اشاره؛

در طول سالیان اخیر، بخش آموزش در حوزه های علمیه به موازات دیگر بخش ها، شاهد تحولاتی بوده که نشانه های آن را در نظام آموزشی حوزه و طرح ها و برنامه های اجرایی به وضوح می توان مشاهده کرد.

هر چند هر تحول و برنامه ای، برخی انتقادات را نیز به همراه دارد به ویژه در بحث آموزش که یکی از کلیدی ترین مسائل به شمار می رود و بیشترین بحث و نظر همواره درباره آن وجود داشته و دارد.

خبرنگار خبرگزاری «حوزه» به بهانه آغاز سال تحصیلی جدید و کسب نظرات حوزویان درباره تحولات نظام آموزشی حوزه و نیز تبیین و تحلیل نقاط قوت و ضعف آن، با تنی چند از اساتید، فضلاء و طلاب سطوح عالی و خارج به گفتگو پرداخته که چکیده مهم ترین نقطه نظرات آنان پیرامون مهمترین الزامات نظام آموزشی مطلوب، در پی می آید.

تحول بزرگ در عرصه تفسیر قرآن

حجت الاسلام والمسلمین سید مرتضی میرکتولی، دبیر مجمع عالی تفسیر حوزه علمیه قم و استاد سطوح عالی حوزه با اشاره به این نکته که نمی توان و نباید از تحولات موجود در حوزه غافل شد، ابراز داشت: به لطف الهی در چند سال اخیر با پیگیری های مدیریت حوزه، تحول بزرگی در عرصه تفسیر قرآن ایجاد شده؛ به طوری که امروز در حوزه 200 کرسی درس در بخش تفسیر داریم که این ها را باید برای طلاب و فضلای حوزه تبیین کرد.

لزوم پرهیز از تک بُعدی نگری

وی تصریح کرد: آموزش در حوزه نباید تک بُعدی باشد و به عنوان مثال در کنار توجه به فقه و اصول می بایست به تفسیر و علوم الهیه و قرآن نیز توجه کرد، چرا که اگر قرآن حاکم باشد، اخلاق، سیاست، اقتصاد، اجتماع و سایر امور ما به سامان می رسد. همچنین علوم انسانی کشور نیز باید خاستگاهش علوم وحیانی باشد تا بتوانیم به سعادت حقیقی در جامعه دست یابیم.

تقویت مشاوره علمی در حوزه

محمد حسین ضیایی،‌ طلبه درس خارج حوزه، یکی دیگر از حوزویانی بود که با ارائه نظرات خود درباره برنامه های آموزشی حوزه، داشتن انگیزه و ذوق کافی و لازم را از لوازم موفقیت در تحصیل عنوان کرد و گفت: در کنار این مسئله نباید از اهمیت و ضرورت مشاوره علمی در مدارس و حوزه های علمیه غافل شد. امیدواریم معاونت آموزش حوزه در کنار طرح های بسیار خوبی که در دستور کار دارد و اجرا کرده است، بحث مشاوره علمی طلاب را نیز جدی تر دنبال کند.

وی افزود: از سویی خود طلبه نیز باید جدیت لازم را داشته باشد و با نظم و انضباط در درس ها حاضر شده و از تجربیات بزرگترها و مشاوره های اساتید و کارشناسان فن، نهایت بهره را ببرد.

تخصص گرایی در عرصه های آموزشی

حجت الاسلام روح الله معتمدی، از جمله فضلایی است که در سطح خارج حوزه اشتغال به تحصیل دارد. وی در صحبت هایش لزوم تخصص گرایی در مقوله آموزش حوزوی را متذکر شد و گفت: در حال حاضر همه طلاب عموماً یک سری دروس را می خوانند و چندان فرقی بین کسی که می خواهد مجتهد شود و یا کسی که دنبال تبلیغ و خطابه و یا پژوهش است،‌ نیست.

حوزه پاسخگو

وی با اشاره به فرمایشات مقام معظم رهبری و مراجع عظام تقلید مبنی بر این که حوزه باید بتواند پاسخگوی نیازهای جامعه، نظام اسلامی و جهان تشیع باشد، افزود: به اعتقاد بنده برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های آموزشی در حوزه باید به سمتی برود که بتواند به خوبی پاسخگوی نیازهای جامعه باشد؛ البته در سال های اخیر برخی مراکز تخصصی در حوزه ایجاد شده، ولی این میزان کم است و باید در این رابطه تلاش مضاعفی صورت پذیرد.

خروجی مطلوب، ‌برنامه مدون آموزشی می خواهد

حجت الاسلام ابوالقاسم سیفی مازندرانی، از مدرسین مدرسه علمیه آیت الله العظمی گلپایگانی(ره) است که به بیان نقطه نظرات خود پیرامون سیستم آموزشی حوزه پرداخت.

وی با اشاره به این که باید برای داشتن خروجی های مطلوب، ‌برنامه و نظام مدونی داشته باشیم، گفت: گاهی مقام معظم رهبری و مراجع عظام انتقاداتی نسبت به خروجی های حوزه داشته و دارند و گاه شیوه های آموزشی ما طوری است که بزرگان انتقاد دارند. ما باید منویات رهبری و بزرگان را به طور جدی مورد توجه قرار داده و در راستای عملیاتی سازی رهنمودهای آنان گام برداریم.

انتقادات، نافی زحمات نیست!

وی افزود: البته انتقادات اساتید و فضلا به معنای نادیده گرفتن خدمات و زحمات بزرگواران در مجموعه معاونت آموزش یا مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه نیست، بلکه هدف آن است که ایرادات و نقاط ضعف هر چه بهتر رفع شود.

تاکید بر کاهش و ساماندهی تعطیلات

حجت الاسلام و المسلمین سید ابوالفضل موسوی کوشکی، استاد سطح عالی که در مدرسه مرحوم آیت الله العظمی گلپایگانی(ره) تدریس می کند نیز نظرات خود را درباره نقاط قوت و ضعف برنامه های آموزشی حوزه بیان کرد.

حجت الاسلام والمسلمین کوشکی به بحث تعطیلات نیز اشاره کرد و ابراز داشت: باید برای ساماندهی و کاهش تعطیلات گام های جدی تری برداشته شود؛ به نظر من می توان برخی تعطیلات اواسط هفته که تعطیل رسمی کشوری نیست را حذف کرد، چرا که تعطیلات فراوان، به فرایند رونق علمی در حوزه ضربه می زند .

حضور مستمر طلاب در درس ها

این استاد حوزه افزود: عدم حضور مستمر برخی از طلاب درکلاس ها نیز از دیگر مباحث مشکل آفرین است که باید در این رابطه بر روی حضور و غیاب دقت و جدیت لازم را داشت و از طلاب و فضلا نیز خواست که به طور مستمر در دروس حاضر شده و پیگیر امور علمی خود باشند.

تقدیر از تلاش ها

وی در عین حال ضمن تقدیر از زحمات و خدمات معاونت آموزش حوزه های علمیه، گفت: انشاءالله بکوشیم تا برنامه ها، طرح ها و خدمات آموزشی حوزه مورد رضایت خاطر حضرت ولی عصر(عج) باشد، چرا که همه ما سرباز و خادم حضرت هستیم.

یک انتقاد صریح و یک پیشنهاد

حجت الاسلام و المسلمین ناصرالدین انصاری قمی، استاد سطح عالی در آغاز سخن خود یک انتقاد صریح داشت و گفت: به نظر بنده اگر زمان موجود را با زمان گذشته از جهت آموزشی مقایسه کنیم، باید بگوییم پیشرفت آن چنانی نداشته ایم.

وی همچنین افزود: در حاضر بخش قابل توجهی از طلبه ها به جهت مشکلات زندگی، تا حدی اشتیاق خود را به تحصیل از دست داده اند و تنها اندکی از آنان به طور جدی مقید به درس خواندن هستند. چنانچه مدیریت و معاونت آموزش حوزه برای طلاب و فضلای مستعد برنامه ریزی منسجم تری داشته باشد و برای ارتقای سطح انگیزه و شوق آن ها، مشوق هایی را در نظر بگیرند، قطعاً این وضعیت تا حدود زیادی اصلاح می شود.

لزوم حمایت از طلاب مستعد و درس خوان

این استاد حوزه خاطرنشان کرد: باید از اساتید درباره شناسایی طلاب مستعد و تلاش گر در عرصه علمی و آموزشی سئوال کرد تا از افرادی که واقعاً درس می خوانند و در تلاش علمی و پژوهشی زبانزد هستند، حمایت لازم صورت بگیرد و بی شک این حمایت، منجر به پیشرفت آموزش طلاب می شود.

وی اضافه کرد: واقعاً جای تاسف است که گاهی مشاهده می کنیم که اساتید در درس حاضر می شوند، ولی طلاب و شاگردان یا نمی آیند، یا کم می آیند و بالاخره باید میان افراد کوشا و منظم، با دیگران فرق گذاشت.

فکری به حال کتاب های کمک درسی و کم بازده شود

حجت الاسلام و المسلمین انصاری قمی همچنین با تاکید بر لزوم کاهش تعطیلات حوزه، گفت: یکی از کارهایی که باید حتماً در دستور کار قرار گیرد این است که جلوی تولید،، رشد و عرضه جزوات و کتاب های کمک درسی که به علم طلاب ضربه می زند، گرفته شود.

ساماندهی دروس رسمی حوزه

محمد رضا باقری، طلبه پایه هفتم حوزه نیز با اشاره به این که ساماندهی حجم دروس حوزوی از مهم ترین بایسته های نظام آموزشی است، گفت: در حال حاضر مشکلی که وجود دارد این است محدوده درس ها و حجم آن ها زیاد است و غالباً در طول سال تحصیلی برخی از آن ها خوانده نمی شود، ولذا باید ساماندهی خوبی در این خصوص صورت گیرد تا نتیجه مطلوب حاصل شود.

شفافیت بیشتری مورد نیاز است

حجت الاسلام جمال ایزدی، از فضلای حوزوی است که ضمن اشتغال در درس خارج، مدرس سطوح پایین تر نیز می باشد با تاکید بر لزوم تبیین بهتر و شفافیت دوچندان نظام آموزشی حوزه برای طلاب جوان، ابراز داشت: فضای آموزشی در حوزه باید واضح تر و شفاف تر شود به ویژه در خصوص کسانی که وارد دروس خارج می شوند، چون گاهی احساس می شود که در این باره یک سری سردرگمی هایی وجود دارد که افراد بر سر چه درسی حاضر شوند و از این دست مسایل.

فکری برای حجم دروس و کتب شود

حجت الاسلام علیرضا محجوبی نژاد،‌ استاد درس لمعه و محصل درس خارج حوزه نیز به مسئله حجم دروس و کتب اشاره کرد و گفت: مسئله ای که بسیاری از اساتید و بزرگواران بدان اشاره داشته اند، ناظر به بحث محدوده دروس است که در اکثر مدارس گاهی تا نصف و یا یک سوم خوانده نمی شود، حال آن که مطالب کتب به قدری مهم است که در سرنوشت علمی طلاب تاثیرگذار است و باید تدابیری اندیشیده شودکه یا محدوده دروس کمتر شود و یا این که کلاس های فوق العاده ای دایر گردد که کمبودها در این بخش جبران شود.

مولفه های تعالی و رشد آموزشی حوزه

در خاتمه این گزارش به سراغ معاون مدرسه مرحوم آیت الله العظمی گلپایگانی(ره) رفتیم و نظرات او را درباره برنامه های آموزشی حوزه جویا شدیم.

حجت الاسلام و المسلمین عباس رحیمی با تاکید بر مساله نظم و جدیت در مباحث آموزشی حوزه، بیان داشت: طبعاً هر طرحی که در نظام آموزشی حوزه پیاده می شود یک سری موافق و مخالف دارد، ولی مهم آن است که برآیند کلی برنامه ها و سیاست ها منجر به تعالی و رشد هر چه بیشتر آموزش در حوزه های علمیه شود.

وی خاطرنشان کرد: یکی از مسایلی که بسیار مورد تاکید اساتید و بزرگان قرار گرفته، بحث کاهش تعطیلات است. به عنوان مثال در دهه اول محرم ما عملاً شاهد تعطیلی حدود بیست روزه در حوزه هستیم که این مسئله با یک ساماندهی مطلوب و برنامه ریزی دقیق، قابل حل است.

گزارش: سید محمد مهدی موسوی