به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمين احمد مبلغي، امروز در نشست علمي "فقه رسانه" در قم ، "تاثیر گذاری بر ساختارهاي اجتماعي"، "ايجاد انتظارات جديد در نسل ها"، "تحول جديد در رابطه فرد با جامعه و تقويت فرديت فرد در عین بزرگ تر کردن مفهوم و مصداق های اجتماع"، "ايجاد موضوعات جدید" و "تاثیر بر ادبیات مفاهیم ساز جديد" را از اهم تاثيرات رسانه بر جامعه ذكر كرد.

جایگاه رسانه از حیث موضوعی در فقه

 وي با اشاره به موضوع شناسي رسانه، به بحث "فقه و مآلات( عواقب و آثار)" پرداخت و گفت: در زمینه توجه فقه به مآلات (عواقب و آثار)، سه سنخ  توجه " توجه موضوعی به مآلات"، "توجه مقدمی به مآلات"  و" توجه مقصدی به مآلات"  قابل لحاظ و تصور است.

رییس دانشگاه مذاهب اسلامی در توضیح توجه موضوعی به مآلات، ادامه داد: در این توجه، فقه به "آثار مترتب بر یک موضوع" به عنوان بخشی از آن موضوع می نگرد و "مجموع موضوع و آثار" را موضوع حکم خود می گیرد.

استاد حوزه علمیه قم اضافه کرد: نباید به موضوع حکم فقهی، نگاهی فیزیکی داشت، چون چنین نگاهی، بسيط و ساده انگارانه است، بلکه باید آثار و بازتاب های آن را از داخل موضوع گرفت.

وي در توضیح توجه مقدمی به مآلات، ابراز داشت: در این توجه، اثر خود یک موضوع مستقل است و فقه حکمی را به آن، خواه وجوب و خواه حرمت، متوجه کرده است و آنچه منتهي به آن اثر مي‌شود چندان اصالتي ندارد، ولی از آن جا که منتهی به اثر می گردد شرع آن را واجب یا حرام کرده است.

حجت الاسلام والمسلمين مبلغي اضافه کرد: در دانش اصول، این سنخ ادبیات ویژه ای پیدا کرده که عبارت است از مقدمه واجب و مقدمه حرام.

وي با اشاره به این که سنخ ديگر مآلاتي است كه آثار عادي، عقلايي، اجتماعي و تكويني نيستند، بلكه مآلات شرعي (یا مقاصد شریعت) هستند، گفت: اگر به يك عمل و موضوعي از آن جا که به تحقق یکی از این مقاصد منتهی می شود، توجه گردد و برای آن عمل و موضوع، حکم وجوب (به خاطر منتهی شدن به آن مقصد) و یا حکم حرمت (به خاطر تاثیر تخریبی بر آن مقصد) در نظر گرفته شود، توجه فقه به مآلات و مقاصد شرعی شکل می پذیرد.

  این محقق و پژوهشگر حوزوی ادامه داد: این مسئله عمدتا مورد قبول و طرح جدی بخش‌های عظیمی از علمای اهل سنت است و شیعه در این زمینه اغلب به مخالفت می پردازند، نه از آن جهت که شارع مقاصدی ندارد، بلکه از آن جهت که استنباط حکم بر اساس این مقاصد علم آور نیست و یا در زمره ظن معتبر جای نمی گیرد.

حجت الاسلام والمسلمين مبلغي خاطرنشان كرد: البته کسانی هم هستند که در این زمینه دیدگاه هایی تفکیک و تفصیلی دارند که در جای خود باید بررسی گردد. 

وي یادآور شد: رسانه را بايد جزء سنخ اول به حساب آوريم، زیرا رسانه آن تلويزيون یا کامپیوتر، سرور یا دستگاه فرستنده و عمل فرستندگی یا عمل شنیدن و دیدن صرفا نیست ( كه چند نفر از جايي خبري بدهند و تمام شود)، بلكه همه بازتاب‌ها و آثار کلان ناشی از رسانه ها بخشي از موضوع رسانه است.

رییس دانشگاه مذاهب اسلامی خاطرنشان کرد: تا زماني كه آثار پر هيمنه و پر سيطره‌ رسانه و بازتاب‌ها و آثار آن شناسايي نشود، موضوع رسانه شناخته نشده و نگاهی ساده انگارانه به آن پدید آمده است. در آن صورت نزدیک شدن فقه به آن به شدت انفعالی و  غيرپاسخگو، بلکه مضر خواهد بود.

  استاد حوزه علمیه قم اضافه کرد: ساختار اجتماعي امری تعريف شده است كه مجموعه‌اي از عناصر شامل گروه ها، نقش‌ها، نهادها و پايگاه ها مي‌باشند و رسانه‌ها در اين ساختار تحول گاه آرام و گاه تند و شگرفي ايجاد می کند.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی ادامه داد: جامعه با ساختارهاي خود، فرآيند كنش و واكنش ويژه ای را دارد و ارزش‌هايي را توليد مي‌كند و رسانه در ساختار که قاعدتا از ثبات نسبی برخوردار است تاثیر تحول بخش ایجاد می کند و تا زماني كه ما ابعاد این تاثیر را مورد شناسايي قرار ندهيم، ورود فقهی به مسائل اجتماعي و رسانه، کم فائده و گاه مضر است.

ضرورت تاسيس "فقه جامعه"

رييس مركز تحقيقات اسلامي مجلس همچنین خواستار تاسيس و راه اندازي "فقه جامعه" شد و گفت: ما فروع فقهي اجتماعي مانند فقه اقتصادی، فقه فرهنگی و ... زيادي  داريم، ولي "فقه جامعه" نداريم، بين فقه‌ اجتماعي با فقه جامعه تفاوت است و بايد جامعه خود به عنوان يك موضوع با ساختار و ابعاد و مولفه‌هاي آن بررسی فقهی شود.

این محقق و پژوهشگر حوزوی ادامه داد: تا مادامی كه فقه های اجتماعی (همچون فقه اقتصادی، فقه فرهنگی و ....) متکی به "فقه جامعه" نباشند، میان آنها گسست وجود خواهد داشت و به نوعی به سرگردانی دچار خواهند شد.

حجت الاسلام والمسلمين مبلغي خاطرنشان كرد: "فقه جامعه" به مثابه فقه مادر برای شاخه‌های فقهی است که میانشان خط و ربط ایجاد خواهد کرد و به آن ها هویت خواهد بخشید؛ ولی متاسفانه چنین شاخه فقهی فعلا تاسیس نشده است.

وی با اشاره به عدم کفایت صرف ورود فقه به مسائل اجتماعی، و ضرورت همراه شدن این ورود با داشتن نگاه دقیق جامعه شناختی، گفت: به همین دلیل در مرحله ای متقدم بر تاسیس "فقه جامعه"، به "مطالعات جامعه شناختی دینی"   نیاز داریم؛ مطالعاتی که مولفه ها، ساختار و ابعاد اجتماعی را بر اساس آموزه های دینی و البته با بهره گیری از دانش جامعه شناسی بررسی می کند.

رییس دانشگاه مذاهب اسلامی، "ايجاد انتظارات جديد در جامعه " را از ديگر تاثيرات رسانه بر جامعه ذكر كرد و بيان داشت: انتظاراتي كه از ناحيه رسانه در انسان‌ها و نسل ها بازتوليد مي‌شود از حيث سنخ شناسي، ماهيت و حجم بسيار چشمگير است.

وي، "ایجاد روندهایی منتهی به شکل گیری نظم جديد در نسبت فرد با جامعه" را از تاثیرات رسانه دانست و گفت: در این نسبت یابی و رابطه یابی های جدید فرد با جامعه، "فرديت فرد" در حال تقویت شدن است. 

ظهور فرديت در عين كثرت در قيامت

حجت الاسلام والمسلمين مبلغي با اشاره به آیه "وَلَقَدْ جِئْتُمُونَا فُرَادَی ...(انعام – آیه ٩٤ "،  گفت: در روز قيامت، انسان به صورتی کاملا فردي شده محشور مي‌شود؛ اين در حالي است كه در قیامت، بزرگ ترین اجتماعي بشری رخ خواهد داد؛ اجتماعی که بیش از هر اجتماع دیگر در برگیرنده آدمیان است؛ زیرا آدمیان از آغاز تا انتها در روز قيامت، كنار هم قرار می گیرند.

رییس مرکز تحقیات اسلامی مجلس افزود: با این وصف، تک تک افراد در عین حضور در آن اجتماع بزرگ،  حضوری فرادا هم دارند و این وضعیت یعنی ظهور فردیت کامل در عین کثرت کامل مي‌باشد.

وی با اشاره به این که این وضعیت اختصاص به قیامت دارد و در دنیا اتفاق نمی‌افتد، گفت: البته هر چه جهان به پیش می رود و مرزها برداشته می شود،  اجتماع انسان ها از حالت سنتی به اشکال جدید بزرگ تر در می آید و هر چه اجتماع های انسانی از وضعیت های سنتی به وضعیت های جدید بزرگ تر تحول می یابد، افراد در داخل اجتماع های بزرگ تر ، به وضعیت فردی تری نائل می آیند.  

استاد حوزه علمیه قم یادآور شد: هر اندازه جلوه‌ها و مصداق‌های اجتماع‌هاي جديدتر و بزرگ تر شكل مي‌گيرد، در فرد، جوانب و نگاه هاي فردي تر شده (مثل داشتن ميل به حالت های فردي، پیدایش احساس‌هاي بریده از احساس‌هاي جمعی و شکل گیری نيازهاي فردي‌تر) بيشتر مي شود.

رييس مركز تحقيقات اسلامي مجلس با اشاره به اين كه منظور از تقویت پذیری فرديت در این بحث با مقوله  فردگرايي در ليبرالسيم تفاوت دارد، ابراز داشت: این فردیت بیشتر هویتی احساسی و ارادی است که می تواند منشا حضور او در اجتماع های ویژه و از جمله اجتماع پذیری های دینی گردد.

وي خاطرنشان كرد: رسانه ها، جوامع، نسل‌ها و انسان‌ها را به سمت كلان تر كردن جامعه ها و تقويت جوانب فردي در انسان پيش مي برد.

رییس دانشگاه مذاهب اسلامی یادآور شد: تلاش برای حضور دين در اجتماع بر اساس رابطه فرد و اجتماع در اجتماع های گذشته بوده است و اگر بخواهيم با همان ادبيات، دين را در صحنه حاضر كنيم، چون افراد به شدت نسبتشان با جامعه تحول یافته، ممکن است دين احساس غربت كند.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغي با اشاره به این که حضور بخشیدن به دين را بايد با توجه به شكل گيري جدید مفهوم و مصداق های اجتماع (و  جمعي شدن های جديد) باز تعریف کرد، گفت: مفاهیم دينی اگر متناسب با اجتماع های جدید و اقتضاءات آن ها تعریف نگردد در يك اجتماع به معنای سنتی آن هم حتي نمي‌تواند انسان‌هاي همان اجتماع را اقناع کند، بلکه مورد تهدید به تضعیف شدن در همان چارچوب است.

رییس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس تاکید کرد: دين بايد اشكال اجتماعي‌تر شدن و مصداق‌هاي جديد اجتماعي شدن را كه رسانه ايجاد مي‌كند، بشناسد.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغي با اشاره به لزوم پرداختن حوزه به فقه رسانه، گفت: در صورت فقدان مطالعه پيرامون فقه رسانه، بسياري از فرصت‌هاي حضور در صحنه‌هاي اجتماعي و پرداختن به مسائل اجتماعي از دست خواهد رفت.

استاد حوزه علمیه قم بیان داشت: سرعت تحولات اجتماعي و به وي‍ژه تحولات ناشي از تحول رسانه‌اي چنان شگرف و سرسام آور است كه با بحث‌هاي ابتدايي، دين و مطالعات فقهي نمي‌تواند آن گونه كه بايد، بروز و ظهور پيدا كند.

حجت الاسلام والمسلمين مبلغي تصریح کرد: حتي اگر احتمال چنين خطري (عدم بروز و ظهور دين و مطالعات فقهي در مقابل سرعت و تحولات ناشي از رسانه) هم برود حوزه علميه بايد زودتر از اين دست به كار مي‌شد.

وي در پایان گفت: در صورت فقدان پرداختن دين به رسانه و شناخت آن، نه تنها امكان ظهور دين و مطالعات فقهي در جامعه و پرداختن به بسياري از مقولات اساسي و تعيين كننده جامعه از دست خواهد رفت داد، بلكه روند تنزلي و تنازلي پدید مي‌آید.