حجت الاسلام والمسلمین محمد حسین مختاری که اخیرا مسئولیت پژوهشگاه مطالعات تقریبی به او واگذار شده است در گفتگویی چشم انداز آینده، برنامه ها و فعالیت های این پژوهشگاه را تشریح کرده است که حاصل آن در ذیل می آید:

چه اهداف و چشم اندازی را برای آینده پژوهشگاه مطالعات تقریبی در نظر دارید؟

قبل از این که اهداف را مورد اشاره قرار دهم باید این نکته را عرض کنم که امروزه در دنیا هم به لحاظ نظری و هم به لحاظ عملی یکی از شگردهای کاری قدرت های استعماری ایجاد تفرقه و شکاف در بین مذاهب اسلامی است.

البته آنها به دنبال احیاء ضدّیت با اسلام هستند. استکبار جهانی که امروزه یک نظام ارزشی و فکری جهانی است، طبعاً مبارزه با این پدیده ی خطرناک هم باید جهانی باشد و از سوی دیگر این ها در راستای خصومتشان با اسلام، در درجه ی نخست به دنبال این هستند که چهره ی اسلام را به گونه ای مخدوش معرفي كنند.

همان طور که امروزه می بینیم اهانت به ساحت پیغمبر (ص) و طرح بعضی از مباحث واهی و سست و اسناد آن به اسلام و قرآن کریم، توهین به مقدسات مسلمانان، ایجاد موانع برای مسلمانانی که در اروپا و آمریکا اقامت دارند و زندگی می کنند، همه و همه در راستای مقابله ی با اسلام صورت می گیرد . هدفشان جلوگیری از بسط و گسترش تعالیم و آموزه های راستین اسلام است، بنابراین ابرقدرتها تلاش دارند تا اسلام را به عنوان دین خشن معرفی کنند و رفتار خشونت آمیز را به آموزه هاي اسلام منتسب سازند، لذا رفتار چنين خصمانه با اسلام در راستای مخدوش جلوه دادن ارکان و اصول مکتب اسلام صورت می پذیرد زیرا قدرتهاي استكباري با اسلام مخالفند.

هدف ديگر آنان در مبارزه با اسلام، اتخاذ شيوه هايي به منظور ايجاد فتنه و شکاف در بین پیروان مذاهب اسلامی است ، به گونه ای كه با دامن زدن به مسائل اختلافی بین مذاهب اسلامی، درگیر کردن و ایجاد منازعات فرقه ای و قومی در بین مسلمانان، چهره ی حقیقی اسلام را خدشه دار نمایند. در نتيجه آنها دو هدف دارند: اول؛ با طرح بحث اسلام هراسی با اسلام مقابله نمایند. دوم؛ با ایجاد شکاف و اختلاف و دامن زدن به مباحث قومیتي و فرقه گرایی بخواهند به وحدت و یکپارچگی مسلمانان در سراسر جهان اسلام، خدشه ایجاد کنند، آنها با طرح مسائل اختلافی بین مذاهب اسلامی می خواهند به اين اهداف دست پیدا کنند. بنابراین رسالت ما چیست؟ حوزویان چه مسئولیتی در پیش دارند؟ همان طور که مقام معظم رهبری فرمودند اینها از طریق جنگ نرم وارد شده اند، یعنی جنگ نرم افزاری. گرچه به صورت کوتاه مدت پیامدهای جنگ نرم، قابل وصول و محسوس نیست، اما در درازمدت و در پروسه ای نسبتا طولانی با جنگ نرم، می توانند به مقاصد شوم خود دست پیدا کنند.

امروز جنگ نرم خطرناک تر از جنگ سخت است؛ زیرا هدف جنگ نرم، تسخیر اعتقادات و ذهنیت های جوامع اسلامی به ویژه اعتقادات نسل جوان و استحاله  فرهنگی و اعتقادی اوست. بازسازي و ساماندهي ويراني هاي جنگ نرم به مراتب مشكل تر از بازسازي ويراني هاي جنگ سخت است . در جنگ سخت اگر افرادي كشته شوند و يا تأسيسات زيربنايي نابود شود با سرمایه گذاری مجدد قابل بازیابی است اما وقتی اعتقادات انسان، به خصوص اعتقادات نسل جوان مورد هدف قرار بگیرد و استحاله فرهنگی گريبان گير جامعه شود، ساماندهی آن چندان آسان نیست، لذا پژوهشگاه اهدافی را در پیش دارد تا بتواند با اسلام ستیزی قدرت های استعماری، مقابله کند، که به طور خلاصه می توان به چند مورد اشاره کرد:

1- تمرکز روی وحدت و تأکیدبر تفاهم میان پیروان مذاهب اسلامی از طریق تقلیل تمایزها و شکاف های دینی،فرهنگی و اجتماعی و برجسته کردن وجوه اشتراک و اتّحاد مذاهب، در یک کلام همگون سازی دینی.

 2- مقابله با نقشه های تفرقه افکنانه دشمنان به سرکردگی آمریکا از طریق تنویر افکار آحاد جامعه اسلامی به ویژه نسل جوان.

3- دفاع منطقی از کلیّت اسلام و تأکید بر اولویت و برتری آن نسبت به سایر ادیان؛

 4- مطالعات همه سویه و تلاش در جهت اجرای طرح های تحقیقاتی در خصوص ظرفیت ها و توانمندی های علوم اسلامی در اقناع و رفع نیازهای بشری در قلمرو فرد و اجتماع و برآورده ساختن انتظارات وی متناسب با شرايط و اقتضائات زمان

. هريك از اهداف چهارگانه فوق، خود دربرگيرنده زير عنوانهاي مبسوط و مفصلي است كه در جاي خود به تفصيل به آن پرداخته خواهد شد، انشاءالله.

چه برنامه های پیش روی پژوهشگاه قرار دارد؟

به طور کلی 16 موضوع را ما هدف‌گذاری کرده‌‌ایم که شامل موارد ذیل است:

1- پشتیبانی علمی کنفرانس وحدت اسلامی و مسئولیت انتقال دستاوردهای گفتگو ها در کنفرانس به توده ها.

2- برگزاری میزگردهای تخصصی و نشست  های علمی در کشورهای اسلامی.

3- برنامه ریزی مطلوب با هدف ارتقای دانش و مهارت پژوهشگران.

4- دانش افزائی زبان برای محققان و جذب محققان زبان دان به پژوهشگاه.

5-حمايت از پايان نامه هائي كه با موضوع مربوط به تقريب و در راستاي اهداف آن تدوين مي‌گردد.

6- ارتباط مؤثر با بزرگان و اساتید حوزه به ویژه مراجع تقلید.

7- راه اندازی فضای مجازی در تقویت تقریب؛

8- آشنا سازی دقیق و کاربردی  پژوهشگران مر کز مطالعات تقریبی با مبانی و اصول  مذاهب اسلامی.

9- شكل  دهي به نهضت ترجمه ي منابع اسلامي.

10- رصدكردن مسائل فقهي و پاسخ به اشكالات و شبهات ديني تشیع.

11- نهادینه سازی نگاه  تقریبی، در مبانی بنیادین فقهی و کلامی شیعه.

12- توجه و تاكيد بر نيازهاي ديني  كشورهاي حوزه ي بيداري اسلامي .

13-حضور فعالانه ي پژوهشگاه مرکز مطالعات تقریبی، در مجامع دینی و فرهنگی جوامع اسلامی.

14-ارتباط مستمر پژوهشگاه  با نهادهای پژوهشی و تحقیقی کشورهای اسلامی.

15- نیاز سنجی در سطح کشورهای اسلامی  و پاسخگو بودن مراکز تقریبی به همه ي نیازهای دینی وفرهنگی کشورهای اسلامی.

16- ارتباطات میان فرهنگی یا  Interculcheral communications امکان گفت و گوی میان فرهنگی، راهکاری برای برون رفت از خطر تفرقه ي میان مذاهب است.

 گفت و گو، سخن محبت آميز گفتن است و سخن محبّت آميز را با گوش محبت و از سر انس می شنوند. گفت و شنود تفکرات، گفت و گو و همزبان شدن دو تفکر است. گفت و گو در وادی تفکر آغاز می شود و در وادی تفکر، جریان پیدا می کند و در همانجا به نتیجه می رسد و همه مردم از برکات آن برخوردار و بهره مند می شوند.

لذا با توجه به نکات یاد شده باید اذعان نمود نشست‌هائی مانند کنفرانس عظیم وحدت اسلامی می تواند نقشی موثر در پیشبرد اهداف تقریبی ایفا نماید، بالاخص با شکل گیری جنبش بیداری اسلامی ضرورت برگزاری این نوع نشست ها انکار ناپذیر است ، همدلی و همفکری همه ي کشورهای اسلامی در این برهه از زمان جزو ضروریات جوامع اسلامی است، اما در کنار آن باید اثر بخشی مطلوب و ملموس این نوع نشست های مهم را برای عموم تبيين كرد، لذا باید  پژوهش های دقیقی را مد نظر قرار دهیم، به نظر بنده اثر بخشی مطلوب  باید جزو دغدغه های همه ي مسئولان تقریبی باشد. لذا پژوهشگاه مطالعات تقریبی با بکارگیری نیروهای توانمند و در عین حال زباندان و نیز بررسی راهکارهای افزایش ضریب اثر بخشی این دست همایش ها و کنفرانس ها، می تواند گامی مهم در ارائه طرحی جامع، فراگیر و کاربردی بردارد که انجام این امر باعث رشد جایگاه مجمع تقریب مذاهب در میان کشورهای اسلامی خواهد گردید.

براي رسيدن به اهداف مطلوب تقریبی دربین کشورهای اسلامی و غير اسلامي سطح بندي اهداف به تفكيك موضوعات مختلف از قبيل موضوعات دینی،علمي و فرهنگي امري ضروري به نظر می رسد، همچنين بايد مخاطبان خود را بر اساس نیازهای مذاهب اسلامی لحاظ نمائیم، لذا اين امور مي تواند با آسيب شناسي دقيق و مستند سازي از تجربيات علمي پژوهشگران و مسئولان تقریبی  در داخل و خارج از کشور، براي استفاده در برنامه ريزي‌ها همراه گردد. لذا چشم اندازی که پژوهشگاه آن را مد نظر قرار خواهد داد، دستیابی به یک مبنای مشترک تقریبی بر اساس اشتراکات فکری و نظری مذاهب اسلامی است که یقینا این نوع نگاه به نزدیکی افکار و اندیشه های تقریبی جوامع اسلامی کمک خواهد کرد.

لذا در نگاه کلان و کاربردی  به نظر می آید، ترسيم برنامه اي جامع براي عبور از بحرانهای موجود به ویژه در کشورهای اسلامی مانند بحران منطقه ای و  تمسک همه ي کشورها ی اسلامی به وحدت و اجتناب از پذیرش  نقش آفرینی و دخالت  کشورهای استکباری در منطقه امري ضروري به نظر مي رسد. لذا برای دست یابی به این مهم لازم است، پژوهشگاه مطالعات تقریبی ، همه ي سعی و تلاش خود را به کار گیرد تا با رصد نمودن آسیب های پیش رو در کشورهای اسلامی، بتواند نقش راهبردی خود را با استفاده از توان و ظرفیت نیرو های دلسوز و توانمند،  رقم بزند .

این پژوهشگاه در روابط بین الملل تقریبی ، چه جایگاه و ارتباطاتی با سایر پژوهشگاه های جهان اسلام می تواند داشته باشد ؟

در پاسخ به این سوال به نظر می رسد از جمله برنامه های برجسته و مهم پژوهشگاه ایجاد ارتباط با سایر پژوهشگاه های جهان اسلام است چون بحث تقریب بحث ارتباط، گفتگو، تعامل و گفت و شنود است و این گفت و شنود می تواند به صورت بین المللی بین  پژوهشگاه و مراکز آکادمیک تحقق پیدا کند؛ زیرا اگر ما  ارتباطات بین المللی پژوهشگاه را مد نظر قرار ندهیم آن وقت منویات مقام معظم رهبری تحقق پیدا نخواهد کرد. اصلا هدف پیدایش مجمع تحت عنوان مجمع تقریب مذاهب وقتی معنا پیدا می کند که ارتباطات بین المللی آن با نخبگان و محققان و پژوهشگران جهان اسلام باشد.

 ممکن است در برخی از پژوهشگاه ها در جهان اسلام یک نگاه تقریبی وجود داشته باشد، لذا این مراکز باید شناسایی شوند و ارتباطاتی بین محققان و پژوهشگران و اساتید طرفين صورت گیرد، آن وقت مشکلات جهان اسلام را مجموعه ی پژوهشگران می توانند برطرف کنند؛ یعنی با این گونه تعامل می توان نیازهای فکری، نظری یا عملی را مرتفع ساخت. ما می توانیم علوم و دانش های مذهب خودمان را به آنها معرفي کنیم و همچنین با علوم و دانش های آنها آشنا بشویم و اين نتيجه ي طبيعي تعامل کاملا علمی و آکادمیک خواهد بود. می توان تلاش های فکری فقها، بزرگان و پژوهشگران را در عرصه های مختلف به مذاهب دیگر ارائه داد، همچنین می توان از تلاش های فکری مذاهب دیگر به عنوان مثال در بحث تفسیر قرآن، روایات و علوم رایج معاصر، آشنایی و آگاهی متقابل پیدا کرد.

 از جهت دیگر علاوه بر تقریب که امر مهمی است، مي تواند در ارتقای علمی و فکری دو سویه موثر باشد، لذا خلاصه اي از راهكارهاي عملي در زمينه ي ارتباطات بين المللي كه در دستور كار پژوهشگاه قرار دارد، به آن ها اشاره می شود:

1- مجلات تقریبی :می توانیم مجلات علمی و آکادمیک مرتبط با امر تقریب را هم به لحاظ محتوایی، غنی و هم آن را به لحاظ پژوهشی تدوین کنیم، سپس مقالاتی را از پژوهشگران جهان اسلام و نیز پژوهشگران داخلی، دریافت نموده و این مقالات را در مجله یا فصلنامه ای که قوام علمی و ارزش محتوایی بالایی داشته باشد؛ منتشر سازیم که این خود نحوه ای از تبادل اطلاعات و تعامل و گفت و گو بین پژوهشگران جهان اسلام است. البته این مجله می تواند به عنوان مجله ای علمی الکترونیکی در فضای مجازی منتشر شود.

2-  نشست های مشترک علمی (تبادل اساتید و محققان) و استفاده از ویدئو کنفرانس در جهت تبادل نظر و تعامل هر چه بیشتر با دیگر اساتید.

 3- ارتباط مستمر سیستم پژوهشی مجمع تقریب مذاهب  با نهادهای تقریبی  در عرصه بین الملل.

4-  شناسایی ظرفیت‌هاي تقریبی و برقراری ارتباط با سازمان‌های ذیربط در جهان اسلام، مانند دانشگاه الازهر و امثال آن.

5- راه‌اندازی بانک اطلاعات مذاهب اسلامی.

6-  ایجاد پایگاه‌های تقریبی درکشورهای مختلف.

7- شناخت نيازهاي مختلف دینی، اعتقادی و فرهنگی جوامع اسلامی جهان و آشنائي با فضاي فكري کشورهای اسلامی.

8- آموزش دقیق آراء انديشمندان و متفکران مذاهب مختلف اسلامی و ایجاد رشته­های مرتبط با مذاهب اسلامی.

9-  معرفی اندیشمندان و فضلای تقریبی  حوزه در فضای مجازی و مرتبط نمودن محافل مخاطبان  با آنان.

10- اهتمام  پژوهشگاه تقریبی در رفع نیازهای  جوامع مرتبط با بیداری اسلامی و ارائه راهکارهای حکومتی ، سیاسی و اقتصادی به آنان.

11- اعطای فرصت های مطالعاتی به پژوهشگران در امر تقریب.

12- آشنا ساختن پژوهشگران  با علوم ارتباطات در حدی که بتوانند به نگاه‌های ارتباطی و رسانه‌ای مجهز شوند.

13- تربیت طلاب، اساتید و متخصص امرتقریب  برای فعالیت تبلیغی در کشورهای اسلامی؛ یکی از ضرورتهای مهم ،ایجاد بستر های لازم برای گفت و گوهای مستمر میان مراکز تحقیقی و پژوهشی کشورهای اسلامی است، زیرا مهمترین رکن تقریب بین جوامع اسلامی، نزدیکی اندیشه و افکار است و لازمه رسیدن به این امر انتشار نشریات و مجلاتی است که اندیشه های تقریبی اندیشمندان جهان اسلام از مذاهب مختلف  را منعكس مي كند.

نکات یاد شده حاکی از وسعت فعالیتهای تقریبی و وجود پتانسیل فضای تقریبی در جوامع اسلامی است،  لذا باید به دور از پراکنده کاری و نیز اهتمام دقیق به امر ارتباط پژوهشگاه مطالعاتی با سایر پژوهشگاه‌های جهان اسلام،فضای تقریبی کشورهای اسلامی را بر اساس عقلانیت منطبق با دین مبین اسلام و نیز ارائه گفتمان سازنده، پیش برد، زیرا وقتی به تلاش رقبا در نقاط مختلف جهان نظر می افکنیم، ملاحظه می‌کنیم که مروجان مسیحی، بودایی، بهایی و به خصوص وهابیت با استفاده از جدیدترین ابزار و شگردهای تبلیغی، تمامی رسانه‌ها را قبضه کرده‌اند، لذا جای خالی رسانه‌های تقریبی و نیز وجود ارتباط مستمرپژوهشگاههای تقریبی اسلامی بیش از پیش احساس می شود.

بنابراين  تعامل پژوهشگاه تقریبی با سایر پژوهشگاههای جهان اسلام بايد متقابل و دوسويه باشد و اقتضائات آن نيز مد نظر قرار گيرد. نبايد از طرح نظرات مخالفان هراس داشت زيراسيره پيامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) بر استقبال از طرح نظرات مخالفان استوار بود، لذا مي توان با بسط و توسعه دكترين مذكور، طرح بررسي تجارب سایر پژوهشگاههای جهان اسلام را مد نظر قرار داد.

از نظر شما راه های رسیدن به امت واحده اسلامی چیست؟

اگر بخواهیم به تقریب و تعريف مورد نظر آن يعني «دیپلماسی وحدت» برسيم، که مقام معظم رهبری در حکمشان به دبیر کل محترم مجمع تقریب مذاهب اشاره فرمودند، لازم است به امت واحده ی اسلامی که یک مفهوم عمیق قرآنی است ، توجه داشته باشيم، باید به راه های منتهی به تقریب میان مذاهب توجه كنيم. البته راه های مختلفی وجود دارد، اما می توان به چند مورد به طور خلاصه اشاره کرد:

1-  تحلیل و بررسی عمیق و ریشه یابی جریان های ضد تقریبی و تأکید بر ایجاد هویت واحد اسلامی.

2-  دمیدن روح خردگرائی بر پیکر جوامع اسلامی که اسلام بر آن تأکید مستمر دارد.(احیای گفتگوی منطقی و عقلائی).

3-  ارتقاي سطح آگاهی اجتماعی و فرهنگ دینی توده ها.

4-  نقش عالمان دین در ایجاد تقریب میان مذاهب(استفاده از ایده ها و ديدگاه ها عالمان دور اندیش و معتقد به تقریب میان مذاهب اسلامی).

5- اطلاع رسانی در راستای انتقال دستاوردهای گفتگو های بین فرهنگی و مذهبی به توده ها.

6-  راه اندازی شبکه ماهواره ای براي مقابله با رسانه های غربی که به تفرقه بین مسلمانان دامن می زنند.

7-  مبارزه با جریان های وهابی و سلفی و آشنا ساختن مسلمانان نسبت به خطرات این گروهها.

8- ایجاد ظرفیت­های لازم و تجهیز مبلغین تقریبی به ابزارها و تکنیک­های جدید انتقال پیام و ارتباطات در  کشورهای اسلامی.

9- حضور همه جانبه و فراگیر همه گرایشهای مذاهب اسلامی در کنفرانسهای متعدد بین مذاهب اسلامی به صورت مشترک.

10- اختصاص دادن بخشي از خبرنامه‌ها و مجلات دینی و مذهبی کشورهای اسلامی  به انعکاس نيازهاي مسلمانان دیگر کشورها  از زبان خودشان.

11-  تهیه گزارش‌هاي مستند از زمينه‌هاي موجود براي ایجاد فضای تقریبی در کشورهای اسلامی.

12- اعزام اندیشمندان تقریبی کشور به جوامع اسلامی و بالعکس؛ با گسترش موج بيداري اسلامي و پيدايش حكومت هاي اسلامي در گستره جهان اسلام، توجه متفكران و افكار عمومي به دين مضاعف شده است. اين امر مسئوليت متفکران و  اندیشمندان اسلامی را در  معرفي اسلام به عنوان دین اتحاد و همدلی وتقریب بین کشورهای اسلامی را دو چندان کرده است، لذا امر تقریب مذاهب  اسلامی امری حیاتی محسوب می گردد، زیرا کشورهای  اسلامی دارای دشمنان مشترکی هستند که دررأس آن آمریکا و دیگر کشورهای زورگو قرار دارند، از سوی دیگر در کشورهای اسلامی حضور برخی جریانات ضد تقریبی مانند فرقه وهابیت خود عاملی بازدارنده برای تقریب بین مذاهب محسوب می گردد، لذا باید با بکارگیری عالمان ژرف نگر در کشورهای اسلامی و انتقال دستاوردهای گفتگوی بین مذاهب در مقابله با این جریانات ضد تقریبی همت گماشت.

چه موانعی در راه نهادینه شدن تقریب وجود دارد؟

موانع فراوانی وجود دارد همان طور که در پاسخ به سوال قبلی عرض کردم ما از جانب قرآن به وحدت و یکپارچگی دعوت شده ایم، یعنی ایجاد یک امت واحده ی اسلامی و پرهیز از هرگونه اختلاف و تفرقه. باید از خود بپرسیم منشاء شکل گیری امت واحده ی اسلامی چیست؟ در پاسخ باید گفت قطعا باید عوامل زوال امت اسلامی را شناخت و آنها را به صورت موانع در نظر گرفت و به عنوان سدی در برابر شکل گیری امت واحده دانست و با آن مقابله کرد، متاسفانه از آنجا كه امروزه در جهان معاصر بدعت هایی در اعتقادات مسلمین شکل گرفته است، بروز تفکرات و اندیشه های خرافی باعث شد که در عرصه جهان اسلام، بخشی از جامعه ی اسلامی از آن اسلام نابي که بر پیامبر گرامی وحی شده است ، فاصله بگیرند. يعني كه دین محبت، رأفت و احیای ارزش های اخلاقی و انسانی است.  امروزه جریان سلفی گری و وهابی گری با اعمال نابخردانه شان در دنیا، از اسلام راستین فاصله گرفته اند و بر حسب ظاهر سعی در صیانت از شعائر اسلامی دارند، اما در عمل باعث خدشه دار شدن چهره ی واقعی اسلام در انظار جهانیان شده اند. در حالی که پیامبر (ص)، پیامبر رحمت است، دین اسلام، دین رحمت است، دین عدالت و مهرورزی است. سرلوحه ی برنامه ی پیغمبرگرامی اسلام دعوت به ایجاد فضای همدلی، عشق توأم با محبت و احیای فضائل انسانی است، اما متاسفانه امروزه بدعت ها و خرافات، در بخشی از جهان اسلام شکل گرفته و به نظر بنده باید با این گونه فرقه ها و تفکرات نابخردانه مبارزه کرد و تقریب در حقیقت نزدیک ساختن افکار متفکران اسلامی، منطبق بر ساختار و چارچوب تعالیم و آموزه های وحی است.

در آسيب شناسي بحث تقریب، با نگرش هایی که همراه با تعصبات ناروا و قومیت گرایی است ، مقابله مي شود، چراكه اين نگرشها باعث گردیده، در میان غیر مسلمانان، اسلام به گونه ای ناروا و ناشايست تعریف شود و امروزه ما می بینیم که «اسلام القاعده ای» به دنبال ترویج و نشر اندیشه ها و افکار گمراه کننده ی خود در میان کشورهای اسلامی است، که این امر منجر به وارونه جلوه دادن اسلام ناب- که منطبق با فطرت انسان هاست، خواهد شد، لذا پژوهشگاه می تواند در زدودن افکار خرافی و مقابله ی با بدعت ها و فرقه گرایی در جهان اسلام و در نهایت معرفی اسلام راستین و اسلام ناب با همکاری همه ی پژوهشگران جهان اسلام تلاش کند و تقریب بین مذاهب را پیش ببرد.

لذا با توضیحات یاد شده می توان  به طور اختصار موانع تقریب را در چند امر خلاصه کرد:

1-  تعصب  های ناروا ناشی از سکون و جمود فکری ،  بر خلاف منطق و عقل و غیر منصفانه است.

2-  سوءظن و بدبینی که حاصل تلاش قدرت های استعماری مبنی بر سنّی هراسی و شیعه هراسی است، باید با دیپلماسی وحدت از بين برود.

3-  بزرگ نمائی اختلافات و رفتارهای منفی ساز و تفرقه افکن.

4-  عدم وجود ارتباط میان عالمان تأثیر گزار در میان جامعه.

5-  پراكنده كاري يكي از آسيب­هاي مهم برخی نهادهای داعیه دار تقریب (پراكندگي فعاليتها معضلي است كه حداقل آسيب آن كاهش ميزان اثر بخشي فعاليتها است. به عبارت روشن تر اغلب فعاليتها نه تنها تكميل كننده يكديگر نيستند كه دافع يكديگر مي باشند.).

6- ضعف ابزار های ارتباطی در تعامل با مذاهب اسلامی.

7-  فاصله گرفتن از اسلام ناب و نفوذ و اشاعۀ خرافات و بدعت ها در اعتقادات مسلمین (باید اصلاحاتی در این امر انجام گیرد).

8- فرقه سازی و فرقه گرائی ؛همانطور که اشاره شد تلاش برای تقریب بین مذاهب دارای سابقۀ تاریخی عمیقی است اما در عمل توفیق چندانی را در این امر شاهد نیستیم که موارد ذکر شده بخشی از ناکامی در امر تقریب را شامل می گردد، آفاتی از قبیل تعصب ها، سوء ظن ها، بزرگ نمائیهای اختلافات مذهبی و...همگی دال بروجود ضعف و آسیب در امر تقریب است.

وجود این آفات متاسفانه در عصر حاضر منجر به تضعیف امت اسلامی گردیده است و نیز باعث رشد قارچ  گونه و سلیقه ای از قرائت و تفسیراسلام شده كه خود سبب وهن دین پیامبر اکرم(ص)شده است. نمونۀ آن ارائه اسلام سکولاریستی یا اسلام طالبانی است که متاسفانه در عمق کشورهای اسلامی ریشه دوانیده است. لذا بر اندیشمندان و متولیان امر تقریب لازم است با دفع موانع در تقریب بين مذاهب اسلامي، در احیای عظمت اسلام  و مسلمین در جهان معاصر تلاش نمايند.