جهت آشنایی بیشتر با زوایای مختلف این رسالت الهی، خبرنگار خبرگزاری حوزه با حجت الاسلام سامان هادی پور، مدیر مؤسسه تخصّصی تبلیغی امیربیان و از مبلغان جوان گفتگویی انجام داده که به مناسبت روز تبلیغ و اطلاع‌رسانی تقدیم می شود.
* اگر موافق باشيد ابتدا درباره اهميت تبليغ و جايگاه آن در نهاد روحانيت صحبت کنیم.
در مورد تبلیغ بهترين نکته ای که مي‌تواند اهميت و ضرروت آن را مشخص کند این که؛ خداي متعال بعد از خلقت انسان، محبوب‌ترين و برگزيده‌ترين بنده خودش را در جايگاه تبليغ دين قرار داد. يکي از مهم‌ترين وظايف انبياء عظام و ائمه اطهار عليهم السلام تبليغ بوده است. اين که قرآن مي‌فرمايد: «ما عَلَي الرّسول إِلاَّ الْبَلاغُ» مائده.99 به خوبي نشان مي‌دهد که خدا براي شخصيتي مثل رسول اکرم (ص) تکليفي که معين مي‌کند بلاغ مبين است. ائمه عليهم السلام يکي از رسالت‌ها و وظايف مهم‌شان تبليغ و تبيين دين حق بوده، انبياء عظام هم همين طور. در زمان ما هم اين مسأله اهميت ويژه‌اي پيدا مي‌کند، چون در شرايطي که مسلمان‌ها بيش از يک ميليارد از جمعيت دنيا را تشکيل مي‌دهند، رسانه‌هاي مختلف سعي دارند خيلي از حقایق را به گونه‌اي جلوه بدهند که عموم بشريت از آن آگاه نشوند. بيش از دو هزار مکتب و عرفان نوظهور در بيست سال گذشته در دنيا سربرآوردند و دنبال جذب پيرو براي خودشان هستند.
* انتشار تولیدات حوزه
در شرايط کنوني واقعاً يک تکليف و رسالت مهم این است که حوزه علميه شيعه بتواند آحاد بشر را با دين حق و اسلام ناب آشنا کند؛ تبليغ يعني منتشر کردن هر آن چه در حوزه توليد مي‌شود؛ رساندن آنچه در حوزه علميه توليد مي‌شود به دست مصرف کننده و به دست آن کسي که اين علوم بايد باعث کمال زندگي و قرب او به خدا شود و اگر ما در عرصه تبليغ ضعيف عمل کنيم، مثل اين است که در جامعه‌اي مردم دارند از گرسنگي مي‌ميرند، ولي انبارها پر از مواد غذايي است. وقتي بررسي مي‌کنيم مي‌بينيم علتش اين است که شبکه توزيع ضعيف عمل مي‌کند. ما الان در چنين شرايطي به سر مي‌بريم.
* در عصر کنجکاوي معنوي هستیم
فقر فرهنگي و معنوي در دنيا باعث شده که عصر ما را عصر کنجکاوي معنوي بنامند و چه داخل کشور، چه خارج کشور يک عطش معنوي وجود دارد. همه تشنه‌اند، همه نياز دارند. از آن طرف ما در حوزه علميه شيعه دچار يک غناي وصف‌ناپذير از حيث معارف حقيقي و معارف ناب هستيم. اما اين وسط يک حلقه‌اي بايد قوت بيشتري بگيرد و آن حلقه تبليغ است. تا اين مجموعه پرارزش، اين ميراث گرانبهاي گذشتگان ما و بزرگان به دست نيازمندان واقعي برسد و بتواند ان شاء الله تحولي را در عرصه معنويت بشر در اين شرايط آخرالزمان ايجاد کند.
* اشاره کرديد اولين انسان و پیامبری که آمده وظيفه تبليغ بر عهده‌اش بوده؛ در احاديث هم داريم که پيامبر اسلام (ص) است که افرادي را بر اساس نياز به مناطق مختلف مي‌فرستادند. از آن زمان تا کنون تبلیغ چه فراز و فرودي داشته است؟
اگر بخواهيم سیر تبليغ را بررسي کنيم، مواجه مي‌شويم با تاريخ انبياء. يعني تاريخ تبلیغ به شدت گره خورده با تاريخ انبياء است. و بعد از انبياء ، ائمه هدي عليهم السلام و شاگردان‌شان و بعد از آن در عصر غيبت علماي رباني و روحانيون که وظيفه تبليغ را به عهده داشتند. طبيعي است که در زمان‌هاي مختلف شدت و ضعف‌هايی براي تبليغ دين ايجاد مي‌شده. مثلاً حوزه علميه در زمان امام صادق (ع) رونق ويژه‌اي گرفت، ولي در زمان امام سجاد (ع) کم رونق بود، آن هم تابع شرايط محيطي بود.
* تبليغ دین در طول تاريخ جاري بوده است
از حيث تبليغ هم همين طور بوده. در بعضي از زمان‌ها حکومت‌هايي بر سر کار بودند که فضا براي تبليغ مهياتر بوده و علما تحرکات بيشتري داشتند و تبليغ رونق گرفته. در بعضي از حکومت‌ها و شرايط محيطي هم به حداقل رسيده چون خفقان بوده و کسي نمي‌توانسته خيلي کار کند. اما يک حداقلي که موجب اتمام حجت بشود هميشه در طول تاريخ جاري و ساري بوده. يعني به اراده الهي تبليغ دین به يک اندازه‌اي در طول تاريخ جاري بوده براي اين که حجت بر انسان تمام شود.
* انقلاب اسلامي چه تأثيري بر تبليغ در حوزه‌ها داشته. يعني در مقایسه قبل از انقلاب با بعد از انقلاب چه تغييراتي را در تبليغ شاهد بوديم؟
امام عظيم الشأن که بنيانگذار حکومت اسلامي و شيعي در عصر ما بود، توانست تحولي را در تبليغ اسلام ناب در دنيا ايجاد کند. در اعصار گذشته هيچ وقت يک حکومت مقتدر شيعي که به صورت سازمان يافته مکتب حق را در دنيا منتشر کند و تبليغ کند نداشتيم. بعد از حکومت رسول الله (ص) و اميرالمؤمنين (ع) اين اولين باري است که يک چنين حکومت مقتدر شيعه‌اي سر کار آمده و به شکل سازمان يافته مکتب حق را در دنيا تبليغ مي‌کند. اين مهم حاصل استقامت و تلاش پيگير امام عزيزمان و خون شهدا و استقامت مردم ايران بود. نتيجه‌اش هم بيداري اسلامي و اين تحولي است که در دنياي معاصر ايجاد شده. خيلي از غربي‌ها هم معتقدند که امام (ره) عليه مسير تاريخ را به نوعي تغيير داد. در شرایطی که بشر به حدي رسيده بود که دين را افيون ملت‌ها مي‌دانست و بي‌ديني يک شعار پرطرفدار شده بود، امام آمد و مسير را به گونه‌اي عوض کرد که در دنيا تمايل به دين تقويت شد. تمايل به حکومت‌هاي ديني تقويت شد. و در کشورهاي مختلف خيلي‌ها اسلام را با امام شناختند و به اسلام ناب علاقه‌مند شدند. امام (ره) عليه و شهداي گرانقدر ميهن اسلامي‌مان با تلاش و حرکت خود يک برگ جديد و تحولي را شروع کردند و ما امروز بايد احساس وظيفه کنيم. حالا که چنين بستري را براي ما فراهم کردند، رسالت ما سنگين است.
* کار تمام نشده، تازه شروع شده است
اين که مقام معظم رهبري بعد از گذشتن 34 سال از انقلاب اسلامي، قله شکل‌گيري تمدن نوين اسلامي را به ما نشان مي‌دهند يعني مي‌خواهند يادآوري کنند که امروز رسالت ما خيلي سنگين است. کار تمام نشده، تازه شروع شده است. اگر امام (ره) هم امروز بودند همين قله را به ما نشان مي‌دادند و ما بايد فقط احساس وظيفه کنيم؛ به قول شهيد خواستان اگر امام يک حرف را دو بار زد معلوم است ما کوتاهي کرديم.
* ويژگي‌هاي يک تبليغ موفق در زمان فعلي چیست؟
واقعيت اين است که تبليغ دين در پنجاه یا صد سال پيش با دنیای امروز کاملا تفاوت دارد. صد سال پيش وقتي يک روحاني از قم يا نجف به قصد تبليغ به يک شهر يا روستا مي‌رفت با مردمي مواجه مي‌شد که خيلي‌هايشان هيچ وقت از منطقه خود بيرون نيامده بودند. با مردمي مواجه مي‌شد که خيلي‌هايشان نه تلويزيون داشتند، نه راديو و نه ارتباطي با بيرون از فرهنگ خودشان برقرار کرده بودند. در آن شرايط شما فکر می کنيد تبليغ چه وضعيت و چه تفاوتي داشت با شرايط کنوني که در روستاها شبکه‌هاي ماهواره‌اي قابل دريافت است؟ اينترنت پرسرعت کم‌کم قابل دسترسي است. بعضی از روستایی ها تحصيلکرده در حد دکترا هستند و حتی سابقه سفر به کشورهاي خارجي را دارند. با اين وضعيت تبليغ پيچيدگي‌هاي ويژه‌اي پيدا کرده. وما بايد خودمان را آماده کنيم متناسب با شرايط امروز دنيا تبليغ کنيم. بايد حوزه ما آماده باشد که اسلام ناب را در فضاي رسانه نیز به احسن وجه معرفي کند. وقتی رادیو معارف برنامه مفیدی تولید کرد باید به سرعت تکثير شود؛ شرايط کنوني دنيا اين را مي‌طلبد. منبرِ امروز ما بايد از جاذبه بالايي برخوردار باشد چون رقباي پرجاذبه‌اي مثل فيلم و سريال و ماهواره و اينترنت در کنار آن فعالیت مي‌کنند.
* استفاده از هنر در تبليغ دين
واقعيتي که بايد به آن توجه کنيم اين است که قرآن پر از جاذبه است. خيلي‌ها در غرب فقط با مطالعه قرآن مسلمان مي‌شوند. مثل ادواردو آنيیلي و خيلي‌هاي ديگر فقط يک برخورد با قرآن پيدا مي‌کنند و در اثر جاذبه اين کلام الهي اصلاً مسير زندگي‌شان عوض مي‌شود. پس قرآن هم از هنر و جذابيت استفاده کرده و اين کاري است که خود خدا در عرصه تبليغ دينش انجام داده. خدا با کاري که در قرآن انجام داده و اميرالمؤمنين با استفاده‌اي که از هنر در بيان انجام داده عملاً به ما ياد دادند که در تبليغ دين بايد از هنر و جاذبه‌هاي صحيح حداکثر استفاده را بکنيم. مقام معظم رهبري در سفر به کرمانشاه فرمودند "در جنگ نرم بايد مقابله‌اي از جنس روز با دشمن داشت".
يکي از مهم‌ترين رسانه‌هاي حوزه، منبر است، و مقام معظم رهبري در سال 1380 در جمع طلاب گيلان درباره منبر فرمودند: «هيچ كس گمان نكند كه اهميت منبر، مسئله گويى و جلسات گوناگون روحانيون، امروز كمتر از ديروز است؛ نه، بنده با وسايل ارتباطات جمعى آشنا هستم، تلويزيون و بقيه ى چيزها را مى شناسم و تاثيرات آنها را مى دانم؛ اما معتقدم جلسه يى كه يك روحانى بنشيند و عده يى روبه روى او قرار گيرند و او با آنها حرف بزند، همچنان جايش در كل تبليغات مدرن امروزى خالى است ... ما از صد سال پيش تا امروز چه قدر موازين منبر را زير ضابطه برده ايم؟ اين يك خلا است ... ما مى توانيم شيوه ى انحصارى اختصاصى بسيار موثر تبليغ را يعنى همين منبر و مواجهه ى روبه رو و جلسه ى تفسير قرآن و بيان مسائل دينى را تحت ضابطه در آوريم. چرا اين را به شما مى گويم؟ شما كه نبايد اين كار را بكنيد. من اين را مى گويم تا فضاى ذهنى شما به اهميت اين قضيه توجه پيدا كند؛ بخواهيد و بكوشيد تا بشود.» در پي اين امر مقام معظم رهبري از چهار سال پيش يک کار هدفمند پژوهشي را با رويکرد جهادي در مؤسسه امیربیان آغاز کرديم و به لطف خدا با قدم‌هايي که در عرصه پژوهش و توليد علم برداشته شد زمينه براي آموزش مهيا شد و تا امروز چهار دوره آموزشي مشغول به تحصیل شده اند.
* چه آسيب‌ها و آفت‌هايي را مي‌توانيم براي مبلغين در نظر بگيريم؟
بخشی از اين آفت‌ها و آسيب‌ها ناشي از اين است که گاهي ما بدون علم وارد عرصه تبليغ مي‌شويم و ايجاد آسيب مي‌کنیم. وقتی درصد کمی از طلاب در دوره های آموزشی تبلیغ شرکت کرده باشند و بیشتر طلبه ها بدون کسب مهارت وارد عرصه تبلیغ شوند باعث يک سري آسيب‌ها مي‌شود. مسئله دیگر محتوای تبلیغ است؛ دروسي که در حوزه تدريس مي‌شود بيشتر مجتهدپرور است تا مبلّغ‌پرور. اين باعث مي‌شود که خيلي وقت‌ها افرادی در علوم حوزوي بسیار توانمند هستند ولي در عرصه تبليغ دانش‌آموزي، تبليغ دانشجويي و تبليغ‌هاي خاص نمي‌دانند چه بگویند؟ چه طور بگویند؟ اين‌ها نياز به کار دارد، نياز به آموزش دارد. و بُعد اخلاقي طرف دیگرماجراست که در عرصه اخلاق تبليغ هم کار جدي انجام نداديم. گاهي اوقات برخورد نامناسب يک مبلّغ که عمدی هم نبوده آن چنان در جامعه اثر مي‌گذارد که زحمات بخش قابل توجهي از مبلغين را تحت الشعاع قرار مي‌دهد. برای برطرف کردن این موارد لازم است آموزش مهارت های تبلیغ جدی گرفته شود.
* نکته پایانی
از فعالیت های خبرگزاری حوزه تشکر می کنم؛ به نظرم کار شما در حوزه بسیار ضروری و مهم است. چون خيلي اوقات مشتاقاني هستند که دوست دارند در زمينه‌هاي مختلف دینی خدمت کنند، ولی در جريان نيستند که چه فضاهايي در قم وجود دارد. مجموعه مباحث ارزشمند و دوره های مفید در قم وجود دارد که اگر طلبه ها از آن مطّلع شوند، دوست دارند در آن جا تحصيل کرده و رشد کنند؛ لذا فعالیّت شما جهت اطلاع رسانی فعالیّت مؤسسات حوزوی، کاری قابل تقدير و تشکر است.
گفتگو: مرتضی سعیدی نجفی
