به گزارش خبرگزاری حوزه، مسئله تربیت دینی جوانان از موضوعات بسیار مهم در جامعه اسلامی است، از این رو توجه به این بحث، ارائه راهکار راهبرد و پاسخ به سوالات مربوط به جایگاه «خانواده»، «حمایت اجتماعی» و «رسانه» در تربیت دینی جوانان می تواند وضعیت ما را به مطلوب نزدیک کند. در این رابطه خبرنگار این خبرگزاری در گفت‌وگویی با حجت الاسلام امیرمحسن عرفان، عضو هیئت علمی دانشگاه معارف اسلامی در این زمینه سوالاتی را مطرح نموده است.

 پاسخ ها به این سوالات عمدتاً درباره نهادینه سازی تربیت دینی جوانان در سه مرحله «تعمیق»، «بسط دهی» و «پایداری و نگه داشت» اشاره دارد که به این شرح است:

برای نهادینه سازی تربیت دینی در جوانان چه فرایندی باید طی شود؛ به عبارتی از حیث ترتیب چه مراحلی را باید عمل کرد تا تربیت دینی در جوانان نهادینه شود؟

فرایند نهادینه سازی تربیت دینی در جوانان را باید در سه مرحله «تعمیق»، «بسط دهی» و «پایداری و نگه داشت» دانست. مرحله «تعمیق تربیت دینی» در جوانان زمانی صورت گرفته است که باعث تغییر در رفتار گردد. بنابراین تا زمانی که نحوه رفتار جوان تغییر نیابد نمی توان گفت وی تربیت دینی دارد.

مرحله «بسط دهی رفتاری» به معنای صدور رفتارهای متعدد دینی از جوان است.  به عبارتی در صورتی تربیت دینی در جوان نهادینه می شود که ارزش های دینی در رفتار وی بسط داده شود. خانواده و رسانه مهم ترین نقش را در بسط دهی ارزش های دینی در رفتار جوانان بر عهده دارند. در این زمینه نهادهای دینی و آموزشی باید به کمک خانواده بیایند تا تربیت دینی جوان صرفاً در یک ساحت نباشد.

مرحله «پایداری و نگه داشت» سومین مرحله نهادینه سازی تربیت دینی در جوانان است. یکی از مهم ترین ویژگی های رفتار نهادینه شده در جوان پایدار بودن آن می باشد. جوانی که رویکرد مقطعی به رفتارهای دینی دارد بهره ای از تربیت دینی نبرده است. نمی توان تربیت دینی را مناسبتی پی گیری کرد. یعنی نباید فقط در مناسبت ها از جوان انتظار رفتار متعالی را داشت. اصولاً زمانی می توان گفت یک رفتار دینی در جوان نهادینه شده است که دارای ویژگی هایی چون استمرار و انحلال ناپذیری باشد.

به این نکته مهم باید توجه داشت که رفتارهای جوانان به شدت تحت تأثیر فرهنگ زمانه است. ارزش های یک جامعه با مرور زمان دچار تغییر و تحول های شگرفی می شوند و حتی برخی ارزش ها به ضد ارزش ها تبدیل می شوند. این یکی از مهم ترین ویژگی های فرهنگ است. امروزه با افزایش ارتباطات و ظهور رسانه ها و تبادل سریع اطلاعات ارزش ها و هنجارهای سایر جوامع نیز با سرعت بیشتری به یک جامعه نفوذ کرده و آنها را تحت تأثیر خود قرار می دهد بنابر این محافظت از ارزش ها و هنجارهای جامعه برای «پایداری و نگه داشت رفتار دینی» در جوانان بسیار مهم است.

خانواده چه جایگاه و نقشی در فرایند نهادینه سازی تربیت دینی در جوانان دارد؟

نقش خانواده در این سه مرحله بسیار مهم است و مورد تأکید فراوان دین نیز قرار گرفته است. خمیرمایه شخصیت کودک در کانون خانواده و با تأثیرپذیری از نقش بزرگسال شکل می گیرد. اگر والدین دروغگویی را نمی پسندند اول خود باید صادق باشند اگر احترام به بزرگ تر را طالب هستند خود باید به بزرگترها احترام بگذارند اگر به نماز و قرائت قرآن و حجاب فرزندان خود علاقه مندند ابتدا خود باید به انها اهمیت بدهند. والدین آنگاه در تربیت دینی توفیق می یابند که خود به آنچه می گویند عامل باشند. امیرمؤمنان علیه السلام روش کسانی که می گویند، اما عمل نمی کنند را به شدت نهی فرموده و در نهج البلاغه می فرمایند لعنت خدای متعال بر کسانی که مردم را به کارهای خوب و پسندیده دعوت می کنند و خود آن را انجام نمی دهند و نفرین خدای متعال بر کسانی که دیگران را از کارهای ناپسند برحذر می دارند، اما خود آن را مرتکب می شوند. یا در جای دیگری می فرمایند: « من مردم را به هیچ کار خیری دعوت نکردم مگر اینکه پیش از آنها، خودم آن را انجام داده ام». امیر مؤمنان علیه السلام به مردم می فرماید: «شایسته نیست که انسان از راه شوخی یا جدی دروغ بگویند و شایسته نیست کسی به کودک خود وعده ای بدهد و بدان وفا نکند».

توجه به این مهم خالی از لطف نیست که برقراری یک رابطه صمیمانه و پر مهر و محبت آمیز برای موفقیت این سه مرحله در نهادینه سازی تربیت دینی در جوانان مهم است. تحقیقات روان شناسی نشان داده است که عامل صمیمیت مهم ترین نقش را در نهادینه سازی تربیت جوان دارد. ایجاد صمیمیت و رابطه محبت آمیز باعث می شود فرزندان از والدین و درخواست های آنان متابعت کنند.

در موارد فراوانی دیده می شود که خانواده تلاش فراوانی در تربیت جوان خود دارند اما تأثیرپذیری جوانان از اجتماع و گروه همسالان نیز فراوان است. در صورت امکان توضیح دهید که اجتماع و همسالان چه نقشی در تربیت دینی جوانان دارند؟

تأثیر گروه همسالان به روی نوجوانان بین سنین سیزده تا چهارده سال شروع می شود. در بسیاری از جنبه های جامعه پذیری، در گروه های هم سن چه از نظر شکل یادگیری و چه از نظر محتوای تربیتی، با آنچه شخص در زمان کودکی و دوران مدرسه فرا گرفته است تفاوت چشمگیری دارد. در کنار گروه های همانند و مراحل بعد از آن ممکن است آنچه کودک در خصوص مسائل دینی در محیط خانواده و مدرسه فرا گرفته تغییر دهد یا تکمیل نماید و یادگیری های گذشته را تقویت کند بنابراین این گروه ها بر نهادینه سازی تربیت دینی جوانان بسیار تأثیرگذارند.

به عبارتی داشتن «حمایت های اجتماعی» در رفتارهای اجتماعی جوانان بسیار مهم است در مفهوم حمایت اجتماعی فردی که از یک الگوی رفتاری خاص پیروی می کند با مشاهده افراد دیگری که در همان زمینه فعال هستند احساس می کند که تنها نیست و لذا اعتماد به نفس او افزایش پیدا می کند. این قاعده برای رفتارهای تربیتی جوانان نیز صادق است. لذا وقتی نوجوانان و جوانان در گروه هایی قرار گیرند که سایر افراد نیز به این نوع طرز تفکر گرایش دارند دلگرم تر شده و از این نوع طرز تفکر بیشتر پیروی خواهند کرد و برعکس این امر نیز صادق است. بنابراین یکی از راه های راهبردی برای نهادینه سازی تربیت دینی در جوانان گردآوری و حضور جوانان در اماکن مذهبی مثل مساجد و هیئت ها و حرم های مطهر و... باعث ارتقای قدرت انگیزشی جوانان در پایداری رفتاری آنان می باشد. با توجه به این موارد می توان مهم ترین نقش همسالان را در نهادینه سازی رفتار دینی در جوانان در مرحله پایداری رفتاری دانست.

رسانه ها در روزگار معاصر بخشی جداناپذیر از زندگی بشر شده اند؛ نسل کنونی جامعه از ابتدای حیاتش با رسانه ها بزرگ می شوند در این جا نقش رسانه در تربیت دینی جوانان اهمیت پیدا می کند در زمینه نقش رسانه در تربیت دینی جوانان به چه نکاتی باید توجه کرد؟

اساساً اشتباه است اگر بنگاریم که رسانه در وضعیت کنونی «تنها وسیله ساده و بی آلایش پخش اطلاعات و ارتباط جمعی است» این تنها محتوا نیست که توسط رسانه مبادله می ‌شود بلکه نوعی نگرش و ارتباط اجتماعی را نیز در لفافه و به طور ضمنی به جوانان القا می‌ کنند. رسانه نه تنها از ابتدای تأسیس خود، بلکه در تمامی موقعیت ‌ها و حالت ‌های خود به دنبال مفهومی بی اساس و خنثی و یا بدون ایدئولوژی نبوده است. تلقی ابزاری از رسانه، گونه‌ای از تقلیل ماهیت رسانه است. بسیار ساده انگارانه خواهد بود که ماهیت رسانه را به شأن اطلاع رسانی فرو بکاهیم. رسانه ها رفتارهای جامعه را نیز مهندسی می کنند.

امروزه جوانان در اوج حیات ماشینی و پر ازدحام عصر حاضر به واقع تنها می ‌باشند و این تنهایی فرصت بی بدیلی را برای رسانه‌ها فراهم آورده است تا خلأ روانی جوان امروزین را پر کنند و به تفسیر فکر و ذهن و اندیشه وی اقدام نمایند. رسانه‌ها معجزه ی  بی بدیل عصر حاضرند که حضوری مرئی و نامرئی در زندگی روزمره جوانان یافته اند، بر روح و جان وی حکم می ‌رانند و فکر و اندیشه و روش زندگی وی را در تسخیر خود گرفته ‌اند.

جوان امروز محصول رسانه است. این، آن نسبت عمیقی است که در عین تلخی و تندی ناگزیر از قبول آنیم‌. رسانه‌های گروهی ابتدا تصوری از جهان را برای جوانان شکل می‌دهند و سپس به آنان می‌گویند که درباره ی این تصور چگونه فکر کنند. رسانه‌ ها با «تولید» و «توزیع مستمر»، دنیایی به کلی متمایز از گذشته ایجاد کرده‌اند. جوانان در معرض این نمادهای رسانه‌ای متولد می ‌شوند، می ‌اندیشند و رفتارهای خود را سامان می ‌دهند.

معتقدم که رسانه ‌ها این توانایی را دارند که مانند یک مرکز قدرتمند فرهنگی، ارزش ‌های اجتماعی و اخلاقی دین را در جوانان نهادینه کنند به دیگر سخن رسانه های دینی باید  با بهره ‌گیری از تکنیک ارتباطی بر «ایده ‌ها»، «رفتارها» و «نگرش» جوان در خصوص آموزهای دینی تأثیر مثبت بر جای گذارند.

 313/40