حجت الاسلام والمسلمین سید ابوالفضل موسوی کوشکی از اساتید سطح عالی حوزه علمیه قم درگفت وگو با سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه» ابعاد انتظار، تعریف صاحب الامر، شرایط نزدیکی ظهور، ویژگی ها و وظایف منتظران را تشریح کرد.
*تعریف ما از حضرت صاحب الامر ناقص است
در خصوص وجود نورانی و مقدس قطب عالم امکان حضرت بقیة الله ارواحنا فداه هیچ زبان و بیانی نمی تواند عظمت و مقام وجود مقدس حضرتش را بیان کند؛ ما در عالم هستی یک سری مفاهیم به نام مفاهیم برتر داریم که هر مقدار در مورد آنها صحبت شود باز مافوق تعریف بوده، الفاظ و تعاریف گنجایش تعریف مفاهیم برتر را ندارد. مثلاً جنت و بهشت از مفاهیم برتر است هر مقدار در مورد آن صحبت شود، وقتی به خود بهشت برسیم می‌بینیم که مافوق تعریف آن بوده؛ همچنین حور العین از مفاهیم برتر است هر مقدار از جمال، او صحبت شود وقتی انسان به حور العین برسد، می‌بیند سخنوران نتوانسته اند حتی یک هزارم از زیبایی های او را بیان کنند، امام زمان(عج) نیز از مفاهیم برتر هستند که هر چقدر از ایشان صحبت شود و مؤلفان و گویندگان و نویسندگان در مورد ایشان بگویند، وقتی انسان به خود امام(عج) می‌رسد می‌بیند ایشان شخصیتی است که مافوق همه اینهاست.
*عظمت جایگاه امام(عج) در نظام خلقت و آفرینش
امام(عج) یعنی جلودار، او کسی است که شخصیتی در عالم هستی نداریم که بعد از خداوند چنین عظمت و جایگاهی را داشته باشد فرد باید آنقدر زحمت و ریاضت بکشد تا به مقام نبی اللهی برسد، بعد از آن باید تلاش کند تا به مقام رسول اللهی برسد، آنقدر تلاش کند تا به مقام اولوالعزمی رسیده و تازه بعد از آن، یکی حبیب الله می‌شود یکی کلیم الله و دیگری روح الله و یا خلیل الله می شود و بعد از تمام این مراحل، تازه نوبت به مقام امامت می‌رسد که «وَ إِذِ ابْتَلى إِبْراهيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً ؛ بقره 124» امامت مقامی بوده مافوق همه این مراتبی است که اشاره شد، امام یعنی جلوی همه انبیاء و جلوی تمام ملائکه الله او کسی است که جلوبوده و تمام خلق به دنبال او هستند.
*نگاهی به وجود ممتازامام عصر در بین معصومین
مراتبی که تقدیم شد در مورد امامت عامه بوده و شامل همه ائمه معصومین(عج) می‌شود اما وقتی در باب امامت خاصه وارد می شویم می‌بینیم که وجود مقدس مولا صاحب الزمان(عج) در میان سایر ائمه، خاص و یگانه می باشد، کسی است که وجود مقدس امام رضا(ع) فرمودند: اگر تمام فقها، رجال، علما و تمام بزرگان جمع شوند و بخواهند امام زمان(عج) را معرفی کنند، نمی توانند بلندای امام زمان(عج) را معرفی کنند، او کسی است که «َ أَوْسَعُكُمْ كَهْفاً وَ أَكْثَرُكُمْ عِلْماً وَ أَوْصَلُكُمْ رَحِما؛ الغيبة للنعماني، النص، ص: 214» وقتی به شخصیت وجود مقدس و نورانی حضرت در باب امامت به طور خاص نگاه می‌کنیم، روایتی از پیامبر اکرم(ص) نقل شده که در شب معراج به کنار عرش الهی رسیدم، خطاب رسید که یا محمد دوست داری ائمه بعد از خود را ببینی؟ گفتم بلی، خطاب آمد؛ بالای عرش من را نگاه کن ، می‌فرماید من نگاه کردم و انوار ائمه(ع) بعد از خود را نگاه کردم دیدم همه نشسته اند اما در میان این انوار وجود مقدس و نورانی امام زمان قائم است همه ذکر می‌گویند ولی وجود مقدس حضرت نماز می‌خواند، بعد پیامبر(ص) می‌فرمایند در همان شب معراج دیدم که وجود مقدم امام زمان(عج) که نورش در میان تمام آن انوار قرار گرفته بود،او مثل کوکب دری می‌درخشد و بقیه ائمه(ع) ستارگانی بودند در اطراف وجود نورانی و مقدس حضرت.
پس حرف ما این است، ما در عالم هستی مفاهیمی به نام مفاهیم برتر داریم که امام زمان(عج) نیز از مفاهیم برتر بوده و شخصیتی است که هر چه گویندگان، خطبا و سخنوران در مورد او صحبت کنند وقتی حضرت ظهور کند فوق تعاریف و تصورات مذکور خواهد بود. انسانیت، علم، رحیمیت، عطوفت، قدرت، مهربانی و احسانش مافوق قدرت بشر می‌باشد، اگر به هر یک از روایت هایی که هر کدام از ائمه معصومین در مورد امام زمان(ع) بیان کرده اند دقت کنیم، متوجه می‌شویم که امام زمان(عج) در چه جایگاه رفیعی قرار گرفته و پیغمبر اکرم(ص) در اواخر عمر شریف خود برای امیر المؤمنین حوادثی که بعد از خودش واقع می‌شود را بیان کردند، امیر المؤمنین(ع) می‌فرماید؛ در لحظات آخر عمر نب
ی اکرم(ص)، سرش را پایین انداخت و غم چهره پیغمبر را گرفت به من علی خطاب کرد و گفت یا علی فدای آن آقایی که شبیه و همنام من است بنابراین، امام زمان شخصیتی است که وقتی امیر المؤمنین(ع) در منبر مسجد کوفه از ایشان صحبت می‌کند می‌گوید :پدر و مادرم به فدای او باد.
* آقایی که معز المؤمنین است
امام زمان(عج) شخصیتی است که امام حسن مجتبی(ع) بعد از صلح با معاویه در مسجد نشسته بودند و خطیب بر منبر جملاتی را بیان می‌کرد، رو به امام حسن مجتبی می‌کرد و می‌گفت یا مذل المؤمنین، امام حسن(ع) می‌فرمود: خواهد آمد آن آقایی که معز المؤمنین بوده و از نسل من و فرزند من است، او خواهد آمد. امام زمان(عج) شخصیتی است که امام حسین(ع) در نیمه شب عاشورا وقتی خبر بشارت را برای تمام اصحابشان بیان کرده و آنهایی که رفتنی بودند رفتند و آن کسانیکه باقی ماندنی بودند در محضر حضرت بودند، حضرت در نیمه شب عاشورا فرمود: من بشارتی به همه شما خواهم داد و آن بشارت این است که وقتی فرزندم مهدی(عج) قیام می‌کند همه شما در آن زمان رجعت می‌کنید و فرمود: لو ادرکته لخدمته أیام حیاتی او کسی است که اگر من او را درک می‌کردم خدمتگذار او می‌شدم، امام زمان شخصیتی است که امام صادق در دعای نورانی ندبه در فراق حضرت این گونه سخن می‌گوید:« هَلْ مِنْ مُعِينٍ فَأُطِيلَ مَعَهُ الْعَوِيلَ وَ الْبُكَاءَ ».
امام علی بن موسی الرضا(ع) با آن که به نام عالم آل محمد(ع) ملقب شده، وقتی دعبل خزاعی به محضر حضرت آمد و آن اشعار را در محضر ایشان خواند، وقتی به این بیت رسید :
خُرُوجُ الْإِمَامِ لَا مَحَالَةَ خَارِجٌ يَقُومُ عَلَى اسْمِ اللَّهِ وَ الْبَرَكَاتِ
يُمَيِّزُ فِينَا كُلَّ حَقٍّ وَ بَاطِلٍ وَ يُجْزِي عَلَى النَّعْمَاءِ وَ النَّقِمَات
یکی از فرزندان شما یقیناً قیام خواهد کرد وقتی در عظمت امام زمان(عج) صحبت کرده و همین که نام حضرت را برد :« بَكَى الرِّضَا ع بُكَاءً شَدِيداً ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ الشَّرِيفَ إِلَيَّ وَ قَالَ يَا خُزَاعِيُّ نَطَقَ رُوحُ الْقُدُسِ عَلَى لِسَانِكَ بِهَذَيْنِ الْبَيْتَيْن» امام رضا(ع) با صدای بلند گریه کردند.
امام زمان(عج) کیست که با شنیدن نام او امام رضا(ع) اینگونه گریان می‌شود؟ بعد حضرت به دعبل فرمود:« فَهَلْ تَدْرِي مَنْ هَذَا الْإِمَامُ وَ مَتَى يَقُومُ قُلْتُ لَا يَا مَوْلَايَ إِلَّا أَنِّي سَمِعْتُ بِخُرُوجِ إِمَامٍ مِنْكُمْ وَ يُطَهِّرُ الْأَرْضَ مِنَ الْفَسَادِ وَ يَمْلَأُهَا عَدْلًا فَقَالَ يَا دِعْبِلُ الْإِمَامُ بَعْدِي مُحَمَّدٌ ابْنِي وَ بَعْدَ مُحَمَّدٍ ابْنُهُ عَلِيٌّ وَ بَعْدَ عَلِيٍّ ابْنُهُ الْحَسَنُ وَ بَعْدَ الْحَسَنِ ابْنُهُ الْحُجَّةُ الْقَائِمُ الْمُنْتَظَرُ فِي غَيْبَتِهِ الْمُطَاعُ فِي ظُهُورِهِ لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا يَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ لَهُ ذَلِكَ الْيَوْمَ حَتَّى يَخْرُجَ فَيَمْلَأَهَا عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ أَمَّا مَتَى فَإِخْبَارٌ عَنِ الْوَقْتِ وَ قَدْ حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ ع أَنَّ النَّبِيَّ ص قِيلَ لَهُ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَتَى يَخْرُجُ الْقَائِمُ مِنْ ذُرِّيَّتِكَ قَالَ مَثَلُهُ مَثَلُ السَّاعَةِ لا يُجَلِّيها لِوَقْتِها إِلَّا هُوَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ثَقُلَتْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لا تَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَةً؛ كفاية الأثر في النص على الأئمة الإثنى عشر، ص: 276» آیا این شخصیت را می‌شناسی؟ عرض کرد خیر فقط می‌دانم از فرزندان فاطمه(س) است و از نسل شماست که قیام خواهد کرد و عالم را پر از عدل و داد خواهد نمود امام رضا(ع) فرمودند: چهارمین فرزند از نسل من او می‌باشد، بعد امام رضا(ع) در عظمت وجود مقدس حضرت صحبت کردند.
وقتی حالات هر یک از ائمه(ع) نگاه می‌کنیم ایشان به نام امام زمان(عج) که می‌رسند تعظیم خاصی در برابر حضرت انجام می‌دادند، سر کاراشن این است که امام زمان(عج) تمام اهداف انبیاء و اوصیاء را محقق می کند، ایشان اجرا کننده اهداف تمام انبیاء است، بنابراین این گوشه ای گذرا از عظمت وجود مقدس حضرت صاحب الزمان(عج) است.
*چگونه می‌توانیم ظهور را نزدیک کنیم /منتظران واقعی از نگاه معصومین(ع) چه ویژگی‌هایی دارند؟
ما وقتی مجموعه آیات و روایات را بررسی می‌کنیم، از مجموع آن استفاده می‌شود که انسان برای اینکه به سعادت، نورانیت و تهذیب برسد سه چیز را باید نزدیک بداند ولو با این سه موضوع ده‌ها و صدها سال فاصله داشته باشد قرآن می‌فرماید: اگر شما این سه موضوع را نزدیک دیدید عاملی برای سعادت و نورانیت شما می‌شود
الف:مسأله قیامت:
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:« إِنَّهُمْ يَرَوْنَهُ بَعيداً و نراه قریباً،آیات 6-7 سوره معارج» انسان باید قیامت را نزدیک ببیند، مشرکین می‌گویند کو تا قیامت؟ انهم یرونه بعیداً، ولی ما مؤمنان قیامت را نزدیک می‌دانیم و نراه قریباً شاید ما تا قیامت صدها سال فاصله داشته باشیم ولی قرآن می‌فرماید: وظیفه شما این است که قیامت را نزدیک ببینید ؛ امام حسن مجتبی(ع) به جناده فرمودند:« وَ اعْمَلْ لِدُنْيَاكَ كَأَنَّكَ تَعِيشُ أَبَدًا وَ اعْمَلْ لِآخِرَتِكَ كَأَنَّكَ تَمُوتُ غَدًا.؛ كفاية الأثر في النص على الأئمة الإثني عشر، ص: 228» امام فرمودند: قیامت را به قدری نزدیک بدان گویا امروز روز آخر عمرت توست اگر به انسان مؤمنی بگویند امروز روز آخر عمرت است چقدر تلاش می‌کند که از لحظات و فرصت ها بهره برداری کند و ساعت ها خود را به هدر نداده و بالاترین بهره برداری را انجام دهد لذا اگر انسان عالم قبر و قیامت را نزدیک ببیند عامل سازندگی اوست، در مجموعه آیات نورانی قرآنی در باره تمام واجبات چند آیه محدود داریم مگر چند آیه در مورد حج و نماز داریم، در مورد روزه ماه مبارک رمضان و یا در مورد خمس با آن همه عظمت، چند آیه در قرآن کریم دارد کل آیات الاحکام 500 آیه از صلوة تا تولی و تبری می شود، اما وقتی به بحث قیامت می‌رسیم می‌بینیم خداوند درباره قیامت بیش از 4400 آیه دارد در بحث نماز ما قریب 20 آیه داریم نمازی که این عظمت و بلندی را دارد اما در مورد قیامت آیات فراوانی داریم چراکه مهمترین عامل تهذیب و سازندگی این است که انسان قیامت را نزدیک ببیند قرآن می‌فرماید بشر اگر می‌خواهی مهذب شوی و تعالی و نورانیت پیدا کنی سه چیز را نزدیک بدان یکی قیامت است .
ب: نصرت خدا را نزدیک ببین:
«أَلا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَريب؛بقره 214» نصرت‌ها و یاری خداوند قریب است؛ قرآن می‌فرماید اگر خودت را از حرام حفظ کردی، من تو را یاری و نصرت می‌کنم شاید این نصرت و یاری سالها بعد یا در نسل نوادگان انسان مشخص شود در داستانی که خداند به حضرت خضر(ع) و حضرت موسی(ع) امر می‌کند که بروید آن دیوار را بسازید، روایت از امام صادق(ع) داریم که آباء و اجداد این دو یتیم پاک و طاهر بوده اند و خداوند دو پیغمبر را می‌فرستد تا به آنها خدمت کنند پس بنا به فرموده قرآن دومین عاملی که سبب تهذیب می‌شود این است که انسان نصرت و یاری خدا را نزدیک ببیند، اگر نزدیک دید بهترین حرکت برای انسان به سمت معنویت و حرکت صالح می‌شود.
مرحوم آیت الله شیخ محمد تقی جعفری می‌فرمود: وقتی جوان بودم و در محله دیدم عده ای جمع شده اند و سر و صدا می کنند، پرسیدم چه خبر است؟ گفتند فلانی عکس زیبا ترین زن سال را آورده و به ما نشان نمی دهد، گوشه ای ایستادم و با خودم گفتم، چشمی که برای خدا گریه کرده و به حرم امام حسین(ع) و امیر المؤمنین(ع) نگاه کرده؛ نباید به آن عکس نگاه کند، همه به آن عکس نگاه کردند، ولی من نگاه نکردم، و در همان شب در عالم رؤیا جمال نورانی امیر المؤمنین(ع) را مشاهده کردم و فرمودند مرحبا به شیعه ما، محمد تقی یک نگاه نکردی بنابراین، امشب توفیق پیدا کردی تا جمال امیر المؤمنین(ع) را مشاهده کنی اگر انسان نصرت های خدا را نزدیک ببیند بالاترین عامل سازندگی در زندگی انسان است تمام بزرگان در عالم هستی این نکته را رعایت کرده اند.
ج:ظهور امام زمان را نزدیک بدانیم:
سومین موضوع از دیدگاه قرآن که اگر آن را نزدیک ببینیم موجب تهذیب می‌شود نزدیک دیدن ظهور مولایمان امام زمان(عج) است قرآن می‌فرماید:« قُلْ فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرينَ ؛یونس 102» ما شاید سالیان سال با ظهور امام زمان(عج) فاصله داشته باشیم، اما قرآن می‌فرماید قل فانتظروا انی معکم من المنتظرین روایات ما می‌فرماید:«ثُمَّ يَبْدُو كَالشِّهَابِ الثَّاقِب؛ الهداية الكبرى، ص: 362» امام زمان(عج) ناگهان ظهور خواهد کرد ما باید ظهور امام زمان(عج) را نزدیک بدانیم، احادیث به ما نمی گوید که امام زمان(عج) چه موقع ظهور می‌کند اتفاقاً از امام باقر سؤال شد: زمان ظهور فرج چه موقع است امام باقر(ع) جواب دادند: تو چه کاری با روز ظهور داری؟ ببین که آیا خودت برای ظهور مهیا هستی یا نه؟ پس سومین مطلبی که انسان باید نزدیک ببیند ظهور امام زمان(عج) است اما چقدر باید نزدیک ببیند؟ در دعای الهی عظم البلاء که امام صادق(ع) آنجا به ما یاد داده که ظهور را چقدر نزدیک ببینیم؟ می‌فرماید کلمح البصر که لمح به پلک چشم گفته می‌شود پلک چشم را بخواهید بسته وباز کنید کمتر از لحظه ای طول می‌کشد لذا انسان باید ظهور را این مقدار نزدیک ببیند اگر اینگونه در انتظار ظهور حضرت بودیم آیا کسی دنبال گناه و خطا و معصیت می‌رود؟ به خدا قسم کسی حتی به فکر گناه هم نمی افتد چه برسد به خود گناه پس اینکه فرمودند: ظهور را تا این اندازه نزدیک ببینید چنین نکته ای دارد.
