به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین احمد مبلغی، ایجاد عدالت، امنیت، زندگی هماهنگ و منظومه ای و قرار گرفتن هر بخشی از آن در جایگاه خود، یک زندگی هماهنگ دنیوی و اخروی و برخوردار از پیشرفت مادی و معنوی در یک روند تکاملی را از کارکردهای مهم فقه ذکر کرد.
وی در گفتگویی با تشریح مهمترین کارکردهای فقه، گفت: در هر دوره ای لزوماً شاهد فقه مطلوب نیستیم؛ زیرا فقه مطلوب از حیث جامعیت و چتر گستری بر همه حوزه ها و از حیث کیفیت و ایفای نقش متوقع از آن ، لزوماً در هر دوره مطلوب نیست.
رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی ادامه داد: ممکن است فقه در دوره های مختلف از حیث جامعیت دچار یک کاستی باشد؛ به این معنا که همه حوزه ها را پوشش ندهد و از حیث کیفیت هم ممکن است که در روش فقه، عناصری از آن روش ناشناخته گذاشته شده باشد و یا اگر شناخته شده است، مهمل گذاشته شده باشد. در نتیجه، ممکن است نتواند کارکرد درستی بر جای بگذارد و یا حتی از جامعیت هم برخوردار باشد، ولی در فقه، نظام اولویت رعایت نشود؛ یعنی اینکه به بخش هایی از مسائل بیشتر بپردازد و به بخش هایی کمتر. به همین دلیل فقه اصولا به فقه مطلوب و فقه موجود تقسیم می شود.
استاد حوزه علمیه قم تصریح کرد: این تقسیم بندی بدان معنا نیست که ما تصور کنیم فقه موجود فاقد اصالت است، بلکه بدان معناست که واجد نارسایی است؛ یعنی ما را گریزی از فقه نیست، اما در عین حال باید بدانیم که بدانیم فقه های موجود در دنیا در وضعیت کنونی، لزوماً یک فقه برخوردار از وصف جامعیت نیستند؛ هر چند ممکن است در دوره ای فقه موجود، فقه مطلوب هم باشد؛ یعنی فقه دارای حجم کافی و کیفیت اساسی و سطح بالا باشد.
نقش فقه در حمایت از علوم الگو ساز
رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس با اشاره به کارکرد اصلی فقه یادآورشد: اگر ما فلسفه ای را که برای فقه بیان شد، در نظر بگیریم، آن فلسفه برای «فقه مطلوب» است. فقه موجود غیر مطلوب، آن کارکرد را ندارد یا تنها در برخی سطوح و لایه ها آن کارکرد را بر جا می گذارد.
وی با اشاره به کارکردهای دیگر فقه نیز ابراز داشت: فقه کارکرد های دیگری هم دارد؛ مثلاً فقه، افزون بر این که خود مستقیماً ورود پیدا می کند و پاسخ ها یا بخش هایی را می پذیرد، نسبت به عوامل دیگری غیر از فقه که آن ها هم در ایجاد یک پیشرفت اجتماعی و تنظیم الگویی نقش های اساسی دارند، فاقد موضع نیست، بلکه می کوشد تا فضا و زمینه را برای آن عوامل ایجاد کند.
وی با اشاره به این که یک دسته از این عوامل، علومی است که دارای کارکرد و نقشی در جامعه-اند، افزود: فقه، جامعه را به سمت آن علوم تشویق می کند و در تنظیمی و تقویت رفتن به سمت آن علوم ایفای نقش می کند. طبیعی است در این جا فقه، خود، آموزه ای که مستقیماً خروجی آن پیشرفت جامعه باشد، نیست، بلکه علمی را که دارای خروجی پیشرفت باشد، تقویت می کند؛ یعنی به سمت ایجاد فضا و زمینه و رفع موانع آن گام بر می دارد و لباس ضرورت دینی را در رفتن به سمت آن علوم بر قامت آن می پوشاند.
حجت الاسلام والمسلمین مبلغی خاطرنشان کرد: غیر از این علوم که بخشی از عوامل پیشرفت ساز هستند، عوامل دیگری هم وجود دارد؛ مانند مدیریت ها که فقه جامعه را به سمت داشتن آن ها تحریک می کند، یا موانعی را که بر سر راه پیشرفت وجود دارد، سد کرده و جامعه را نسبت به آن ها متنبه می کند، بنابراین فقه دو نوع کارکرد مستقیم و به اصطلاح جامعه ساز الگو پرداز و یک نقش غیر مستقیم با تحریک عوامل الگو ساز دیگر دارد.
فقه و نظم اجتماعی
وی یادآورشد: ما این دو نقش و دو کارکرد را می توانیم در دوره گذار برای فقه در نظر بگیریم، ولی در ارتباط با نقش اول، طبیعی است که چون فقه های موجود از فقه مطلوب فاصله دارند، آن کارکردها نمی توانند به جامعه تزریق شوند؛ لذا این جا وظیفه ای متوجه حوزه های علمیه می شود که بیش از آن که فقه را متوجه تک موضوعات، آن هم تک موضوعات بکنند، به نظم اجتماعی بیاندیشند و فقه را در قبال نظم اجتماعی از حیث روشی ، آن هم در چارچوب خود فقه، فعال، مجهز و نیرومند کنند. این هم یک وظیفه است که اگر انجام نگیرد، انتظاری از فقه نیست که بتواند یک کار کارستان و تمام عیاری را انجام دهد.
این محقق و پژوهشگر حوزوی تصریح کرد: در ارتباط با علوم دیگر هم فقه بدون دخالت در محتوا، باید بکوشد از فرصت، توانایی و جایگاه خود که یک جایگاه شرعی است، مجال را برای علوم دیگر باز کند و جامعه را به سمت داشتن آن علوم با رعایت اولویت در پرداختن به آن ها سوق داده و به حرکت درآورد.
ضرورت آسیب شناسی
استاد حوزه علمیه قم اضافه کرد: به صورت طبیعی، این نقش ها می طلبد که حوزه علمیه یک مطالعه آسیب شناسانه و نقادانه ای را از خاستگاه فلسفه فقه و اهداف فقه و توانایی های فقه و روش مشروع و معقول فقه به عمل بیاورد.
وی خاطر نشان کرد: آنچه نهایتاً رخ می دهد، نه به معنای هدم فقه است که فقه اصالت دارد و هدم نا پذیر است، بلکه به معنای تقویت و تعمیق فقه است و تطبیق در عناصر روشی فقه است. این کار اگر صورت نگیرد و ما بخواهیم نظم اجتماعی را آن هم در یک مدل الگویی شکل بدهیم، "آب در هاون کوبیدن" است.
حجت الاسلام والمسلمین مبلغی خاطرنشان کرد: باید یک کوشش اساسی صورت گیرد تا فعالیت هایی که به شکل تک موردی انجام گرفته است و ادبیات آن هم به صورت موردی انجام گرفته است، به آن سمت الگو پردازی و زندگی ساز و زندگی پردازی سوق داد؛ کاری که شاید شهید صدر و امام خمینی و افرادی دیگر انجام و به نحوی فقه را به این سمت سوق دادند. این مهم نیاز به یک حرکت جمعی در حوزه های علمیه دارد.
تحول خواهی چارچوب فقه
بر اساس اعلام مرکز تحقیقات اسلامی مجلس، رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی یادآورشد: اگر قرار است فقه چنین تحولی را از سوی حوزه های علمیه به خود ببیند، باید در چارچوب فقه باشد؛ چون چارچوب فقه، چارچوب نیرومندی است و تحول ها را درون خود هضم می کند و خواهان تحول است. این از خصایص فقه است که هم حالت تحرک فرا رفتن از وضعیت های ایستا دارد و هم در عین حال بر پایه های اصیل شکل می گیرد.
