خبرگزاری حوزه/ داستان فیلم «زندگی جای دیگری است» بر محور زندگی شخصیت اصلی اش داوود بقایی است که بواسطه شغلش، «بهیاری بیمارستان»، مرگ بسیاری را دیده و خود واسطه بازگشت بسیاری به زندگی دوباره شده ، حالا متوجه وجود یک تومور در مغزش شده و به گفته پزشک ۳ ماه فرصت دارد تا به حیات این دنیاییش ادامه دهد. این امر او را در تقابل با مرگ و بازنگری بر حال و گذشته اش قرار می دهد.

داوود، بهیار مجربی است که بیماران مبتلا به مرگ را احیاء می‌کند. اینک مرگ به سراغ او آمده و از طرفی شوهر همسر سابق او نیز به مرگ محکوم شده است.

موضوع مرگ و دست و پنجه نرم کردن با آن، یکی از تم های مورد علاقه سینماگران و از درام هایی است که در طول تاریخ سینمای ایران و جهان، نمونه های مختلفی از آن را شاهد بوده ایم.

اینکه یکی از شخصیتهای فیلم تا مدت کوتاهی زنده است و به زودی خواهد مرد، در نوع توجه او به زندگی و نیز نحوه رفتار اطرافیانش، تأثیر می گذارد و همین تأثیرگذاری باعث می شود که موقعیت و بستر خوبی برای شکل گیری درام، پدید آید.

مرگ در ادبیات دینی و اخبار و روایات اسلامی نیز جایگاه قابل توجهی دارد.

در اینجا و به مناسبت تم مرگ و داستان فیلم«زندگی جای دیگری است» نمونه هایی از روایات اسلامی و کلام بزرگان دینی را یادآور می شویم و در ادامه، به این موضوع از منظر سینما و تأثیر فلسفه مرگ در آن و نیز ویژگی های مثبت و منفی فیلم «زندگی جای دیگری است» می پردازیم.

امام هادی علیه السلام فرموده اند:

لَو عَرَفُوا ما یُؤَدّی اِلَیهِ المَوتُ مِنَ النَّعیمِ لَأَستَدعُوهُ وَ أحَبُّوهُ أشّدُّ ما یَستَدعی العاقِلُ الحازِمُ اَلدَّواءَ لِدَفعِ الآفاتِ؛

اگر مردم می دانستند مرگ چه نعمتی در پی دارد، هر آینه آن را طلب کرده و بیش از انسان عاقلی که دوا را برای مداوای دردش دوست دارد، دوست می داشتند.

(معانی الاخیار، ص 290)

هرچند که یاد کردن از مرگ و مفارقت دنیا عموماً چندان خوشایند ما نیست، اما زمانی که به آثار تربیتی یاد مرگ - که در احادیث نبوی و ائمه طاهرین (ع) – نگاه می کنیم، یاد مرگ را نه تنها نا خوشایند نمی یابیم بلکه گذشته از آثار تربیتی فراوانی که بر آن مترتب است ، آن را دوای بسیاری از دردها خواهیم یافت که تنها یاد مرگ تسلی آنها خواهد بود . برخی از آثار تربیتی یاد مرگ عبارتند از :

یاد مرگ در گشایش و سختی ، موجبات تعادل روحی و اخلاقی انسان را فراهم می کند ؛ همانگونه که انسان متمول و مرفه با یاد مرگ بر دارای خود نخواهد بالید و مغرور نخواهد شد ، انسانی که در سختی زندگی می کند نیز با یاد مرگ ، فانی بودن و زودگذر بودن زندگی را به خاطر می آورد و تحمل سختیها و مصائب بر او آسان خواهد شد .

امام علی (ع) می فرمایند : مرگ و خروج از قبر و ایستادن در برابر خدای تعالی را زیاد یاد کنید ، بدرستیکه این کار مصیبت ها را بر شما آسان می نماید .1

و نیز آن حضرت (ع) می فرمایند؛ کسی که زیاد به یاد مرگ باشد ، از دنیا به اندکش راضی می شود . 2

امام صادق (ع) نیز درباره آثار یاد مرگ می فرمایند : یاد مرگ شهوت ها را در نفس از بین می برد و ریشه غفلت را یکسره بر می کند و دل او را با وعده های الهی محکم می کند و روحیه انسان را از قساوت ، می کند و دل انسان را با وعده های الهی محکم می کند و نشانه های هوا و هوس را در هم می شکند . 3

پیامبر اکرم (ص) نیز در باره آثار تربیتی یاد مرگ فرموده اند :

مرگ را بسیار یاد کنید ، زیرا مرگ گناهان را پاک می کند و میل و رغبت به دنیا را می کاهد.4

یاد مرگ آرزوها را کوتاه می کند و موجبات شتاب و اشتیاق در حسنات و کارهای خیر را فراهم می آورد ، همچنان که عمل بر خلاف اینها ، یعنی آرزو های طولانی و... باعث غفلت انسان از مرگ است .

1 – میزان الحکمة ، محمدی ری شهری ، ج 4 ، حدیث شماره 3728

2 – همان ، ش 19163

3 – همان ، ش 19148

4 – همان ، ش 19153

همه این آموزه ها و روحیات و دستورات اخلاقی و مضامین عرفانی می تواند در تجلی بهتر و دقیق تر یک درام معرفتی تعیین کننده باشد و تلتنگرهایی را برای ساخت و پرداخت موقعیتها و شخصیتهای بجا و درخور و متناسب با موضوع و متن برای نویسنده و فیلمساز مهیا سازد.

سوال اینجاست که هنرمندان ما تا چه حد به این منابع مراجعه می کنند و از غنای فاخر و گنجینه های عظیم و ارزشمند آن بهره می گیرند؟!

اینکه یک فیلم سینمایی بتواند برای مخاطب تلنگری باشد در باب مرگ و غفلت ناشی از نسیان آن و غرق شدن در عادات زندگی و دور شدن از اصل توجه و تنبه به مرگ و دنیای پس از آن، آنوقت می شود سینما را نه صرفا به مثابه یک سرگرمی صرف و غفلت زا و بی دغدغه، بلکه نماد و نمودی از یک تذکر و یادآوریِ جدی و عمیق و اثرگذار معنوی و دینی شناخت.

داستان فیلم «زندگی جای دیگریست» هم در چنین موقعیتی شکل می گیرد.

در این فیلم ضمن تصویرگری ویژگی های آدمی که با مرگ دست و پنجه نرم می کند، شاهد ظهور و بروز تغییر و تحولاتی در خلقیات و نحوه مواجهه او با اصل زندگی و اطرافیانش هستیم.

یادآوری این نکته که مرگ می تواند باعث توجه و تنبه بیشتر انسان در درک اطرافیان و غنیمت شمردن موقعیتهای به ظاهر کوچک و نیز بهره بردن حداکثری از آنچه در همین مدت کوتاه از زندگی می توان از آنها لذت برد و به درک بیشتر و بهتر و عمیق تری از نعمت حیات رسید از جمله ویژگی های این فیلم است.

اینکه مرگ، بر خلاف ظاهر ترسناک و مهیب و تلخش، می تواند چشمان ما را بر حقیقت و واقعیت زندگی بازتر کند و تمرکز ما را بر لحظات و آدمهایی که در زندگی تجربه شان می کنیم، بیافزاید.

اشاره نام فیلم به این نکته که زندگیِ حقیقی در «جای دیگری» که استعاره از جهان دیگر و عالم عقبی است می تواند، نشانه خوبی باشد بر رویکرد معنوی آگاهانه فیلم.

و این یادآوری معرفتی، نکته ارزشمندی در محتوای این فیلم است که مخاطب را به توجه و تنبه نسبت به مقوله مرگ ارجاع می هد.

گرچه فیلم می توانست در حوزه فیلمنامه و نیز روایت متقاطع داستان شخصیتهایش، بهتر از این عمل کند و مجموعه یکدستی را به مخاطب ارائه دهد.

امیدواریم، سینماگران ایرانی با توجه بیشتر به مضامین معرفتی و آگاهی بخشی و تنبه دهی عمیق تر به مباحث معنوی، بتواند گامهای موثری را در جهت ارتقای فهم و بصیرت مخاطبانشان بردارند و سینما را به مثابه هنری فاخرو والا برای طرح نکات و آموزه های عمیق و دقیق عرفانی و تم هایی قرار دهند که در ایجاد تأملات اندیشگی و معطوف کردن ذهن تماشاگران به امور مهم و خطیری همچون مرگ و جهان پس از مرگ و نحوه مواجهه با مقوله مرگ به توفیق دست یابند.

و فیلم «زندگی جای دیگری است» با همه نقاط قوت و ضعفش، از این جهت که گامی است هنرورزانه در این مسیر، می تواند اثر قابل توجهی باشد.