معاون بین‌الملل حوزه‌های علمیه در گفتوگو با سرویس بین‌الملل خبرگزاری حوزه، فعالیت‌ها و برنامه‌های این معاونت را تشریح کرد.
آن‌چه در پی می‌آید حاصل گفتوگو با حجةالاسلام والمسلمین زمانی است.
*مهم‌ترین برنامه‌ها و اقدامات معاونت بین‌الملل حوزه‌های علمیه تاکنون چه بوده است؟
معاونت بین‌الملل حوزه‌های علمیه، طرح‌ها و پروژه‌های بنیادین در خصوص راهکارهای ایجاد و توسعه رویکرد بین‌المللی در نظام آموزشی، تبلیغ، پژوهشی حوزه را با کمک معاونت‌های مربوطه تهیه کرده است. تهیه چشم‌انداز بین‌المللی حوزه‌های علمیه، تهیه سند دینی رسالت بین‌المللی حوزویان با استفاده از قرآن و احادیث و سیره پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و ائمه علیهم‌السلام و سیره علمای بزرگ، تدوین مجموعه دیدگاه‌های امام رحمةالله‌علیه در وظایف بین‌المللی حوزویان، تدوین مجموعه مطالبات مقام معظم رهبری در مورد وظایف بین‌المللی حوزویان که در سخنرانی‌هایشان بیان شده است، اعزام 70 نفر از اساتید سطح عالی و خارج و نویسندگان حوزه به چند کشور دنیا و بازدید از مراکز علمی شیعی و مراکز اهل سنت و مراکز ادیان گوناگون و دیدار با اندیشمندان آن کشورها، از برنامه‌های معاونت بین‌الملل حوزه‌های علمیه به‌شمار می‌روند.
* در واقع معاونت بین‌الملل حوزه هم در عرصه تئوریک و هم در زمینه اجرایی ورود داشته است.
بله- ما احساس کردیم در دو بخش باید وارد کار شویم؛ عرصه اول درون حوزه‌های علمیه ایران است، مأموریت ما در این عرصه تجهیز و توانمندسازی طلاب، فضلا و فرهیختگان حوزه برای کار موفق تبلیغی و فرهنگی در عرصه بین‌الملل است. عرصه دوم، نیازسنجی دین و فرهنگ ملت‌ها و ظرفیت‌شناسی و ظرفیت‌سنجی برای حضور روحانیون و فضلا در عرصه‌های علمی دینی و فرهنگی کشورهای دنیاست؛ البته مقصود از حضور، هم حضور فیزیکی و هم حضور مجازی است، چنان‌که حضور فیزیکی نیز با هماهنگی نهادهای مربوطه انجام شده است.
* به‌عنوان مثال رویکرد بین‌المللی حوزه در بخش آموزش چه ویژگی‌هایی دارد؟
در بخش آموزشی، مطالعه تطبیقی برخی مباحث در نظر گرفته شده است. تحصیل برخی دروس مثل مطالعه تطبیقی فقه با فقه سایر مذاهب و ادیان آسمانی و قوانین کشورهای دیگر، اصول فقه مقارن و مطالعه تطبیقی آن با اصول فقه اهل سنت و یهودیان و مسیحیان هم البته در سطوح بالای تحصیلی مدنظر است. در فلسفه اخلاق و عرفان هم به همین شکل مقارنه‌ای، نیازمند مطالعات و آموزش‌های لازم هستیم. برای تعامل و حضور شایسته بین‌المللی لازم است مکاتب عرفانی اهل سنت و طریقت‌های تصوف که گاه میلیون‌ها مرید دارند، با عرفان شیعه مقایسه شوند؛ مکاتب عرفانی ادیان آسمانی و غیر آسمانی و عرفان‌های نوظهور غرب، با هم مقایسه شوند.
* بر اساس طرح، این‌ها جزو دروس عمومی حوزه می‌شوند؟
این‌ها در سطوح عالی حوزه قرار می‌گیرند و در نتیجه، فارغ‌التحصیل حوزه، توانمندی گفتمان و تبلیغ عقاید شیعه در این زمینه را خواهد داشت. این یکی از راهکارهای پیشنهادی است.
معارف دین و فقه اسلامی، پاسخ‌گوی جوامع بشری حتی در عرصه مدرن و پست‌مدرن نیز می‌باشد؛ قرآن و مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام نسخه شفابخش معضلات جهان است و برای تحقق خارجی آن باید دستورالعمل‌های قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السلام را استخراج و نظام اقتصادی نوین را که در دنیا قابل اجرا باشد، ارائه دهیم. البته این به معنای افزودن چیزی بر آموزه‌های دینی نیست، ما باید صددرصد ملتزم به منبع شریعت باشیم، ولی از همین منبع باید راه حل معضلات اقتصادی، سیاسی و تربیتی جامعه استخراج شود تا پاسخ‌گوی نیازهای امروز دنیا باشد.
* در طرح آموزشی‌تان برای ایجاد رویکرد بین‌المللی در حوزه، برای آموزش زبان هم برنامه‌ریزی کرده‌اید؟
بله. به نظر ما در جهان امروز بسیاری از ادیان و مذاهب و فرق با وجود دانش کمتر، بیشتر از شیعه حضور فیزیکی و تبلیغی دارند. ما علی‌رغم محبوبیت زیاد، حضور کمتر داریم و یک علت آن، نداشتن زبان است. من استاد الازهر را دیدم که با 5 زبان تدریس می‌کرد؛ دکتر حسن حنفی 40 سال سابقه تدریس در دانشگاه‌های آمریکا، کانادا، ژاپن، و کشورهای عربی داشت که در هر کشور به زبان خود آن‌ها تدریس کرده بود، من افسوس خوردم که ما علمایی قوی‌تر از ایشان داریم اما به دلیل عدم آشنایی با زبان‌های خارجی، فرصت حضور در دانشگاه‌های دنیا را ندارند، در حالی‌که عطش دانشگاه‌های دنیا به معارف دینی کاملاً مشهود است. اگر در قم 100 یا 200 نفر فاضل زبان‌دان بودند، ما الان در 200 کشور دنیا کرسی تدریس داشتیم، چون بالندگی علمی علوم اسلامی در قم در این دو سه دهه شتاب بسیاری نسبت به دانشگاه‌های اسلامی داشته است. من در الازهر چنین شتابی ندیدم و آن‌ها خود معترف بودند که شتاب علمی ما بیشتر است. عربستان هم توان رقابت در این عرصه را ندارد، چون فلسفه و منطق را حرام می‌دانند، بقیه کشورها هم به شتاب ایران نمی‌رسند، ولی متأسفانه علی‌رغم شتاب علمی، عالمان ما امکان حضور در عرصه بین‌المللی ندارند. در دیداری که با آقای پروفسور الگار داشتم، شاهد بودم که با افراد مختلف به زبان خودشان صحبت می‌کرد؛ وی با ده زبان در دنیا مشغول تبلیغ است. چرا فضلای ما حداقل به دو زبان مسلط نباشند؟ این کار شدنی است، هم‌چنان‌که مقام معظم رهبری در سخنرانی خود تصریح کردند، اگر طلبه‌ها وقت ندارند مربوط به برنامه‌ریزی ماست، می‌توان به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کرد که طلبه‌ها نه‌تنها به زبان مسلط شوند، بلکه زبان هم تدریس کنند.
* چشم‌انداز بین‌المللی حوزه که به آن اشاره کردید، چند ساله طراحی شده است؟
در دو مرحله. یکی تا سال 1404 مثل چشم‌اندازی که برای کل کشور دیده شده است. یکی هم آرمان حوزه است که طبعاً آرمان، زمان ندارد و عالی‌ترین تصویر حوزه در سطح بین‌المللی در آن دیده شده است.
چشم‌انداز تدوین شده و سعی کردیم، فقط چشم‌انداز معاونت بین‌الملل یا مرکز مدیریت حوزه نباشد، بلکه چشم‌انداز بین‌المللی همه نهادهای مرتبط با حوزه باشد.
* چه زمانی این چشم‌انداز رسماً ابلاغ می‌شود؟
امیدواریم در آینده نزدیک بتوانیم آن را به تصویب شورای عالی حوزه برسانیم.
* به سفر 70 نفر از اساتید و محققان حوزوی به کشورهای مختلف اشاره کردید. بازخورد این سفرها چه بوده است؟
کشورهایی که در نظر گرفتیم، کشورهایی بودند که تنوع دینی و قومی داشتند، مثل لبنان، سوریه، روسیه، ترکیه، گرجستان و سریلانکا، که هر کدام از این کشورها ویژگی خاصی داشتند. مثلاً در لبنان سه جبهه برای ما مهم بود؛ حوزه‌های ریشه‌دار شیعی لبنان، تفکر تقریب و وحدت علمای شیعه و سنی آن‌جا که بسیار دیدنی است و مشاهده پیروزی‌های حزب‌الله که افق جدیدی می‌تواند در صدور اندیشه انقلاب اسلامی ایجاد کند. در سریلانکا نیز انگیزه ما نشست علمای شیعه با بوداییان بود.
برخی از اعضای گروه اعزامی ما به سریلانکا، متخصصان دین‌شناسی بودند، و هدف ما این بود که از نزدیک با علمای بودا نشست داشته باشند، عبادات آن‌ها از نزدیک دیده و نقدها را مستقیم به آن‌ها منتقل کنند و پاسخ آن‌ها را بشنوند که این کار انجام شد.
در کشور ترکیه جاذبه‌های فرهنگی تمدن اسلامی و در گرجستان هم مشاهده مستقیم دیدگاه مسیحیان و گفتوگو با آن‌ها مورد توجه بود. البته جرقه این طرح را نقل قولی از مرحوم علامه امینی قدس‌سره به ذهن ما زد و ثواب برکات این طرح برای ایشان نیز ثبت خواهد شد. ایشان گفته بودند: مشکل حوزه ما این است که چون علمای ما جهان را ندیده‌اند، جهانی نمی‌اندیشند. اگر روزی امکانات مالی حوزه در اختیار من قرار گیرد، اولین کاری که می‌کنم تهیه مقدمات سفر علمی برای عالمان حوزه است. این سخن علامه سبب طراحی این سفرها شد، گرچه مدیریت حوزه بودجه این سفر را نداشت، ولی با توکل به خدا کار را شروع کردیم و این کار بدون بودجه مرکز مدیریت و با مشارکت خود افراد و استقراض انجام شد.
* برخی از اساتید و بزرگان حوزه معتقدند که این سفرها حتی می‌تواند منجر به تغییر فتوا شود.
به اعتقاد ما یکی از برکات سفرها، موضوع‌شناسی پدیده‌های نوین جهان است. ما در برخی از موضوعات نیاز داریم که از نزدیک با مسایل مواجه شویم تا نظر اسلام را نسبت به آن اعلام کنیم. البته نسبت به تغییر فتوا باید گفت، گاه چنین اتفاقی نیز می‌افتد. یکی از علما به من می‌گفتند که، مرحوم آیة‌الله‌العظمی سیدمحمود شاهرودی رحمةالله‌علیه در مسئله حج یکی دو فتوای سخت داشتند که هرچه ما در شورای استفتا اصرار می‌کردیم این چنین نیست، قبول نمی‌کردند تا این‌که سفر حجی با ایشان رفتیم، وقتی ایشان در آن عرصه قرار گرفتند، در برگشت، گفتند: در آن مسئله‌ای که می‌گفتید، حق با شماست. لذا گاه در تغییر فتوا می‌تواند موثر باشد، ولی ما عمدتاً این را در موضوع‌شناسی موثر می‌دانیم. وقتی فقیه از نزدیک گرفتاری‌های نظام اقتصادی دنیا را ببیند، می‌تواند متناسب با آن، آموزه‌های فقه را بیان کند، به گونه‌ای که حل‌کننده مشکل آن‌جا باشد؛ اما اگر نبیند، نمی‌تواند آن مشکل را حل کند. چنان‌چه در گرفتاری فرهنگی جوامع اگر استاد عقاید و اخلاق این‌ها را نبیند، نمی‌تواند راه‌حل ارائه دهد. اگر بگوییم علما لازم نیست راه‌حل ارائه دهند و صرفاً به بیان کلیات اکتفا کنند، مانند این است که بگوییم نیاز نیست پزشک برای مریض نسخه بنویسد، خوب این سبب تلف مریض و جوامع می‌شود.
ورود اسلام به حیات اجتماعی توسط همین عالمان زمان‌شناس است. امام رحمةالله‌علیه فرمودند: فلسفه حکومت اسلامی، فلسفه عملی تمامی فقه است. اگر احکام ما در نظام بانکداری خود را نشان داد، می‌توان گفت، فقه به عرصه حیات اجتماعی قدم گذاشته است، و الا در محدود رساله و مساجد می‌ماند. اگر این قدم انجام نگیرد و فقه ما در قالب‌های قابل فهم و قابل اجرای جوامع تبیین نشود، زندگی اجتماعی و حکومت‌ها در کناری است و دیانت در کنار دیگر و عملاً به لاییک بودن می‌رسیم که همان جدایی دین از سیاست است؛ و این ذبح کردن و منزوی‌کردن دیانت از صحنه‌های اجتماعی بوده و خطری است که دانش دین ما را تهدید می‌کند و یک راه‌حل آن، حضور فرهیختگان حوزه در کشورهای مختلف دنیا است.
* شما در مدت تصدی معاونت بین‌الملل حوزه‌های علمیه، با بسیاری از مراجع و بزرگان حوزه دیدار داشته‌اید. نگاه ایشان به معاونت بین‌الملل چگونه بوده است؟
در طول این سه سال با مراجع بزرگوار و بزرگان حوزه دیدار داشتیم تا ضمن ارائه گزارش از رهنمودهای آن‌ها استفاده کنیم. همه تأکید داشتند که فعال‌سازی حرکت بین‌المللی حوزه ضرورت دارد. علما و مراجع معزز از حجم و تنوع کارها اظهار خوشحالی کردند، بعضی هم علاوه بر این، به ما دلداری می‌دادند که مطمئن باشید خدا یاور شماست و شما را برای آرمان‌های بلندتان پیروز خواهد کرد، گویا جرقه تابناکی را در حوزه در عرصه بین‌الملی می‌دیدند که این دعا را در حق ما می‌کردند.
* کارهای اصلی معاونت بین‌الملل حوزه در سال جدید چیست؟
تصویب مجموعه پروژه‌های بنیادی مثل چشم‌انداز و راهکارهای رویکرد بین‌المللی نظام‌های آموزش، پژوهش و تبلیغی؛ کار دوم اجرای رویکردهای بین‌المللی در این سه نظام؛ کار سوم طراحی و اجرای طرح جامع آموزش زبان حوزه؛ کار چهارم راه‌اندازی طرح اعزام متخصصان حوزوی به همایش‌های بین‌الملی دنیا که این کار مصوب دفتر رهبری نیز است که به ما ابلاغ شده تا با همکاری نهادهای مربوطه انجام دهیم، در این زمینه جامعةالمصطفی، دفتر تبلیغات اسلامی و سازمان ارتباطات اسلامی همکاری قابل تقدیری با ما داشته‌اند.
طرح پنجم اجرای تفاهم‌نامه بین وزارت علوم و مرکز مدیریت است که 15 عرصه را در بر دارد که یکی از آن‌ها اعزام متخصصان حوزوی به دانشگاه‌های دنیا برای تدریس و اعزام فضلای متخصص برای تحصیلات تکمیلی به خارج از کشور است. طرح دیگر اجرای اولین تفاهم‌نامه سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه است که بعد از 15 سال انجام گرفت، مثل به‌کارگیری فضلای حوزه به‌عنوان رایزن‌های فرهنگی و نیز به‌کارگیری فضلای زبان‌دان برای اعزام تبلیغی و روحانی مستقر در کشورهای دنیا.
تولید صد کتابچه درباره نیاز اصلی دیگر ملت‌ها هم از کارهای در اولویت است که به همین منظور قرار شد، یک نیازسنجی دینی و فرهنگی در دنیا انجام شود و از بین سؤالات، صد سؤال که اولویت اول‌اند، برگزیده و درباره آن، صد کتابچه نوشته شود؛ ما از طریق رایزن‌های فرهنگی و نمایندگان رهبری و سفرای ایران، تا الان سؤالات 40 کشور را دریافت کرده‌ایم و صد سؤال از بین این‌ها برگزیده شده، موضوعات در گروه‌های فلسفی، کلامی، فقهی، تربیتی و سیاسی و اجتماعی طبقه‌بندی شد و برای هر کدام هم هیئت علمی انتخاب شد تا این کار انجام شود. بعد از تدوین این کتابچه‌ها، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی آن را به زبان‌های مختلف ترجمه و در دنیا توزیع خواهد کرد. البته این کار پشتیبانی مادی می‌خواهد که امیدواریم انجام شود.
گفتوگو: حسن صدرایی عارف
