مسجد جامع خواجه تاج‌الدين عليشاه در اوايل قرن هشتم به دست خواجه عليشاه، وزير سلطان‏ محمد خدابنده، در زمينی به مساحت تقريبی ده هکتار به طرزی باشکوه بنا گرديد؛ سفرنامه‏ نويسان و مورخينی که آن را از نزديک مشاهده کرده‏اند، مانند ابن‏ بطوطه و ديگران، با تجليل بسيار از آن ياد کـرده‏اند؛ به تعبيـر محمودبن محمد آقسرائی، مؤلف کتاب مسامره الاخبار، که آن را در 723هـ.ق تأليف کرده است، می نويسد: «مسجد جامعی که تاج‏الدين عليشاه در تبريز اساس نهاده است غير از مسجد جامع دمشق، مثل آن در جهان نيست."

اين مسجد باعظمت حدود سيصد و پنجاه سال مرکز تجمع مؤمنين و نمازگزاران بود، اما متأسفانه در سال 1045هـ.ق در حمله عثماني ها به تبريز آسيب ديد و قسمت اعظم آن ويران شد و پس از آن نسبت به تعمير و احيای آن اقدامی صورت نگرفت. اين بنا در عهد قاجار به قورخانه و محل نگهداری ابزار و مهمات جنگی تبديل شد و به‏ تدريج به نام «ارک عليشاه» شهرت يافت.

اين مکان شريف که روزگاری مديد، جايگاه مناجات بندگان صالح خدا با معبودشان بود در دوران سلطه شاهان قاجار و خصوصا دودمان منحوس پهلوی، گاه به صورت مزبله و جولانگاه حيوانات و گاه به عنوان گورستان و در اواخر حکومت پهلوی با احداث ميخانه و مراکز عياشی به تفريحگاه و محل می خواری  و خوشگذرانی تبديل شده بود.

احیای مسجد به همت آیت الله ملکوتی

با پيروزی انقلاب اسلامی و برچيده شدن مراکز فساد، اين مرکز که به نام قلعه و ارک عليشاه در بين مردم شهرت يافته بود به صورت يک اثر باستانی متروک و بلااستفاده درآمد تا اينکه پس از انتصاب آيت ‏الله‏ مسلم ملکوتی از سوی امام خمينی(ره) به امامت جمعه تبريز و نمايندگی امام در آذربايجان، معظم‏ له که علاوه بر مراتب بالای علمی در زمينه‏های فقه و اصول و فلسفه، در زمينه تاريخ اسلام و ايران نيز اطلاعات گسترده‏ای دارند اعلام نمود که ارک عليشاه، ارک نيست، و همان مسجد جامع عليشاه است و بايد به صورت مسجد درآيد.

 ايشان مدعای خود را از طريق مستندات تاريخی و نيز شواهد موجود از جمله محراب برجای مانده آن اثبات نمود و پس از سيصد و پنجاه سال مجددا اين مکان مقدس را به حال اوليه خود بازگرداند و کتابی به نام" مسجد مسجد شد" در دو جلد شامل سير تاريخی و تحولاتی که در طول هفت قرن بر اين مسجد رفته است تأليف و منتشر نمود.

محل مزبور که 63 هزار مترمربع مساحت دارد و اينک مصلای اعظم امام خمينی(ره) ناميده می ‏شود، محل برگزاری نماز پرشکوه عبادی سياسی جمعه است. منبع مالی اجرای طرح توسعه این مصلا، موقوفات فراوانی است که آيت‏الله‏ ملکوتی در طول چهارده سال اقامتشان در تبريز با همکاری برخی ادارات و نهادها و افراد خير تهيه نموده و پس از تملک، وقف بر مصلای امام نموده است.

 گفتنی است با اينکه ايشان از ناحيه حضرت امام خمينی(ره) اجازه خاص جهت صرف وجوهات شرعيه در اين زمينه داشتند، هيچ يک از موقوفات مزبور را از طريق وجوهات شرعيه تهيه نکرده‏اند.

کتاب های خطی با قدمت 120 ساله در کتابخانه مصلا

مصلای اعظم امام خمینی(ره) تبریز دارای کتابخانه و قرائت خانه نیز می باشد که برخی از کتب خطی نیز که به این کتابخانه اهدا شده در این مکان نگهداری می شود.

در همین راستا مدیر عامل بنیاد مصلی امام خمینی(ره) تبریز در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه در تبریز گفت: این کتابخانه یکی از مجهز ترین کتابخانه های کشور است که در سایه حمایت های مسئولان استانی و به خصوص نماینده مقام معظم رهبری در استان افتتاح شد.

حجت الاسلام موسی محمدی افزود: این مجموعه علاوه بر اینکه شامل کتابخانه و سالن آمفی تئاتر است دارای واحدهایی نظیر واحد اداری، مهد کودک، سرویس های بهداشتی و حمام نیز است.

وی در تشریح قسمت های مختلف این کتابخانه دو طبقه ای خاطرنشان کرد: این کتابخانه 4 هزار و 100 متر وسعت دارد که از این مقدار وسعت، 350 متر به موزه،400 متر به مخزن کتب عمومی، یک هزار و 200 متر به دو مخزن کتب مرجع اختصاص یافته است.

حجت الاسلام محمدی اظهار داشت: این کتابخانه از دو بخش مجزای خواهران و برادران تشکیل شده است که 500 نفر در طبقه اول و یک هزار و 800 نفر در طبقه دوم بطور همزمان می توانند مشغول مطالعه شوند.

مدیر عامل بنیاد مصلی امام خمینی(ره) تبریز همچنین با اشاره به ظرفیت کتابخانه مصلای امام خمینی(ره) ابراز داشت: بیش از 40 هزار کتاب در این کتابخانه موجود است که تعداد 23 هزار جلد از این کتاب ها، اهدایی هستند، ظرفیت قفسه این کتابخانه نیز 500 هزار جلد کتاب است.

وی گفت: تعداد دو هزار نفر نیز عضو این کتابخانه هستند که محققان و پژوهشگران می توانند برای تکمیل تحقیقات و پژوهش های خود به این کتابخانه مراجعه کنند.

گفتنی است، بسیاری از کتاب های موجود در کتابخانه مصلای اعظم امام خمینی(ره) تبریز، کتاب های خطی است که قدمت برخی از این کتاب ها به بیش از 120 سال می رسد.

محلی برای پرورش اعتقادات دینی

استاندار آذربایجان شرقی نیز گفت: مصلای امام خمینی(ره) تبریز با امکانات فرهنگی و مذهبی برای بروز، ظهور و پرورش اعتقادات دینی مردم و به خصوص جوانان و نوجوانان می تواند محلی مهم به شمار رود.

احمد علیرضابیگی اضافه كرد: باید شرایطی فراهم شود تا حضور جوانان و نسل جدید در عرصه های دینی و مذهبی بیشتر شود، چرا كه وجود جوانان معتقد و مذهبی، پشتوانه بزرگ و مهمی برای حیات اجتماعی است.

وی ادامه داد: مسئولان اجرایی و فرهنگی باید تلاش كنند تا با برنامه ریزی و زمان بندی موثر، جایگاه چنین اماكنی در استان ارتقا یافته و زمینه های لازم و كافی برای تقرب بیشتر مردم به مذهب ایجاد شود.