چگونه وارد ماه مبارک رمضان شویم و چه ا عمالی انجام دهیم، ویژگی‌های روزه مقبول و وظایف مبلغین... از جمله مباحثی است که خبرگزاری حوزه، در گفتگو با حجت‌الاسلام و المسلمین سید محمدرضا علم‌الهدی به آن پرداخته است.

و چگونه وارد ماه مبارک رمضان شویم؟

در مناجات بسیار زیبای امیر المومنین(ع) و اولاد طاهرینشان می خوانیم که وَ أَنِرْ أَبْصَارَ قُلُوبِنَا بِضِيَاءِ نَظَرِهَا إِلَيْكَ حَتَّى تَخِرَقَ أَبْصَارُ الْقُلُوبِ حُجُبَ النُّورِ فَتَصِلَ إِلَى مَعْدِنِ الْعَظَمَةِ وَ تَصِيرَ أَرْوَاحُنَا مُعَلَّقَةً بِعِزِّ قُدْسِكَ إِلَهِي‏ ؛ إقبال الأعمال (ط - القديمة) ؛ ج‏2 ؛ ص687

ماه رجب که ماه امیر المومنین(ع) است و ماه شعبان که ماه رسول اکرم(ص) است، مقدمه آماده سازی روحی به سه چیز مهیا می گردد:

الف)مراقبات مخصوص این سه ماه

 ب) مواظبت بر ترک گناه در خلوت

ج) مداومت بر روزه،

 چون معنای  حقیقی صوم این است که انسان «کف نفس» و کنترل نفس کند ، حقیقت صوم «کف نفس» است پس خوردن و آشامیدن برای عموم، تقویت نفس و تربیت روح و تعالی آن بوسیله روزه نیز برای اولیا خدا محقق می شود و سپس سبب می شود سفره رحمت الهی گسترده شده و دوستان خدا از آن بهره‌مندگردند.

یکی از عبارات دعای ماه رجب این بود که وَ بَلِّغْنَا شَهْرَ الصِّيَامِ‏ وَ مَا بَعْدَهُ مِنَ الْأَيَّامِ وَ الْأَعْوَامِ يَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ. مصباح المتهجد و سلاح المتعبد ؛ ج‏2 ؛ ص804» این فقره از دعا، نشان از آن است که انسان باید برای ورود به ماه مبارک رمضان، از قبل آماده باشد  و  با توجه، وارد ماه مبارک رمضان شود، در صلوات مرویه در زوال هر روز ماه شعبان به مطالب مهمی توجه داده شده است  از جمله توجه به اهل بیت(ع) و توجه به ماه شعبان ؛ و تعبیرش این است که شهر شعبان شهر رسول خداست «وَ هَذَا شَهْرُ نَبِيِّكَ سَيِّدِ رُسُلِكَ شَعْبَانُ الَّذِي حَفَفْتَهُ مِنْكَ بِالرَّحْمَةِ وَ الرِّضْوَانِ الَّذِي كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَدْأَبُ فِي صِيَامِهِ وَ قِيَامِهِ فِي لَيَالِيهِ وَ أَيَّامِهِ بُخُوعاً لَكَ‏ فِي‏ إِكْرَامِهِ وَ إِعْظَامِهِ إِلَى مَحَلِّ حِمَامِه‏، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد ؛ ج‏2 ؛ ص829 » پیامبر(ص) چنان در ماه شعبان مراقبت داشتند که شبها بیدار و روزها روزه‌دار بودند، اینها همه مقدمه ورود به ماه رمضان بود پس بحث بسیار مهم در موضوع ما این است که چگونه وارد ماه رمضان شویم، ما بی‌مقدمه نمی توانیم وارد ماه الله شویم، اگر بخواهیم ما را دعوت کنند، باید در ماه رجب و شعبان، برای این دعوت مقدمه سازی کنیم ، یعنی ممکن نیست کسی در شعبان و رجب غافل باشد و در ماه مبارک رمضان در مهمانی خدا شرکت کند، درست مثل کسی که می خواهد در یک همایش علمی بزرگ شرکت کند، او باید از قبل، به عنوان یک نویسنده یا گوینده یا به عنوان یک شخصیت، خود را آماده کند و بگوید من می خواهم مطلبی را به مناسبت این همایش بگویم، ماه رمضان نیز همایش بزرگ الهی است که باید در متن این همایش، انسان آمادگی لازم را از قبل فراهم کرده باشد و تعبیرات مناجات شعبانیه، نشان می دهد که با گوش و چشم گنهکار نمی توان وارد این ماه شد.

پس ورود به این ماه آدابی دارد، یکی از آداب آن مراقبت‌های ماه شعبان است؛ افضل مراقبات هم استغفار است. چه برای گنهکاران و چه برای کسانی که فکر می کنند گناهی نکرده اند؛ این خودش گناه نفسی است که نفس تلقین می کند چه گناهی کرده ای که استغفار کنی؟

اگر حساب کنیم می بینیم باید از نمازهایی که خوانده ایم نیز استغفار کنیم ، سوء‌ظن به خدا از توجه به عالم ماده و حیات دنیاست ، ما به آفریدگار خود جسارت می کنیم که به غیر او توکل می کنیم، لذا ماه شعبان ماه  استغفار است و  در روایت است که اول هر روز این ماه هفتاد مرتبه بگویيد:أَسْتَغْفِرُ اللَّه وأَسْأَلُه التَّوْبَةَ و یا هر روز این ماه هفتاد مرتبه بگويید: أَسْتَغْفِرُ اللَّه الَّذِي لا إِلَه إِلا هُوَ الرَّحْمَنُ الرَّحِيمُ الْحَيُّ الْقَيُّومُ وأَتُوبُ إِلَيْه و از روايات مستفاد مىشود كه بهترين دعاها وذكرها در اين ماه استغفار است، هر كه هر روز از اين ماه هفتاد مرتبه استغفار كند مثل آن است كه هفتاد هزار مرتبه در ماه‌هاى ديگر استغفار نمود و اینها مقدمه ورود به ماه رمضان است.تا نفس مهیا شود با ترک گناه و استغفار می توانیم آماده ورود به ماه خدا گردیم ، ترک گناه در خلوت بسیار مشکل است چرا که نفس با انسان منازعه و زور آزمایی می کند، لذاست که دعا ، استغفار ، تلاوت قرآن ، توبه و.. همه از مقدمات ورود به ماه رمضان هستند.

دعای معروفی است که مستحب است در روزهای آخر ماه شعبان، این دعا خوانده شود : اللَّهُمَّ إِنْ لَمْ تَكُنْ غَفَرْتَ لَنَا فِيمَا مَضَى مِنْ شَعْبَانَ فَاغْفِرْ لَنَا فِيمَا بَقِيَ مِنْه و نیز بیداری سحر ماه رمضان، زمانی بر انسان آسان و میسر می گردد که انسان قبل از ماه رمضان روزه ماه شعبان را تمرین کرده باشد ، اگر نمی تواند تمام این ماه را روزه بگیرد به عوض هر ده روز یک روز روزه بدارد ، اگر سه روز آخر ماه شعبان را کسی روزه بگیرد، ورود به ماه رمضان برای او آسان می‌گردد و اگر کسی نمی‌تواند روزه گیرد، خودداری از خوردن طعام کرده و به مقدار نیاز آب بخورد و مشی و مرام خویش را به صورت صائمین درآورد .

یکی از امور بسیار مهم دیگر آن است که کسانی که می‌خواهند وارد ماه رمضان شوند، ادابی را حفظ کنند الف) خروج از گناهان گذشته ب) پرداخت دیون مردم، به طوری که حق الناس بر عهده نداشته باشند ج) پراخت حق الله، مانند خمس و زکات و کفارت و ... که اگر بر عهده انسان است، آن را پاک کند و اگر می خواهد وارد ماه رمضان شود از مشاغل خویش کم کند، چرا که درآمدها ، رفت آمدها و بسیاری از امور مادی، انسان را از ورود به همایش معنوی حضرت حق باز می دارد، برای نمونه به خدمت حضرت امام باقر علیه السلام عرض شد، در نمار نمی‌توانیم توجه داشته باشیم چه کنیم؟ حضرت فرمودند: نوافل را بخوانید .

بنابراین کسانی که نافله می خوانند، مقدار زیادی از خاطراتشان در نافله آرام می گردد و در نماز آرام هستند مثل کسی که با شتاب دویده،  بعد از مدتی که نشست، آرام می گیرد، در نوافل سیل اوهام به سوی انسان سرازیر می‌شود و نوافل انسان را آرام می کند ما می خواهیم تا روز آخر  شعبان بخوریم و در رمضان احساس تشنگی هم نکنیم! این نمی شود.

اعمال ماه رمضان آنقدر زیاد است که اگر کسی کارهایش را رها کند، باز هم موفق به انجام تمام این عبادات نمی شود، لذا باید انسان حضور در پیشگاه خداوند داشته باشد. یعنی نفس را مراقبه کند تا او را به حرام مجبور نکند، از این رو،  روزه که نوعی تربیت نفس است، یک ریاضت است و نفس را آرام می‌کند در هنگام غروب و افطار، نفس آدمی به عالم معنا و خدا نزدیک می‌گردد  و احساس  سبکی می کند، کما اینکه روزه داران اواخر ماه رمضان با روزه انس می‌گیرند و اکثر روزه داران دوست ندارند که از ماه رمضان خارج گردند چون نفس انس می‌گیرد.

وقتی نفس انس گرفت، جدا شدن سخت است پس باید قبل از ماه رمضان، چنان با تلاوت و قرآن و  روزه انس بگیریم که در ماه زمضان سختی و سنگینی نفس را گذارنده باشیم و با آرامش قلبی و نفسی مطمئن وارد این ماه مبارک شویم.

*علامت قبولی روزه

علائم قبول روزه  و نماز این است که اگر قلب رقیق شد و «فرشته داعی» انسان را از خواب بیدار نمود، اگر رغبت به سفره‌های چرب و شیرین رخت بر بست، پس معلوم می‌گردد که روزه و نماز مقبول خداوند است، اما اگر تا آخر وقت، انسان منتظر سفره‌های رنگین افطار است پس معلوم می‌گردد روزه هنوز موثر نیفتاده است.

 در روایت است که «الغیبة اشد من الزنا» در آیه مبارکه آمده است که « وَ لا تَقْرَبُوا الزِّنى‏ إِنَّهُ كانَ فاحِشَةً وَ ساءَ سَبيلاً ؛ اسراء 32» راه زنا راه بدی است ، غیبت، اشد از زناست ، یعنی زنای زبان ، زنای سمع، زنای قلب.

روزه می‌تواند آن شدت را بگیرد، انسان روزه‌دار، اهل غیبت نیست، بنابراین باید ضمن مراقبت از کردار خود، رفتار خود ، زبان و گوش خود، وارد فضای جدیدی بشویم که ما را برای 11 ماه بعد از گناه بیمه کند، چون بزرگترین ناشکری انسان ، گناه در مقابل نعم الهی است ، قصورش یا تقصیرش را توجیه می کند

*روزه داران واقعی در بیان روایات

در روایت معنای رمضان آمده است یعنی« إنما سمي رمضان، لأنه يرمض‏ الذنوب‏ أي يحرقها ، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول ؛ ج‏3 ؛ ص260 » روزه مانند کوره است که وقتی آهن زنگ‌ زده را در آن قرار می دهند، آهن خالص می‌گردد، طلا را هم که در کوره می گذارند جنس غیر طلا از طلا جدا می‌گردد پس یکی از فوائد گرسنگی برای سالک الی الله در تکمیل نفس و معرفت پرودگار، این است که در کوره نفس بسوزد، تا آنچه در خود دارد از بین ببرد و ناخالصی را بردارد و خالص شود.

چون گرسنگی یک معنای ظاهری و باطنی دارد، معنای ظاهری آن روشن است، اما معنای باطنی روزه این است که: طعام نفس، گناه و شرابش لذائذ است وقتی از او دریغ داشتی، نفس هم گرسنه و تشنه می گردد و وقتی ضعیف شد سالک با محبوب و معبود خود ارتباط برقرار می‌کند: «لَوْ لَا أَنَّ الشَّيَاطِينَ يَحُومُونَ‏ عَلَى قُلُوبِ بَنِي آدَمَ لَنَظَرُوا إِلَى الْمَلَكُوتِ؛ بحار الأنوار (ط - بيروت) ؛ ج‏67 ؛ ص59 »  اگر نبود که شیاطین در اطراف قلب شما حلقه زده‌اند آنچه که ما می بینیم شما هم می‌دید، اما با عزلت، استغفار و توبه، تنها این مهم ممکن نیست، بلکه باید چند چیز با هم همراه باشد؛ صائم باشد ظاهرا و باطنا ، متوکل باشد ظاهرا و باطنا تا گرسنگی در او به کلی از صعوبت و سختی مبدل به لذت شود.

انسان در رسیدن به محبوب، وقتی نفس را در گرسنگی و دوری از گناه قرار می‌دهد، نفس عذاب می‌بیند اما «عذب» است و گوارا است. در ماه مبارک رمضان به دلیل سردی خون، فواران شهوت کم می شود و میل به گناه کاهش و میل به تهجد افزوده می گردد اما میل به عالم ماده انسان را می‌آزارد، لذا  تنها نخوردن و نیاشامیدن نیست، بلکه باید علاوه بر کف نفس ، بذل مال هم داشته باشد .

* مراتب روزه داران

روزه مراتبی دارد، روزه عوام. حفظ واجبات و ترک محرمات است. اما روزه خواص، آن است که ضمن اعمال واجب و ترک حرام، نفس را در هنگام رویایی با شیطان موذب کند و اخص از آن روزه عباد صالحین است که اخص از خواص است و شامل سالکین، صالحین، صائمین، قانتین، منفقین و در پایان مستغفرین بالسحار می‌باشد که یکی از اهم امور، این است که پایان کار به استغفار نصوح ختم شود.

توصیه‌هایی به مبلیغین و روحانیون

مبلغین دو اجر می برند، اجر روزه‌داران و دیگری، اجر رسالت، ابلاغ دین و تربیت نفوس، مردم، تشنه معارف اهل‌بیت‌(ع) هستند و حوزه های علمیه بر این سفره نشسته‌اند و از انفاق علما و مبلغین، آن است که رسما وارد کار تبلیغ شوند و در این راه دو  سختی را تحمل کنند، سختی دوری از وطن و خانواده برای ابلاغ دین  و اشراب و سیراب کردن مردم، ولی سعی کنند خلوت خود را با خدا بر هم نزنند تا سخنشان تاثیر دشته باشد ، اگر مبلغین می خواهند محبوب شوند رابطه‌‌شان را با خدا اصلاح کنند، در آخر این سخن را می‌گویم که  «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى‏ كَالَّذي يُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَيْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْداً لا يَقْدِرُونَ عَلى‏ شَيْ‏ءٍ مِمَّا كَسَبُوا وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرينَ ؛ بقره 264» اى اهل ايمان ! صدقه‏هايتان را با منت نهادن بر مستحق و آزار روحى رساندن به مستمند باطل نكنيد، مانند كسى كه مالش را به ريا به مردم انفاق مى‏كند و به خدا و روز قيامت ايمان ندارد، كه وصفش مانند سنگ سخت و خارايى است كه بر آن [ پوششى نازك از ] خاك قرار دارد و رگبارى تند و درشت به آن برسد و آن سنگ را صاف [ و بدون خاك ] واگذارد [ صدقه ريايى مانند آن خاك است و اين رياكاران ] به چيزى از آنچه كسب كرده‏اند دست نمى‏يابند و خدا مردم كافر را هدايت نمى‏كند .

باید بی منت در خدمت خلق و شریعت بود و تربیت نفوس بسیار از خون شهدا بالاتر است چرا که فرمود: «مداد العلماء افضل من دماء الشّهداء؛ رک: من لا يحضره الفقيه، ج‏4، ص: 399» اگر در این راه سختی دیدند از آیه استمداد بجویند :« ً وَ مَنْ يَخْرُجْ مِنْ بَيْتِهِ مُهاجِراً إِلَى اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ يُدْرِكْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحيماً ، نساء 100» و كسى كه از خانه خود به قصد مهاجرت، به سوى خدا و پيامبرش بيرون رود ، سپس مرگ او را دريابد ، مسلماً پاداشش بر خداست ؛ و خدا همواره بسيار آمرزنده و مهربان است‏.