محمد جواد توکلی در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، با اشاره به موضوع نظریه اقتصاد سرمایه داری(کاپیتالیسم اقتصادی) در ایران و حامیان این نظریه و آسیب های این نوع از نظریه به پیکره اقتصاد کشور گفت: این نوع از سرمایه داری نوعی نظام اقتصادی سرمایه داری یا همان نظام بازار آزاد است که سابقه حدود ۲۵۰ ساله در غرب دارد.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان این که نظام سرمایه داری عمدتا نظام بازار آزاد است افزود: این نظام بازار مختصاتی دارد و نظریه پردازان این نظام معتقدند که اگر بازار را آزاد بگذاریم و مردم دنبال منافع خود باشند، این نقد طلبی افراد و دست نامرئی بازار باعث می شود که منافع جمع تأمین شود.

این کارشناس مسائل اقتصادی با بیان اینکه عمده نظریه و اندیشه های اقتصادی در کشور وارداتی است ادامه داد: در دوره پهلوی اندیشه اقتصادی به صورت مقدماتی وارد مدرسه دارالفنون شد  و با تأسیس دانشگاه تهران و راه اندازی مجله های اقتصادی عمده تفکری که در بحث اقتصاد رونق گرفت، همین تفکر بازار آزاد بوده است. بعد از انقلاب هم همین رویکرد وارد اقتصاد شده با این که در عمل، انقلاب فرهنگی اتفاق افتاد و قرار بود نظام آموزشی اصلاح شود و در ادامه اقتصاد اسلامی را داشته باشیم اما در عمل در حوزه اقتصاد اتفاق خوب و چندانی نیفتاد.

این محقق بیان داشت: در همان ابتدای انقلاب دفتر همکاری حوزه و دانشگاه هم به منظور تولید و اندیشه اسلامی تشکیل شد و این ها موظف بودند در حوزه نظام آموزشی تولید فکر و نظریه پردازی کنند، اما به مرور زمان این گروهی که در دفتر همکاری حوزه و دانشگاه فعال شده بود، کار خود را رها  کردند و دانشگاهی ها به دانشگاه و حوزوی ها هم به حوزه رفتند و این مسئله تولید فکر و نظریه پردازی در عرصه نظام آموزشی به فراموشی سپرده شده است.

نبود اندیشه اسلامی در حوزه اقتصاد کشور

وی عنوان کرد: اما در این ۴۰ سال اخیر بعد از انقلاب، عمده تفکر اقتصادی که براساس آن در حال فعالیت هستیم، برگرفته از تفکر نظام بازار آزاد است. مثلا بعد از پایان جنگ تحمیلی سعی شد بر اساس نظام آزاد، اقتصاد کشور را اداره کنیم. در دولت های مختلف این مسئله دنبال شده است و وقتی شاخصه های اقتصادی خود را مشاهده می کنیم، می بینیم همان بلاهایی که برسر نظام بازار آزاد آمده، برسر اقتصاد کشور ما هم آمده است. نمونه آن در بحث شاخصه عدالت است که شاخصه خوبی هم نیست. در این سالهای اخیر بعد از شوک درمانی نظام بازار آزاد این بی عدالتی در کشور بیشتر درحال نمایان است.

سیاست های شوک درمانی بازار آزاد، چوب ویرانی به پیکره نظام اقتصاد کشور

توکلی گفت: در این سه دهه اخیر عملا سیاست هایی در بحث اقتصاد اجرا کردیم، سیاست های شوک درمانی مبتنی بر نظام بازار آزاد بوده که متأسفانه پاسخ خوبی از آن نگرفته ایم و مرتب اوضاع اقتصادی کشور بدتر و نگران تر شده است. در واگذاری های خصوصی سازی که از سه دهه گذشته شروع شد عملا به سمت توزیع رانت پیش رفتیم. در این بین افرادی ثروتها را تصاحب کردند و به ثروت هایی در بحث حوزه زمین رسیده اند و از نظر سیاست های شوکی، مرتب با شوک ارز مواجه بودیم بانک ها را خصوصی کردیم، این مسئله در دولت حجت الاسلام والمسلمین سید محمد خاتمی اجرا شد که الان عواقب آن گریبانگیر کشور شده است.

اجرای نسخه ناقص اقتصاد کاپیتالیسمی و آسیب های جدی به پیکره اقتصاد کشور

 عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) افزود: هر چند در نظر لفظ، اقتصاد اسلامی را مطرح کردیم ولی آنچه که در میدان عمل در حال اجرا است همان سیاست نظام بازار آزاد یا نظام اقتصادی کاپیتالیسمی است و از عواقب آن هم در امان نبودیم و بدتر این که حتی نسخه ناقص تفکر اقتصاد سرمایه داری یا بازار آزاد را استفاده و در کشور اجرا کردیم و اگر نسخه کامل آن را اجرا می کردیم نباید کشور این همه در بحث اقتصاد دچار مشکل می شد.

این کارشناس مسائل اقتصادی اضافه کرد: ما اگر نسخه کشور اسکاندیناوی را اجرا می کردیم، از مهمترین مشخصه دولت آنها رفاه بودن آن است، آنها برای شکست بازار، سیستم تأمین اجتماعی خوب، بیمه بیکاری و... دارند. حتی در سیستم بازار آزاد امریکا برای حل مشکل اقتصادی، سیستم نظارتی یا مالیات خوبی طراحی شده و از ثروت مندان دریافت و به صورت یارانه در سیستم توزیع می کنند. کسی منکر مشکلات اقتصادی آنها نیست، اما آمدند مشکلات بازار را با دخالت دولت حل کردند.

بی توجهی مسئولین اقتصادی به اتفاقات مثبت نظام بازار آزاد

 این پژوهشگر حوزه اقتصاد عنوان کرد: اما در کشور ما برعکس است. مثلا ما نظام مالیاتی خوبی نداریم و یا مالیات بر عاید سرمایه در ایران مصوب نشده است در حالی که در کشورهای اروپایی وجود دارد. نظام نظارتی و نظام مالیاتی و شفافیت اطلاعات خوبی هم در عرصه اقتصادی نداریم و حتی بعضی از اقتصاد دانان می گویند ما به سمت بازارگرایی مبتذل رفته ایم. یعنی نظامی که مشکلات نظام بازار را دارد ولی بسیاری از اتفاقات مثبت آن نظام بازار را ندارد.

اجرای ساختارهای نامناسب نظام بازار آزاد در اقتصاد ایران

این کارشناس اقتصاد اظهار داشت: باید بگویم که ما بعضی از ساختارها را از نظام سرمایه گرفتیم، ولی اجرای آن ضربه جبران ناپذیری به اقتصاد کشور وارد کرده که از جمله آن بانک است. تا کنون بانک نقش مهمی در ایجاد نقدینگی و افزایش تورم داشته است و این حجم از نقدینگی و تورم اقتصاد کشور را با چالش جدی مواجه کرده است.

وی بیان داشت: اگر آمارها را نگاه کنید در این ۴۰ سال اخیر، حجم نقدینگی ۸ هزار برابر، ولی حجم تولید در کشور، ۵ برابر شده است و به اعتقاد همه اقتصادان این مسئله سبب تورم است. اگر نقدینگی افزایش یافته، باید تولید هم افزایش بیابد ولی چون نظام بانکی را از غرب گرفته ایم و نتوانسته ایم با اندیشه و اقتصاد خود منطبق کنیم، دچار این نابسمانی در اقتصاد شده ایم.

خسارت های بانک خصوصی از زمان دولت خاتمی به پیکره اقتصاد کشور

 توکلی ادامه داد: مسئله دیگر در بحث بانک، ظهور بانک خصوصی، بحث مقابله با بانک به خصوص بانک خصوصی است و حتی دولت احمدی نژاد هم شهامت مقابله با این نوع از نظام بانکداری را نداشته است.  و این مسئله در سایر دولتها هم ظهور داشته و شهامت کافی برای مقابله و نظارت از سوی آنها مسیر نبوده و در این رابطه حتی نظریه پردازان اقتصادی قرار دارند که در مورد خلق نظام پولی سخن گفته اند.

عضو هئیت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) افزود: الان در بسیاری از نابسامانی های اقتصادی پای بانک خصوصی باز است  و عملا منفعت طلبی ها آنها باعث می شود اقتصاد ما روی خوش  نبیند.

کارشناس اقتصادی اضافه کرد: بهر حال هویت اصلی که اقتصاد کشور و حتی ساختارهایی که بعد از انقلاب به ما ارث رسیده همان هویت و ساختار نهادهای بازار آزاد سرمایه داری بوده است و بدتر این که حتی با تحولات دنیای سرمایه داری که سنگ آن را به سینه می زدیم، پیش نرفته ایم و نتیجه اش آنی شد که نباید می شد و منجلاب آن اقتصادی است که دامن گیری نظام و مردم شده است.

این محقق اقتصادی ادامه داد: مثلا نظام بانکی آنها را با همه مشکلاتش گرفته ایم و در کشور اجرا کرده ایم و حاضر نشده ایم براساس مبانی خود روی نظام بانک داری مواردی را مورد بحث و تبادل نظر قرار دهیم و در عمل بانک مرکزی قدرتمند از نظر نظارتی هم نداشته ایم وقتی بانک خصوصی را هم اضافه کردیم اوضاع بدتر از این شد.

اقتصاد کاپیتالیسمی نظام با مدیران لیبرالی نیازمند به تحول ساختاری است

وی عنوان داشت: نتیجه آن نابسمانی شده که الان کشور را در بحث اقتصاد با آن مواجه است. اگر بخواهیم تحولی در نظام اقتصادی کشور ایجاد کنیم لازم است تحول ساختاری اتفاق بیافتد به سمت اندیشه اسلامی و باز شناسی آن حرکت کنیم و دراین وسط هم نیازمند به سلسله اقدامات برای بازشناسی هستیم.

ریشه مشکلات اقتصادی کشور

توکلی با اشاره به ریشه مشکلات اقتصادی کشور بیان داشت: ریشه مشکل نظام اقتصادی در مرحله اول فکری است. یعنی آمده ایم اندیشه نظام سرمایه داری را بدون هیچ تحلیل و بررسی و بدون هیچ کم و کاستی، گرفتیم و اجرا کردیم و مشکل دوم مشکلات عینی اقتصاد کشور ما است که به ما ارث رسیده است. شاید بتوان گفت بخش عمده مشکلات اقتصادی به دلیل سیاست های است که از دوره پهلوی به صورت خاص به بعد از انقلاب به ارث رسیده است. سیاست هایی که دوره پهلوی اجرا شد. اگر رد گیری کنیم به مسئله اقتصاد اصلاحات ارضی که در بخش توسعه عمران اجرا شد می رسیم، این اصلاحات باعث شد بخش کشاورزی کشور به شدت آسیب ببیند.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) گفت: ما از زمان حکومت پهلوی، استراتژی توسعه کشاورزی را به سمت توسعه صنعتی پیش بردیم، آمدند با استفاده از اصلاحات ارضی و توسعه صنعتی، روستائیان را به شهرها آوردند و شهرها را بزرگ کردند و نهایتا شهرها تبدیل به کلان شهر شد و عملا بخش کشاورزی ما گرفتار چالش جدی گردید و بعد صنعت مونتاژ وابسته به نفت در کشور عملا شکل گرفت. اینها همان ساختاری بود که از گذشته به این دوره بعد از انقلاب به ارث رسید و چون این ساختارها دیرپایی بودند و عملا نتواسته ایم تحولی ایجاد کنیم، خود منجر به آسیب بزرگ در حوزه اقتصادی کشور شده است.

 کارشناس مسائل اقتصادی بیان داشت: در این۴۰ ساله عملا سیاست هایی که در کشور اجرا شده سیاست های تغییر ساختار نبوده و شاید بتوان گفت این مشکل عدم تغییر ساختار، ریشه در اندیشه فکری دارد. یعنی اندیشه فکری ما همان اندیشه نظام سرمایه داری مانده است و باعث شده ما تغییر ندهیم چون متفکران این اندیشه، اعتقاد چندانی به تغییر ساختار ندارند و می گویند همین خوب است و اجرا کنید.

اجرای نسخه شیکاگویی برای اقتصاد ایران با اهداف خاص

این محقق اقتصادی ادامه داد: الان طرح تحول ساختاری بودجه در دست کسانی است که اعتقادی به تغییر ساختار ندارند. این اندیشه معتقدند که ما درحال پرداختن یارانه پنهان و در ادامه دنبال حذف یارانه هستند و این همان نسخه شیکاگویی است که در امریکای جنوبی یعنی شیلی انجام شد و نتیجه آن برهم زدن کشور شیلی بود. شما می بینید که در کشور ما همان تفکر و ساختار یعنی تکثیر خصوصی سازی و کوچک کردن دولت و جابجایی ثروت از دولت به بخش خصوصی برآمده از نسخه شیکاگویی است. به نظرم می آید اوضاع بدتر از شرایط فعلی خواهد شد و آن گل و بلبلی که بعضی از این افراد اعلام می کنند، محقق نشود.

تکثیر خصوصی سازی و کوچک سازی در ادامه اهداف کاپیتالیسمی نظام غرب

وی بیان داشت: به نظرم می آید در این دولت همان اندیشه بازار آزاد را دنبال می کنند در حالی که اقتصاد ایران را باید براساس نسخه داخلی حل و فصل کرد و با نسخه خارجی اقتصاد ایران تغییر نخواهد کرد و مشکلات هم رفع نمی شود. در این رابطه رهبر انقلاب الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را مطرح کردند این یعنی باید نسخه اقتصادی نظام مطابق با اقتصاد کشور ما باشد. این نسخه ای که آقایان مطرح می کنند نسخه وارداتی و لیبرالی است. نظام کلی سیاست اقتصاد همان اندیشه گذشته است.

راهبرد تحول در نظام اقتصاد کشور

وی بیان داشت: اگر بخواهیم تحولی در نظام اقتصادی کشور ایجاد کنیم، همان چیزی را که رهبر انقلاب دنبال آن است، باید در الگوی اقتصادی که در جلوی خودمان گذاشته کنیم و احیانا برنامه توسعه و سیاست اقتصادی را بر اساس آن اجرا می کنیم، براساس اندیشه ناب اسلامی که مبنای آن عدل و قسط و رفاه عادلانه و پایدار و اقتصاد مقاومتی است، بازنگری و به اقتضائات آن عمل شود. اگر بخواهیم به این سمت برویم، باید ساختار بانک خصصوصی، مالیاتی و نظام نظارتی، شفافیت اطلاعات، گمرگ، بازنگری و در آن تجدید ساختار کنیم.

توکلی گفت: به نظر می آید اجرای اندیشه بازار آزاد بعد از انقلاب و بعد از جنگ و در دولت سازندگی بود که عملیاتی شد و کسانی که در وزارت اقتصاد و بانک مرکزی بودند این اندیشه را توسعه داده اند البته با فراز و نشیب های هم همراه بوده است.

نظریه گفتمانی اندیشه اقتصاد کاپیتالیسمی در میان مسئولین نظام

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان این که از جهت گفتمانی چند طیف در اقتصاد ایران از نظر اندیشه اثرگذار بوده اظهارداشت: طیفی طرفدار بازار آزادند، در همین رابطه بسیاری از رؤسای بانک مرکزی و وزرای اقتصاد از همین طیف می باشند. در دنیای رسانه هم روزنامه دنیای اقتصاد از سخنگوی این طیف هستند و دیگر شخصیتهایی مثل مرحوم نور بخش و افراد حاضر در دولت فعلی و....؛ به این تفکر تعلق دارند و در این رابطه تنها نوع گفتمان در دولت ها عوض و در دولتی این گفتمان تبدیل به گفتمان عدالت شد ولی چون ساختار دیرپا است و به راحتی عوض نمی شود، باید گفت، سیاست هایی که تا کنون اجرا شد مانند توزیع سهام عدالت که با هدف اجرای یکسان سازی عدالت و تقویت عدالت و تقویت بنگاه ها بوده ولی در  عمل این سیاست ها موفق نبود. در همان زمان ۴۵ میلیون سهام پخش شد و عاقبت این طرح معلوم نشد که به کجا در حال رفتن است و الان هم که آزاد شده هنوز به آن هدف اولیه سیاست گذار که تقویت بنگاه‌ها باشد محقق نشده است.

اقتصاد مقاومتی

توکلی با بیان این که اندیشه اقتصاد مقاومتی با نظام بازار آزاد سازگار نیست گفت: اندیشه اقتصاد بازار آزاد به بازار جهانی و ترکیب با این بازار اعتقاد دارد و معتقد است باید مرزها به سمت بازارهای دیگر باز شود ولی اقتصاد مقاومتی به سمت تقویت درون زایی و تقویت توان و تولیدات داخلی و در عین حال همراهی و حمایت گرایی هوشمندانه است. اقتصاد مقاومتی با ایجاد بازار آزاد و بازگذاشتن مرزها و سیاست منطقه آزاد برای ورود کالای خارجی  صددر صد مغایرت دارد. این اقتصاد با خام فروشی در بحث نفت، مالیات نگرفتن سازگار نیست. اندیشه اقتصادی مقاومتی الگوی برخاسته از نظام اقتصادی اسلام است. در این الگو استقلال و خودکفایی ارزش واصل است و با اندیشه لیبرالی سازگار نیست و لذا به همین دلیل سیاست گذارانی که در رأس اقتصاد هستند چون به سیاست های اقتصاد نظام بازار آزاد و سیاست منطقه آزاد فکر می کنند چندان تمایلی به این سیاست اقتصاد مقاومتی ندارند و نخواهند داشت.

چرایی عدم اجرای سیاست اقتصاد مقاومتی در کشور

این اقتصاددان بیان داشت: عدم اجرای اقتصاد مقاومتی ریشه اش در بحث گفتمانی است یعنی گفتمان مسئولین کشور و نظام غیر از گفتمان اقتصادی و دیگری مشکل ساختاری که از گذشته بوده و عملا به سمت حل آن نرفته ایم و همین سبب شده که اقتصادی که از دوره پهلوی گرفته ایم مانند اقتصاد مونتاژ وابسته به نفت و سفته بازی و عدم کنترل بانک برای حمایت تولید و  عدم نظارت جدی بانک مرکزی باعث شده اقتصاد مقاومتی درست پیش نرود.

۳۱۳/۴۰