سیزدهمین روز فروردین را روز طبیعت نامگذاری کرده اند.

در میان عموم مردم این روز به نام روز «سیزده به در» معروف و مشهور است.

روزی که مردم عموما در آن از خانه ها بیرون می آیند و در دامان طبیعت به گشت و گذار می پردازند.

البته این روز با خرافات و گرایشها و باورهای غلط هم همراه بوده است.

مثل نحوستی که به آن نسبت می دهند یا مراسم گره زدن سبزی و رها کردنش در آب با پندارهای نسبتا عجیب و غریبی که برایش ساخته و پرداخته اند و... .

اما طی سالهای اخیر آیین این روز با نامگذاری «روز طبیعت» سمت و سوی دیگری یافته و از غلظت خرافات و آیین های موهوم کم شده و بر ارزشهای این روز افزوده شده.

اینکه یک روز در سال را به عنوان روز طبیعت بشناسیم و در آن موقع، به دامن دشت و صحرا و باغ و بستان روی آوریم و ضمن گذراندن ساعتی از وقت خویش در این مناطق، نسبت به طبیعت اطراف خود دقت و سرکشی و تأملی داشته باشیم و در عین با هم بودن و تجربه کردن لحظاتی مفرح و خوش، لحظاتی را هم به پاکیزگی طبیعت بگذرانیم همگی جزء برنامه های ارزشمند و آیین های انسانی و اسلامی بشمار می رود که نتایج خوب و درخوری را هم به همراه خواهد داشت؛ هم برای انسان، هم طبیعت و هم کلیت جامعه.

این آیین ها کاملا هم منطبق بر دستورات و آموزه های دینی ماست و در قرآن کریم و روایات و سیره معصومین(ع)  بر دقت و تأمل در هستی و رعایت حرمت و حقوق طبیعت و خصوصا فضای سیز و درختان تأکید زیادی شده است.

قرآن کریم می فرماید: و أنزَلنا مِنَ السَّماءِ ماءً فَأنبَتنا فِيها مِن كُلِّ زَوجٍ كَريمٍ

و از آسمان آبي فرو فرستاديم و در آن (زمين) از هر نوع [گياه]نيكويي رويانديم

لقمان ، آيه 10

و در آیه دیگری می فرماید: وَ أنزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأنبَتنا بِهِ حَدائِقَ ذاتَ بَهجَةٍ

و براي شما از آسمان آبي فرو آورديم و به وسيله آن باغ‏هاي سرورانگيز رويانديم

نمل ، آيه 60

پيامبرصلي الله عليه وآله  در بیانی زیبا و حکمت آموز می فرماید:

النَّظَرُ في ثَلاثَةِ أشياءٍ عِبادَةٌ : النَّظَرُ فِي وَجهِ الوالِدَينِ و فِي المُصحَفِ و فِي البَحرِ

نگاه كردن به سه چيز عبادت است : به صورت پدر و مادر ، به قرآن و به دريا

بحار الأنوار ، ج 10

و علاوه بر این در حدیث دیگری می فرماید:

لاتُحرِقُوا النَّخلَ و لاتُغرِقوهُ بِالماءِ و لاتَقطَعُوا شَجَرَةً مُثمِرَةً و لاتُحرِقُوا زَرعاً لأِنَّكُم لاتَدرونَ لَعَلَّكُم تَحتاجُونَ إلَيهِ

نخل را نسوزانيد و آن را در آب غرق نكنيد. درخت بارور را قطع نكنيد و زراعت را به آتش نكشيد ؛ زيرا شما نمي‏دانيد ، شايد در آينده به آن نيازمند شويد

الكافي ، ج ۵ ، ص 29

امام علی علیه السلام می فرماید:

النَّظَرُ إلَي الخُضرَةِ نُشرَةٌ

نگاه كردن به سبزه موجب شادابي است

نهج البلاغه ، حكمت 400

امام صادق‏عليه السلام می فرماید:

لاتَطيبُ السُكني إلّا بِثَلاثٍ : الهَواءِ الطَّيِّبِ وَ الماءِ الغَزيرِ العَذبِ و الأرضِ الخَوّارَةِ

زندگي با سه چيز خوش مي‏شود : هواي پاك ، آب فراوان گوارا و زمين نرم و سست (آماده زراعت).

تحف العقول ، ص 320

ایشان در بیان دیگری یادآور می شود:

النَّشوَةُ في عَشَرَةِ أشياءَ : المَشي و الرُّكُوبِ و الاِرتمِاسِ فِي الماءِ و النَّظَرِ إلَي الخُضرَةِ

شادابي در ده چيز است : پياده روي ، [اسب] سواري ، آب تني (شنا) و نگاه كردن به سبزه . . .

الخصال ، ص 443

امام كاظم‏عليه السلام  می فرماید:

ثَلاثَةٌ يَجلينَ البَصَرَ : النَّظَرُ إلَي الخُضرَةِ و النَّظرُ إلَي الماءِ الجاري و النَّظَرُ إلَي الوَجهِ الحَسَنِ

سه چيز ديده را روشني مي‏بخشد : نگاه به سبزه ، نگاه به آب جاري و نگاه به صورت زيبا . . .

و این همه، تأکید بر ارزش و اهمیت طبیعت و بهره گرفتن مادی و معنوی انسان از آن است.

اما بد نیست به این مناسبت مروری تاریخی و پژوهشی هم داشته باشیم بر موضوع سیزده به در و رسم و آیین های ایرانیان باستان در این روز و از عقبه چنین آموزه ها و پندارهایی آگاه شویم.

گفته می شود ایرانیان باستان در آغاز سال نو پس از دوازده روز جشن گرفتن و شادی کردن که به یاد دوازده ماه سال است، روز سیزدهم نوروز را که روز فرخنده ایست به باغ و صحرا می رفتند و شادی می کردند و در حقیقت با این ترتیب رسمی بودن دوره نوروز را به پایان میرسانیدند.

اما اگر در کتاب های تاریخی و ادبی گذشته اشاره ای به سیزده به در و هفت سین نمی‌یابیم آیا این رسم ها را باید پدیده ای جدید دانست و یا این که، رسمی کهن است، و به علت عام و عامیانه بودن در خور توجه نبوده و با معیارهای مورخان زمان ارزش و اعتبار ثبت و ضبط نداشته است؟

سیزده به در رسم و آیینی که بدین گونه در همه شهرها و روستاهای ایران همگانی است و در بین همهً قشرهای اجتماعی عمومیت دارد، نمی‌تواند عمری در حد دو نسل و سه نسل داشته باشد. علاوه بر این می دانیم کتابهای تاریخی و شعرهای شاعران، رویدادها و جشن های رسمی را که در حضور شاهان و خاصان دستگاه حکومتی بود، بیان و توصیف می کرد. ولی سیزده به در، رسمی خانوادگی و عام و به بیانی دیگر پیش پا افتاده و همه پسند (و نه شاه پسند) بود. از طرف دیگر، نوشتن رویدادهای روزی که رفتارها و گفتارهای خنده دار و غیر جدی، برای خود جایی باز کرده، توجه مورخ و شاعر را به خود جلب نمی کرد و شاید «نحس» بودن هم عاملی برای بیان نکردن بود و ...

تا کنون هیچ دانشمندی ذکر نکرده که سیزده نوروز نحس است بلکه قریب به اتفاق روز سیزده نوروز را بسیار سعد و فرخنده دانسته‌اند. برای مثال در آثار الباقیه ابوریحان بیرونی، جدولی برای سعد و نحس بودن روز ها قرار دارد که در آن برای سیزدهم نوروز که تیر روز نام دارد، کلمهٔ سعد به معنی نیک و فرخنده آمده‌است. بعد از اسلام چون سیزدهم تمام ماه‌ها را نحس می‌دانند، به اشتباه سیزدهم عید نوروز نحس شمرده شد.

برخی از محققان عقیده دارند که عقیده به نحوست عدد سیزده اثری است که از ارتباط و مجاورت با عالم مسیحیت به زرتشتیان و بعد از آنان مسلمانان انتقال یافته‌است. اصل این عقیده به این صورت است که یهودای اسخر یوطی یکی از دوازده حواری مسیح نقشه کشید تا وی را تسلیم مخالفانش کند و قرار گذاشت تا وقتی وارد محفل مسیح شود، او را ببوسد تا دشمنان او بتوانند تشخیص دهند که کدامیک از افراد حاضر در محفل مسیح است. بدین ترتیب مسیح دستگیر شد و چون یهودای اسخر یوطی سیزدهمین فردی بود که به جرگه مسیح و یازده شاگرد دیگرش در آمد و شمارهٔ آنان به سیزده رسید مسیح گرفتار و محاکمه و به دار آویخته شد. عیسویان بدین علت عدد سیزده را شوم می‌دانند.

مشهور است که واژه ی سیزده به در به معنای « در کردن نحسی سیزده» است . اما وقتی به معانی واژه ها نگاه کنیم برداشت دیگری از این واژه می توان داشت. «در» به جای «دره و دشت» می تواند جایگزین شود .به عنوان مثال علامه دهخدا، واژه «در و دشت» را مخفف «دره و دشت» می داند.

چو هر دو سپاه اند آمد ز جای                        تو گفتی که دارد در و دشت پای

یکی از معانی واژه «به» ، « طرف و سوی » می باشد . پس با نگاهی کلی می توان گفت واژه «سیزده به در» به معنای « سیزدهم به سوی در و دشت شدن» می باشد که همان معنی بیرون رفتن و در دامان طبیعت سر کردن را می دهد.

در کتاب‌های تاریخی پیش از قاجار اشاره‌ی مستقیم و دقیقی به وجود چنین مراسمی نشده‌است اما مهرداد بهار در کتاب «از اسطوره تا تاریخ» خود اشاره‌ای کوتاه به جشن و پایکوبی مردم در اماکن عمومی و حتی بی‌روپوش و روبنده در خیابان آمدن زنان در دوران صفوی می‌کند که این موضوع نزدیک به آیین های سیزده به در می باشد.

آری؛ فارغ از همه این مباحث ومسائل باید گفت اینکه یک روز در سال را به عنوان روز طبیعت بشناسیم و در آن موقع، به دامن دشت و صحرا و باغ و بستان روی آوریم و ضمن گذراندن ساعتی از وقت خویش در این مناطق، نسبت به طبیعت اطراف خود دقت و سرکشی و تأملی داشته باشیم و در عین با هم بودن و تجربه کردن لحظاتی مفرح و خوش، لحظاتی را هم به پاکیزگی طبیعت بگذرانیم همگی جزء برنامه های ارزشمند و آیین های انسانی و اسلامی بشمار می رود که نتایج خوب و درخوری را هم به همراه خواهد داشت؛ هم برای انسان، هم طبیعت و هم کلیت جامعه.