به گزارش سرویس علمی و فرهنگی خبرگزاری حوزه حضرت آیت الله سبحانی در پاسخ به این پرسش که مقصود از «اولى الامر» در آيه( أطيعوا الله وأطيعوا الرسول وأولى الأمر منكم ) ( [1]) چه کسانی هستند و آیا شامل افراد ظالم نیز می شود ؟ طی نوشتاری آورده اند:
آنچه در اين شبهه آمده است، عقيده جمعى از مفسران اهل سنت است كه مى گويند مقصود از اولى الامر زمامداران و حاكمان و مصادر امور، در هر زمان و هر محيط هستند و معتقدند كه مسلمانان موظفند از هر حكومتى به هر شكلى باشد، پيروى كنند، حتى اگر حكومت، حكومت سفيانى ها و مروانى ها باشد.
يادآور مى شويم: اين تفسير هرگز با روح تعليمات اسلام، سازگار نيست و ممكن نيست كه پيروى از هر حكومتى بدون قيد و شرط در رديف اطاعت خدا و پيامبر باشد.
اصولاً از اين كه خدا «اولوالأمر» را عطف بر پيامبر و خدا مى كند، و اطاعت آنها را در رديف اطاعت اين دو قرار مى دهد، نمى توان گفت كه مراد حكام بلادند ولو ظالم و ستمگر و وابسته به قدرت هاى خارجى باشند، به گواه اين كه: آنگاه كه ابراهيم، امامت و خلافت را براى ذرّيه خود، خواست، خدا گروه ظالم را استثنا كرد و فرمود: ( لا ينال عهدى الظالمين ) . [2]
اگر طرف اين سخن، اهل دانش و بينش باشند، مى توانند واقعيت «اولى الامر» را دريابند و آن اين كه از يك طرف، اطاعت ظالم و ستمگر در اسلام، حرام است، و از طرف ديگر، خدا به صورت مطلق بدون قيد و شرط، اطاعت «اولى الامر» را واجب كرده است. با ملاحظه اين دو مطلب مى توان گفت كه اولى الامرى كه اطاعت آنها به صورت مطلق واجب است، اولى الأمرى است كه معصوم و در غياب معصوم، فرد عادل و پرهيزگار باشد.
خوشبختانه امام رازى به اين نكته توجه كرده و بدان اعتراف نموده است. مى گويد:
«كسى كه خدا اطاعت او را به طور قطع و بدون چون و چرا لازم بشمرد حتماً بايد معصوم باشد، زيرا اگر معصوم از خطا نباشد به هنگامى كه مرتكب اشتباهى مى شود، خداوند اطاعت او را لازم شمرده و پيروى او را در انجام خطا لازم دانسته، و اين خود، يك نوع تضاد در حكم الهى ايجاد مى كند، زيرا از يك طرف انجام آن عمل ممنوع است، و از طرف ديگر پيروى از اولوالامر لازم است. و اين موجب اجتماع امر و نهى مى شود.
بنابراين، از يك طرف مى بينيم خداوند اطاعت فرمان اولوالامر را بدون هيچ قيد و شرط لازم دانسته و از طرف ديگر اگر اولوالامر معصوم از خطا نباشند، چنين فرمانى صحيح نيست. از اين مقدمه چنين استفاده مى كنيم كه اولوالامر كه در آيه فوق به آنها اشاره شده حتماً بايد معصوم باشند. [3]
اتفاقاً برخى از مفسران سنّى، نزول آيه را در مورد على و فرزندان او تصديق كرده اند .
ابوحيان اندلسى متوفاى 756 در تفسير البحر المحيط مى نويسد: اين آيه در حق على(عليه السلام) و ائمه اهل بيت(عليهم السلام) نازل شده است. [4]
ابوبكر بن مؤمن الشيرازى در رساله «اعتقاد» از ابن عباس نقل مى كند: آيه فوق درباره على(عليه السلام) نازل شده هنگامى كه پيامبر او را در تبوك در مدينه برجاى گذارد على(عليه السلام) عرض كرد: اى پيامبر! آيا مرا همانند زنان و كودكان در شهر برجاى مى گذارى؟ پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمود:
«أما ترضى أن تكون منّى بمنزلة هارون من موسى؟ اخلفنى فى قومى وأصلح، فقال عزوجلّ: ( وأُولى الأمر منكم ) » . [5]
«آيا دوست ندارى نسبت به من همانند هارون برادر موسى نسبت به موسى(عليه السلام) باشى؟ آن زمانى كه موسى به او گفت: در ميان بنى اسرائيل جانشين من باش و اصلاح گر باش، در اين زمان خداوند فرمود:( وأولى الأمر منكم )».
شيخ سليمان حنفى قندوزى در كتاب «ينابيع المودّة» رواياتى در اين مورد، نقل كرده كه يكى را يادآور مى شويم:
از مجاهد نقل شده كه اين آيه درباره على(عليه السلام) آمده است. [6]
[1] . نساء/ 59.
[2] . بقره/ 124.
[3] . تفسير كبير، فخر رازى، جلد دهم، ص 144، چاپ مصر، 1357ق.
[4] . البحر المحيط، ج3، ص 278، چاپ مصر.
[5] . احقاق الحق، ج3، ص 425 به نقل از كتاب اعتقاد ابوبكر بن مؤمن شيرازى.
[6] . ينابيع المودة، ص 114، چاپ استانبول.
