به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری حوزه، حوزه های علمیه در طول زمان علما و خطبا و متفکران بزرگی را درون خود پرورش داده و تا به امروز نیز همچنان دژ محکمی است که با تحکیم مبانی صحیح معرفتی از جامعه اسلامی در برابر جنگ فکری و فرهنگی محافظت می کند.
همچنین یکی دیگر از کارکردهای حوزه علمیه پرده برداشتن از دروغ و فساد فرهنگ های ویرانگر و رسوا کردن آنها می باشد و بدین ترتیب اهمیت حوزه و ضرورت وجود آن در جامعه بیش از پیش روشن می شود و بهترین کسانی که می توانند این مسؤولیت را به انجام برسانند مراجع و فقها و علما هستند.
در منطقه احساء عربستان که در شرق این کشور قرار گرفته، مراجع و علماء این منطقه حوزه علمیه را تاسیس و اداره کرده و آن را در صدر اولویت ها و توجه خود قرار داده اند به گونه ای که چند مدرسه علمیه برجسته در شهرهای هفوف و المبرز فعالیت دارند. این فعالیت‌ها به رغم تمام فضارها و محدودیت‌هایی که از سوی وهابی‌های حاکم عربستان اعمال می‌ّ‌شود منشأ خیرات و برکات زیادی است.
1. مدرسه علمیه البوخمیس در شهر الهفوف
طبق برخی اسناد اولین جرقه تاسیس حوزه علمیه در هفوف در آغاز قرن سیزده هجری به دست خانواده آل ابی خمیس زده شد، هنگامی که حاج علی بن محمد آل خمیس الفدغمی مدرسه ای دینی در محله الفوارس شهر هفوف تاسیس کرد و برای تضمین استمرار فعالیت این مدرسه در 17 جمادی الاولی سال 1200هجری آن را به اوقاف سپرد. از جمله کسانی که در این مدرسه تدریس کرده اند میتوان شیخ احمد بن زین الدین الاحسائی (1166-1241هجری) را نام برد که برای تدریس در این مدرسه سکونت گزیده بود. البته این مدرسه بقایی نداشت و در جریان اتفاقات سال 1210هجری تخریب و ویران شد.
2. مدرسه علمیه البوخمسین در شهر الهفوف
حوزه علمیه هفوف نفس راحتی نکشید مگر پس از بازگشت شیخ محمد بن الشیخ حسین ابوخمسین در سال 1259 هجری که اداره حوزه علمیه را به بهترین شکل بر عهده گرفت. ایشان در آن دوره محوریت مردم احساء بود و همین باعث شد مسجد البوخمسین را در محله فوارس بازسازی کرده و آن را در سال 1286 توسعه دهد.
دیری نگذشت که حوزه علمیه نیز به حسینیه مجاور که آن را هم شیخ محمد ساخته بود منتقل شد و آن حسینیه امروز بهنام حسینیه محمدیه یا حسینیه البوخمسین معروف است. با مرور زمان اقبال مردم به حوزه علمیه زیاد شد و طلاب علوم دینی از نقاط مختلف احساء به خاطر آوازه خوب این مدرسه به آن روی آوردند؛ آوازه نیکی که مدرسه به خاطر استاد و مرجع خود یعنی شیخ محمد ابوخمسین کسب کرده بود. اما دروسی که شیخ محمد در آن حوزه تدریس میکرد و مایه شگفتی خیلی ها شده بود عبارت بودند از فقه و اصول و قرآن کریم و علوم مختلف عربی که بعدها درس حکمت الهی نیز به آنها افزوده شد، درسی که تا کنون نیز در احساء رایج است. و به همین خاطر است که بیشترین نوشته های شیخ در آن مرحله در همین راستا نگاشته شده است.
پس از درگذشت شیخ محمد در سال 1316 هجری حوزه علمیه به فعالیت خود به دست برادرزاده شیخ محمد یعنی علامه شیخ موسی بن عبدالله ابوخمسین متولید 1335 هجری ادامه داد. وی پس از عمویش زعیم دینی کشور شد و از اقدامات او این بود که مقرّ حوزه علمیه را به مسجد مجاور منتقل و آن را توسعه داد.
و این چنین بود که شمار زیادی از اهالی منطقه به خاطر تشویق شیخ محمد و یا احساس نیاز خودشان به این نیاز اجتماعی به این حوزه جذب شدند.
فیدل نویسنده آمریکایی در کتاب خود به نام "واحة الإحساء" هنگام سخن گفتن از روند آموزش در احساء در سال 1951 میگوید: در بخش آموزش با وجود اینکه فرزندان شیعیان میتوانند به مدارس دولتی بروند، اما اولیای آنها ترجیح میدهند آنها را به یکی از مدارس غیر رسمی بفرستند که آن را یکی از روحانیون شیعه در حسینیه ها اداره میکند و بزرگ ترین و مهم ترین این سری مدارس در حسینیه ابوخمسین در محله الرفعه واقع است.
حوزه علمیه ابوخمسین این شهرت خود را از فزونی طلاب خود میگرفت، زیرا شیخ موسی از پتانسیل تمام افراد موجود از علما و همچنین شاگردان توانا در جهت اداره امور حوزه بهره می جست و همین امر سبب اقبال فزاینده طلاب شده بود. سخن فیدل نیز گواه زنده ای است بر جایگاه حوزه علمیه در احساء.
از میان برجسته ترین اساتید حوزه علمیه هفوف میتوان از شیخ حسین ابوخمسین، شیخ موسی بن عبدالله ابوخمسین، شیخ احمد بن ابراهیم بوعلی، شیخ محمد البقشی نام برد که در واقع برجسته ترین اساتید این حوزه بوده اند.
3. مدرسه علمیه حائری در شهر هفوف
این حوزه توسط میرزا موسی حائری اسکویی (1305-1386 هجری) در اثنای اقامت وی در احساء تا زمان هجرت او در سال 1373 تاسیس شد و مقرّ آن در محله الفوارس هفوف بود به این صورت که یکی از منازل این محله محل تدریس شده بود و علمای زیادی نیز از این مدرسه فارغ التحصیل شدند که از میان آنها میتوان از شیخ محمد البقشی، شیخ عبدالله الوصیبعی، شیخ احمد ابوعلی، شیخ کاظم الصحاف، شیخ علی بن شبیث، علامه شیخ محمد بن سلمان الهاجری، شیخ عبدالوهاب الغریری، شیخ صالح بن میرزا باقر السلیمی و شیخ حسن المتمتمی نام برد.
اما دروس این مدرسه عبارت بود از: لمعه دمشقیه و کتاب الریاض در فقه و کتاب المطول در بلاغت و شرح العرشیة و شرح المشاعر در فلسفه الهی. این حوزه نیز به خاطر هجرت اساتید آن به کویت و ادامه تحصیل آنها در این کشور دیری نپایید.
4. مدرسه علمیه السلمان در شهر المبرز
ایده تاسیس حوزه علمیه در شهر المبرز نخستین بار توسط علامه سید هاشم بن سید احمد السلمان مطرح شد. این حوزه در مسجدی بنا شد که ابن جمعه زعیم قطیف مخارج آن مسجد و حسینیه محله الشعبة را تامین میکرد و بعدها این مسجد و حسینیه به نام مسجد و حسینیه سادات معروف شدند و زعیم قطیف تولیت این مسجد و حسینیه را به سید هاشم سلمان که مرجع دینی منطقه بود سپرد و این اتفاق در حوالی سال 1305 هجری رخ افتاد هنگامی که سید هاشم محل تدریس خود را از منزل به اتاقی در حسینیه انتقال داد. و در این اتاق نسلی از علما را که شاگردان وی بودند تربیت کرد و آنها نیز به نوبه خود این راه را با تشکیل جلسات تدریس در منازل خود و همین اتاق تدریس ادامه دادند تا زمانی که فرزند سید هاشم به نام سید ناصر در سال 1357 هجری زعامت حوزه علمیه را به دست گرفت و در واقع با تلاش این دو عالم بود که هسته نخست حوزه علمیه در این شهر شکل گرفت تا پس از آنها نیز شاگردانشان به این راه ادامه دهند؛ راهی که تا به امروز نیز در حال ثمر بخشی است.
برجسته ترین اساتید حوزه علمیه المبرز عبارتند از سید هاشم بن احمد السلمان، سید حسین بن محمد العلی (1280-1369هجری)، ایشان از شخصیت های برجسته علمی است که نزد دایی خود سید هاشم السلمان شاگردی نمود و سپس به نجف اشرف مهاجرت نمود و از کسانی است که قریب به چهل سال منصب قضاوت را در منطقه خویش بر عهده داشت.
یکی دیگر از اساتید این حوزه سید هاشم بن محمد السلمان میباشد که تمام مراحل تحصیل خود را در احساء سپری کرد و علوم مختلف را از شیخ محمد الخلیفه و برادرش سید حسین السلان فرا گرفت. وی همچنین در زمان اقامت در احساء در حلقه درس اصول سید ناصر سلمان شرکت کرد و از رتبه بالای علمی برخوردار بود و پس از آن به تدریس در حوزه پرداخت و شاگردان زیادی به دست ایشان تربیت شدند. ایشان از آنجا که به اهمیت حوزه و استمرار آن در منطقه واقف بود از سید محمد السید علی الحسن آل السلمان نیز خواست به همراه وی در حوزه علمیه به تدریس بپردازد.
اهداف و چشم انداز حوزه علمیه احساء چه بود؟
اما اگر بخواهیم به اهداف و چشم انداز های مهم حوزه علمیه احساء در سالهای گذشته اشاره کنیم باید گفت:
1. تسهیل تحصیلات دینی
در آن زمان تحصیلات دینی نیازمند تلاش و زحمت و هزینه هایی مانند هجرت به خارج از کشور بود و هزینه های اقامت در کشور خارجی را با خود به همراه داشت و از این رو امکان تحصیلات دینی برای همه فراهم نبود. حوزه علمیه احساء تاسیس شد تا از این هزینه ها بکاهد و فرصت تحصیلات حوزوی را برای تمام مشتاقان فراهم سازد تا ضمن زندگی در خانه و منزل خود به تحصیل علوم دینی هم بپردازند؛ امری که بسیاری از متدینان به آن رغبت داشتند.
2. زمینه سازی برای تحصیلات عالی
اکثریت طلاب علوم دینی در احساء، تحصیلات حوزوی خود را از شهر المبرز یا الهفوف آغاز می کردند و پس از گذراندن مقدمات نزد اساتید این شهرها برای ادامه تحصیلات و فراگیری تحصیلات عالی حوزوی به شهرهای نجف اشرف یا کربلا و در مقاطع بعدی به قم سفر می کردند تا اینکه تا رسیدن به مرحله اجتهاد یا پیش از آن در دروس خارج شرکت کنند و سپس به وطن خود باز گردند و از این رو حوزه احساء را میتوان زادگاه علمی بیشتر علمای منطقه دانست.
3. تربیت نسلی از علمای دینی
حوزه علمیه احساء توانسته است نسلی از علمای دینی شایسته و توانمند تربیت کند که نقش فعالی در نشر و گسترش فرهنگ دینی در جامعه داشته اند؛ علمایی که با تلاش پیوسته و تشخیص دردهای جامعه به درمان این دردها و نقاط ضعف می پرداختند. این حوزه همچنین مرکزی اجتماعی برای فراگیری تعالیم دینی از منابع صحیح در برخورد با مشکلات زندگی بوده. بلکه می توان گفت که این حوزه مقرّ رهبری علما و خطبا در مراسمات دینی و گسترش روح اسلام در جامعه بوده است.
