمامی کارهای بررسی می‌گردد. با توجه به این که فعالیت‌های اخلاقی، مسئله‌ای تخصصی است؛ از این رو تمامی برنامه‌ها پس از بررسی در این شورا، ابلاغ واجرا می‌شود؛ در این شورا، رئیس مؤسسه، معاونت پژوهشی و سه تن از کارشناسان حوزوی عضو یت دارند.

یکی از بخش‌های دیگر مؤسسه فعال،‌ نشریه "خُلُق" است که به موضوعات اخلاقی مربوط به مکتب اهل بیت(ع) و سیره علماو بزرگان می‌پردازد. این نشریه در سال جاری وارد پنجمین سال فعالیت خود شده و تا کنون 28شماره آن منتشر شده است.

* نشریه "خُلُق"، در چه تیراژی منتشر می‌شود و در اختیار چه کسانی قرار می‌گیرد؟

نشریه "خُلُق" 7هزار نسخه تیراژ دارد که بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، تیراژ آن افزایش خواهد یافت؛ اولویت ما در بحث مخاطب طلاب و روحانیون می‌باشند؛ به طوری که این نشریه می‌تواند برای تمامی‌ ائمه جماعات، روحانیون دانشگاه‌ها، نمایندگی‌های ولی فقیه در ارتش، سپاه و ... مفید باشد.

* چرا طلاب و روحانیون در صدر مخاطبان موسسه قرار دارند؟

در تمامی ادیان، زمانی که گفته می‌شود شخصی، از علمای این مذهب است،‌ انتظار است که او تخلق بیشتری نسبت به مسائل اخلاقی داشته باشد. در این شرایط، اهمیت پرداختن به مسئله اخلاق در میان طلاب و روحانیون مضاعف می‌شود؛ همان‌گونه که سیره علمای بزرگ شیعه نشان دهنده این اهمیت است.

همچنین در فقه اسلامی نیز گفته می‌شود، فلان کار، خلاف مروت است؛ یعنی که این کار در میان مردم، امری عادی است، ولی برای طلاب  شایسته نیست. در جامعه وجود اخلاق حداقلی که ترک محرمات و انجام واجبات باشد، کافی است،  ولی در حوزه این حداقل‌ها کفایت نمی‌کند، ‌بلکه در حوزه، اخلاق حداکثری  نیاز است،‌ چون نباید خلاف مروت انجام شود؛ طلبه باید به گونه‌ای تربیت شود که کاملا متخلق باشد و در مقام عمل، ‌به سیره پیامبر(ص) و ائمه(علیهم‌السلام) تأسی کند که این نیاز به برنامه تربیتی خاص، نظارت و توجه ویژه رحانی به تربیت شد و سیر و سلوک ویژه دارد.

در حوزه باید فردی تربیت شود که به معنای واقعی، ‌روحانی باشد. مردم بسیاری از حرکات که در میان افراد عادی،‌ غیر متعارف نیست را در لباس روحانیت، بر نمی‌تابند و جلوه های زیبای اخلاقی در رفتار پیامبر اعظم(ص) در رفتار روحانی انتظار دارند.

* درباره دیگر  فعالیت های مؤسسه هم توضیح دهید.

معاونت آموزش و فرهنگی یکی دیگر از بخش های فعال است؛ بخش فرهنگی این معاونت، تولید محصولات فرهنگی در عرصه اخلاق و بخش آموزش نیز متولی امور آموزشی مانند برگزاری کلاس‌های آموزشی می‌باشد؛ البته برنامه‌های آموزشی دو بخش است، یک بخش مربوط به توانمند سازی فارغ التحصیلان و پژوهشگران و یک بخش مربوط به کلاس های اخلاق و تربیت اخلاقی است  .

همچنین باید به این نکته اشاره کرد که با توجه به ظرفیتی که در این بنیاد وجود دارد،‌ اواخر سال گذشته، تفاهم‌نامه‌ای میان بنیاد هاد و معاونت تهذیب حوزه‌های علمیه منعقد شد و کارگروه مشترکی تشکیل شد و نخستین جلسه آن اوایل سال جاری برگزار گردید.

* این تفاهم‌نامه چه مواردی را شامل می شود؟

تهیه طرح جامع اخلاق حوزه‌های علمیه از جمله بند‌های این تفاهم‌نامه است. اگر بخواهیم در مقاطع مختلف حوزه، برنامه تربیت اخلاقی، سلوک اخلاقی و ارتقای سطح اخلاقی طلاب تدوین شود، می‌بایست طرح جامعی برای مقاطع مختلف، متناسب با شرایط درسی و سنی و... طراحی شود.

گاهی برخی طلاب علاقه زیادی به مباحث عرفانی و اخلاقی دارند، ولی بدون این که مبانی را گذرانده و درک کرده باشند، حالات بزرگان اخلاق و عرفان را می‌خوانند و گمان می‌کنند که بعد از چند سال طلبگی مانند آنها می‌شوند که همین مسئله، موجب می‌شود این فرد دچار مشکلاتی شود؛ بنابراین لازم است متناسب با شرایط آن‌ها یک برنامه مطالعه شده و منظم تدوین شود.

همچنین با توجه به برنامه حوزه برای برگزاری درس اخلاق هفتگی در مدارس علمیه و نیاز آنها به تأمین استاد و برنامه و متن درسی، مقرر شد که در این زمینه با معاونت تهذیب همکاری لازم صورت گیرد.

* در مدت فعالیت مؤسسه، چند عنوان کتاب منتشر کرده‌اید؟

با توجه به این که کتاب‌های منتشر شده در دارالهدی تولیدی است، تا کنون تنها 20 عنوان کتاب منتشر شده که حاصل کار پژهشگران مؤسسه است؛ البته با توجه برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، قرار است که تولید و انتشار کتاب‌های اخلاقی که حاصل پژوهش همکاران مجموعه است با سرعت بیشتری انجام پذیرد.

* اشاره ای هم به  مهم‌ترین عناوین کتاب‌های منتشر شده  کنید

کتاب «تهذیب اخلاق» در موضوعات مختلف اخلاقی از جمله شناخت تهذیب، کلیات و مراتب تهذیب، سازه‌های بنیادین در تهذیب، موانع بازدارنده در تهذیب نفس، اسباب و عوامل مؤثر در تهذیب، آثار تهذیب و قلمرو تهذیب می‌پردازد.

همچنین درباره اسرار زیارت اهل‌بیت(علیهم‌السلام) کتابی با نام «سقای معرفت» که دربار شخصیت حضرت اباالفضل(ع) است، مطالب ارزشمندی آورده شده است.

در کتابی نیز با عنوان «پژوهشی در صفات حی و قیوم» به مباحثی که مرتبط به مبانی مسائل اخلاقی، از جمله اسم اعظم و... پرداخته شده است.

کتاب «انیس النفوس»،‌ دیگر کتاب منتشر شده است که آداب کامل زیارت حضرت رضا(ع) را تبیین می‌نماید. البته باید گفت که این کتاب، یکی از کامل‌ترین کتاب‌هایی است که درباره زیارت حضرت علی بن موسی الرضا(ع) به منابع دست اول رجوع کرده و منبعی جامع درباره زیارت حضرت ثامن الحجج(ع) به مخاطبان ارائه کرده است.

همچنین کتابی درباره حضرت زهرا(س) با نام «بضعة ‌النبی» است که به تبیین شخصیت حضرت صدیقه کبری(س) می‌پردازد.

* چه اقداماتی  در زمینه معرفی مؤسسه دارالهدی و اطلاع‌رسانی از فعالیت‌های آن انجام داده اید؟

در حال حاضر سایت های موسسه فرهنگی دارالهدی به نشانی www.darolhoda.com ، پایگاه اخلاق به نشانی www.akhlagh.net   و  سایت آیت‌الله ناصری  به آدرس اینترنتی  www.nasery.ir در دسترس علاقمندان مباحث اخلاقی قرار دارد، گرچه نسبت به آن‌چه باید انجام گیرد هنوز تا نقطه مطلوب فاصله داریم،

همچنین در سال گذشته در راستای معرفی برنامه های موسسه دیدارهایی با مراجع معظم تقلید از جمله آیات عظام، مکارم شیرازی، صافی گلپایگانی و جوادی آملی انجام شد و گزارشی از فعالیت‌های این مؤسسه به محضر این بزرگان ارائه شد و از رهنمود‌های آنان بهره‌مند شدیم.

در دیدار با حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی، ایشان ضمن تشویق فعالیت‌های این مؤسسه،‌ گفتند که اگر من نگویم این کار ضروری‌ترین کاری است که باید به آن پرداخته شود، باید بگویم که یکی از ضروری‌ترین کارهاست. معظم‌له به اطلاع‌رسانی فعالیت‌های مؤسسه نیز تأکید داشتند.

دیداری نیز با آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی صورت گرفت که ایشان ما را به توجه به سیره سلف، علمای بزرگ و‌ شخصیت‌های بزرگ اخلاقی و علمی که الگوهای ارزشمندی درحوزه اخلاق هستند تشویق کردند تا طلاب با تأسی از آنان، به مسائل اخلاقی مقید بشوند.

در دیداری که با آیت‌الله العظمی جوادی آملی انجام شد، معظم‌له ما را به تبیین علمی آموزه‌های اخلاقی و هم متخلق بودن به اخلاق و برنامه های عملی در این زمینه برای روحانیون و طلاب توصیه فرمودند

* در آینده چه برنامه هایی را در دستور کار دارید‌؟

علاوه بر ادامه دادن فعالیت‌های گذشته، تلاش داریم سطح فعالیت‌ها و حجم کارهای مطالعاتی و پژوهشی و خروجی‌های مؤسسه را افزایش دهیم.

یکی از کارهایی که برای آینده در نظر داریم، انتشار فصل‌نامه تخصصی اخلاق است که به دنبال دریافت مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هستیم. در این فصلنامه،‌ مقالات علمی و پژوهشی، با نگاهی تخصصی در عرصه اخلاق منتشر می‌شود.

افزایش سطح کیفی نشریه «خُلُق» نیز در دستور کار قرار دارد؛ به گونه‌ای که انتشار «خُلُق نوجوان» و «خُلُق بانوان» از جمله برنامه‌ توسعه‌ای در این عرصه است.

انتشار ویژه‌نامه‌ای برای صنوف و اقشار مختلف مردم نیز از دیگر برنامه‌های آتی مؤسسه دارالهدی است که امید است بتواند ترویج اخلاق در میان عموم مردم گامی ارزشمند بردارد.

* دلیل این همه توجه به اخلاق اسلامی چیست؟

مسئله اخلاق در جوامع، اهمیت زیادی دارد و پیامبر اسلام(ص) نیز به عنوان رسول آخرین دین الهی، هدف خود را از بعثت، به کمال رساندن اخلاق در جامعه معرفی می‌کند. امروز نیز با گذشت بیش از 14 قرن که عصر ارتباطات و تکنولوژی است، باز هم می‌بینیم در کشورهایی که دارای بالاترین فن‌آوری و تکنولوژی هستند، بیشترین نیاز به اخلاق نیز در این کشورها مشهود است. هرجایی که ما مشکل و ناهنجاری‌هایی را در حوزه‌های مختلف جامعه می‌بینیم، به دلیل کمرنگ شدن مسائل اخلاقی در جامعه است.

با توجه به این ضرورت، باید مکتب اهل‌بیت(علیهم‌السلام) و الگوی اخلاقی این مکتب را برای مردم تبیین کنیم؛ البته تا امروز،‌ در عرصه تبیین الگوی رفتاری و اجتماعی پیامبر(ص) و ائمه اطهار(علیهم‌السلام)،‌ نتوانسته‌ایم آن‌گونه که باید، کاری انجام دهیم. به این معنی که بسیاری از افراد جامعه هنوز با سیره و خلق پیامبر(ص) آشنا نیستند.

این کوتاهی در صورتی است که دنیای ضد اسلام، تلاش دارد چهره نبی اکرم(ص) را خشن نشان دهند؛

عرفان‌های نوظهور، یکی از مسائلی است که نشان می‌دهددر عرصه اخلاق کار زیادی انجام نشده و اخلاق ناب اسلامی به مردم ارائه نشده است. با توجه به این که فطرت انسانی تشنه رسیدن به معرفت و معنویت است،‌ زمانی که نتواند این درخواست درونی را ارضا نماید، به عرفان‌هایی متمایل می‌شود که با تعالیم دینی او متفاوت است؛ در این شرایط، نحله‌های انحرافی فرصت پیدا کرده و وارد عمل می‌شوند و عرفان کاذب را به جای عرفان اصیل ایرانی معرفی می‌کنند.

وظیفه ما در معرفی تعالیم و معارف بلند اهل‌بیت(ع) و عرفان ناب برگرفته از اسلام ناب را چندین برابر می‌کند. اگر سیره اهل‌بیت(علیهم‌السلام)‌ درست به مردم معرفی شود، مردم سراغ  جنس قلابی نمی‌روند

 بنابراین، برنامه‌های زیادی برای تقویت آگاهی طلاب در عرصه اخلاق اسلامی در دستور کار داریم و امیدواریم بتوانیم در آینده‌ای نه چندان دور، برنامه‌هایی نیز برای اقشار مختلف داشته باشیم.

* سخن پایانی

ضمن قدردانی از شما برای برای معرفی این مؤسسه، از همه کسانی که در تصمیم‌سازی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها تأثیر دارند، عاجزانه درخواست می‌کنم که به محوریت قرار گرفتن مسائل اخلاقی توجه ویژه داشته باشند.

مقام معظم رهبری  اهتمام زیادی به مسائل اخلاقی دارند و ده دقیقه از هر جلسه درس خود را به مباحث اخلاقی اختصاص می دهند، همچنین در سفر به قم فرمودند "به عرصه اخلاق توجه کافی نشده است". امید است ما بتوانیم وظیفه خود را در این عرصه انجام دهیم و اخلاق به عنوان یک اصل محوری در تمام عرصه ها مورد توجه قرار گیرد؛ به گونه ای که در سیاست، اقتصاد، برنامه ریزی فرهنگی، تربیت انسان‌ها و آموزش و پرورش پیش دانشگاه‌ها اخلاق یک امر محوری باشد. حتی در حوزه‌های علمیه، تا انشاء‌الله همه قولاّ و فعلاّ آیینه رفتار و کردار پیامبر عظیم الشأن(ص) و ائمه طاهرین(ع) بوده و بتوانیم رضایت حضرت ولی‌عصر (عج)  را جلب کرده  و انتظار مقام معظم رهبری در زمینه ترویج و محوریت اخلاق در تمام عرصه ها را برآورده کنیم.