به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام و المسلمین مهراب صادق نیا، عصر امروز طی سخنانی در "نشست علمی چالش های سبک زندگی ایرانی ؛ شکاف میان آگاهی اخلاقی و عمل اخلاقی" که در موسسه سبک زندگی آل یاسین برگزار شد، با بیان این که برخی عوامل باعث می شود که افراد چندان میل و رغبت به انجام عمل اخلاقی و استمرار در این باره نداشته باشند، اظهار داشت: همین عوامل و زمینه ها باعث می شود که گاه افراد احساس کنند که پایبندی و التزام به عمل اخلاقی ریسک بالایی در جامعه دارد و به تبع آن محرومیت های نسبی نیز برایشان رخ می دهد و لذا کمتر با وجود آگاهی های اخلاقی ، میل و گرایش به سمت عمل اخلاقی دارند.

وی افزود: به عنوان مثال الان وضعیت طوری شده که هر چند ضامن شدن از نگاه آموزه های دینی و واسطه شدن برای گره گشایی از مشکلات مردم این همه اهمیت اخلاقی دارد و ما هم بر آن اشراف داریم، اما گویا این کار اضافه بار منفی دارد چرا که در جامعه می بینیم که چه مقدار افرادی هستند که اقساط را پرداخت نمی کنند و به همین خاطر ضامن ها دچار مشکل شده و حتی به زندان می اُفتند.

فراموشی عمل اخلاقی به واسطه تهدید منافع فردی

وی که دکترای جامعه شناسی فرهنگ از دانشگاه علامه طباطبایی دارد و تاکنون 7 کتاب و نیز 19 مقاله تالیف کرده است، ادامه داد: این ها باعث شده ما اخلاق را تا وقتی مراعات می کنیم که چیزی و مساله ای تهدیدمان نکند و وقتی تهدید شدیم انگار یادمان می رود که عمل اخلاقی باید انجام دهیم؛ در واقع وقتی زمینه تهدید آمیز مطرح شد ، این مساله در مواردی باعث فراموشی عمل اخلاقی می شود و متاسفانه در جامعه ایرانی این مساله بسیار زیاد است.

این استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: از سویی گاهی اوقات طعنه ها و فشارهای اطرافیان باعث می شود برخی ها از عمل اخلاقی فاصله بگیرند و این ها واقعیت جامعه است هر چند که نباید این ها را توجیه کرد؛ به عنوان مثال در یک اداره که برخی کارمندان رشوه می گیرند شاید عده ای که اخلاقاً خود را ملتزم می بینند از سوی خانواده برای درآمد بیشتر تحت فشار قرار گرفته و یا مورد تمسخر دیگر همکاران خود قرار بگیرند که اهل رشوه و زد و بند هستند.

ارایه اخلاق به شکل سنتی در جامعه مدرن ایرانی

وی با بیان این که وجود محرک های اضافه ، یکی از چالش های جدی در عرصه سبک زندگی است، گفت: یک نکته حایز اهمیت دیگر این است که اخلاق هنوز در جامعه ما به سمت سنتی ارایه می شود و حال آن که جامعه ما در حال گذار به سمت مدرن شدن است؛ در واقع اخلاق همچنان به زبان سنتی در جامعه ما مورد تاکید قرار گرفته و بر این مساله تاکید می شود که خوب و فضیلت مند است و حتی در حکایات نصیحت گونه ما مطرح می شود که مومن آن کسی است که اگر فرضاً همه غیر اخلاقی رفتار کردند، او پایبند به اخلاق باید باشد.

حجت الاسلام و المسلمین صادق نیا همچنین افزود: اخلاق سنتی می گوید اگر همه بد بودند تو خوب باش، اما اخلاق مدرن می گوید که من باید بستر جامعه را طوری فراهم کنم که فرد به طور جدی این شانس را داشته باشد که نه فقط در حرف بلکه در عمل اخلاقی تر زندگی کند، چرا که جامعه خود را مسئول می داند برای این که زمینه های شکل گیری بی اخلاقی و بداخلاقی در جامعه کمتر شود.

لزوم توجه به تمایزات اخلاق سنتی و اخلاق مدرن

وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به این که ما باید تفاوت ها و تمایزهای اخلاق سنتی و اخلاق مدرن را همواره در نظر بگیریم، گفت: نظام اخلاقی در جامعه ما عمیقاً سنتی است در حالی که خود جامعه مدرن است یا به سمت مدرن شدن در حال گذار می باشد؛ به دیگر سخن ما از بایدها و نبایدهایی صحبت می کنیم که سنتی است اما بستر جامعه به شکلی است که اجازه این مسایل را به افراد نمی دهد.

وی افزود: به عنوان مثال ، خوش بینی یک فضیلت اخلاقی است و ما چقدر روایات در آموزه های دینی خود داریم که می گوید مسایل را حمل به صحت کنید، اما از آن سو واقعیت های جامعه مدرن امروز به فرد می گوید حمل به صحت انگار نوعی دیوانگی است؛ این مدل اخلاق گفتن سنتی متعلق به جایی بوده که جامعه مدرن مطرح نبوده و بر اساس تقسیم وظایف پیشرفته امور قوام و شکل نگرفته نه شرایط امروز که معادلات عوض شده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب یادآور شد: در جامعه مدرن داد و ستدی بین کنشگران شکل گرفته که خارج از ساختارهای اجتماعی مطرح است، ضمن آن که باید بدانیم که در حوزه نیز ما روحانیون همواره به یک شکل مسایل اخلاقی را مطرح کرده ایم چه آن موقع که مدیر و مسئول نبوده ایم و چه حالا که مسئول در این نظام هستیم.

شرایط و اقتضائات امروز برای روحانیت متفاوت است

وی افزود: در واقع باید توجه داشت که امروزه دیگر مدل کار فرق کرده و وقتی مثلاً من روحانی مسئول جامعه هستم، به جای این که به افراد بگویم جامعه آلوده است فریب آن را نخورید باید شرایط پاک شدن جامعه از آلودگی ها و انحراف ها را فراهم کنم. وقتی زمینه و بستر جامعه آلوده است من چقدر باید بگویم که در این زمین آلوده بازی نکنید ، اما وقتی زمین را تمیز کنیم دیگر نیاز نیست این قدر به مردم بگوییم که مراقب لباس خود باشید که کثیف و آلوده نشود.

حجت الاسلام و المسلمین صادق نیا اضافه کرد: در جامعه ای که متاسفانه غیبت کردن برای عده ای زمینه دوری از افسردگی به شمار می رود به طور طبیعی عده ای به این سمت کشیده می شوند که البته این مساله توجیه بردار نیست چرا که برای ما به عنوان یک انسان مسلمان، در هر صورتی غیبت کردن و غیبت شنیدن حرام است ، اما روی سخن این است که نمی توان این واقعیت ها را نادیده گرفت.

عدم تمرین و پیگیری ؛ عامل ایجاد چالش اخلاقی

وی گفت: عدم پیگیری و تمرین از معضلاتی است که در فرهنگ ما ایرانی ها وجود دارد چرا که ما خیلی اهل پیگیری و تمرین و ممارست نیستیم و به تعبیری یک نوع رفتار فرافکنانه در ما وجود دارد.

این محقق و پژوهشگر حوزوی همچنین ابراز داشت: انباشت اطلاعات و استفاده نادرست از آنها در جامعه امروز نیز از دیگر عواملی است که به چالش های اخلاقی مرتبط به سبک زندگی منجر شده است؛ ضمن آن که از سوی دیگر گاهی اوقات برخی از ما خیال می کنیم که زمان خوب بودن و خوب شدن بسیار است و یک عنایتی به واسطه دعا و زیارتی به ما می شود که اگر یک عمر با بدی زندگی کنیم مثلا با یک مکه و کربلا رفتن درست می شود و ما اخلاق مدار و انسان درست کار می شویم و حال آن که خوب شدن و و به خصوص خوب ماندن نیازمند تمرین و ممارست و مراقبت است.

وی افزود: گاهی اوقات ما در زندگی منتظر لحظه ای هستیم که در تحول ناگهانی از یک نقطه یک دفعه به نقطه دیگری برسیم و این فرافکنی و کم انگیزه ای برای اخلاقی زندگی کردن وجود دارد.

انگیزه ؛ حلقه مفقوده در التزام به عمل اخلاقی

حجت الاسلام و المسلمین صادق نیا تصریح کرد: به عقیده بنده یک حلقه مفقوده در این مسیر وجود دارد که همان بحث انگیزه است چرا که این انگیزه باعث ایجاد شکاف و گسل میان آگاهی اخلاقی و عمل اخلاقی می شود.

وی گفت: تاکید بیش از حد بر اخلاق فردی و عدم پیگیری و تمرین لازم در این باره، انگیزه را برای عمل و رفتار اخلاقی از بین برده یا به شدت کاهش می دهد و لذا ما باید همه روش هایی را دنبال کنیم که در نهایت منجر به افزایش انگیزه می شود نه افزایش آگاهی چرا که ما در حال حاضر عموماً آگاهی های اخلاقی داریم اما انگیزه لازم برای عمل اخلاقی یا وجود ندارد یا خیلی ضعیف و کمرنگ است.

وی در خاتمه سخنان خود با تاکید بر این که تاکید صرف بر دانسته های اخلاقی ما را به سمت عمل اخلاقی رهنمون نمی سازد، افزود: ما باید معطوف به مشکل حرکت و تکاپو داشته باشیم و گرنه تلاش ما مثل این است که بدون نشانه روی به سمت سیبل، به سوی آسمان تیراندازی کنیم و طبعاً نتیجه لازم در این صورت محقق نمی شود.

۳۱۳/۸