حجت الاسلام والمسلمین مهدی رستم نژاد در دوره دوم مدیریت آیت الله اعرافی بر حوزه های علمیه و ابقای وی در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، به تشریح برنامه های گذشته و آینده معاونت آموزش حوزه های علمیه پرداخت و اظهار کرد: با وضعیت کرونا خیلی از مسائل تحت الشعاع قرار گرفت و در کنار آسیب هایی که بر جامعه وارد کرد، درس ها، عبرت ها، سبک و رفتارها را نیز تغییر داد.
معاون آموزش حوزه های علمیه، افزود: در مساله آموزش هم بدین منوال بود یک سری مطالب جدید است، هم فضای آموزشی به صورت مجازی و هم امتحانات به شیوه غیرحضوری در مرحله اول برگزار شد و به نوعی، چندماهی است با این شیوه جلو رفتیم، تجربه هایی کسب کردیم و دوره آزمون و خطا را پشت سر گذاشتیم.
وی ادامه داد: به طورکلی سیاست های کلانی که در این دوره باید داشته باشیم، وجه غالب اجرایی کردن و عملیاتی کردن بسیاری از طرح ها و برنامه هایی است که پیش از این و در دوره چهارساله گذشته به سامان رسیده، و الان بیشتر باید اهتمام برای اجرایی کردن طرح ها باشد و این بدین معنا نیست که خط کشی بین این دو دوره کرده باشیم چرا غرض بیان صبغه غالب است در گذشته اصلاح و تسهیل فرایندها برای رسیدن به مرحله اجرا و عملیاتی بود و در دوره جدید اجرایی و عملیاتی کردن است .
استاد حوزه علمیه قم با بیان اینکه دوره فعلی، دوره «اقدام و عمل» است، اظهار کرد: در هر دو دوره اجرائیات زیاد و طرح هایی متعددی داریم، اما صبغه غالب در این مرحله بیشتر اقدام و عمل است که افق نگاه ما این است. در دوره گذشته درختواره دانشی حوزه ها در ۳۸۰ رشته و گرایش تألیف و ریل گذاری شده است که حوزه های علمیه سمت و سوی‌شان به کجا باشد، در چه مسیری حرکت کند، بر چه اساسی متن و نظریه تولید کنند، چه نیازهایی را ببیند و برای چه نیازهایی استاد داشته باشد و طلبه تربیت کند.
نقشه علمی حوزه نهایی شد
معاون آموزش حوزه های علمیه بیان کرد: بحمدالله بعد از صدها نفر ساعت و با همت بیش از ۵۰۰ استاد، محقق و پژوهشگر حوزه علمیه و همچنین برگزاری جلسات متعدد علمی کارشناسی و شورای گسترش سرانجام نقشه علمی حوزه های علمیه در واپسین روزهای انتهای دوره چهارساله نخست مدیریت آیت الله اعرافی نهایی شد و این یک اتفاق مهم و دستاورد ارزشمندی است که در این دوره تحقق یافت.
حجت الاسلام و المسلمین رستم نژاد گفت: در طول مدت زمان نهایی کردن این نقشه بخش های کوچکی از آن نیز علمیاتی شده بود و البته این برنامه در چهارسال قطعا تماماً عملیاتی نخواهد شد و سالهای بیشتری می طلبد ولی باید شروع کرد.
وی در ادامه به برنامه جدید آموزشی اشاره کرد و افزود: دوره چهارساله اول آیت الله اعرافی همزمان شد با یک دوره اجرای آزمایشی برنامه جدید سطح یک که شش ساله بود و به ۵ سال برای دیپلم و بالاترکاهش یافت تبدیل شد ، ابتدای این برنامه با ۱۲ مدرسه در آخرین سال مدیریت آیت الله بوشهری، دبیر شورای عالی حوزه های علمیه شروع شده بود و چهارسال بعدی هم ادامه دادیم از ۱۲ مدرسه رساندیم به ۲۶۶ مدرسه . بسته کامل برنامه جدید آموزشی ۵ ساله در مدارس مختلف کشور اجرا گردید. بنا این بود بعد از یک دوره بازخوردگیری، آسیب شناسی، شناسای مشکلات، مزایا و نقدها گرفته شود و همه اینها برای نهایی شدن در شورای عالی حوزه های علمیه، برود برای تصویب نهایی تا نسخه ای شود برای تمام کشور، در واقع در این طرح زیرپایه و زیرساخت های علمی حوزه که از سطح یک شروع می شود با یک تحول بنیادین مواجه خواهد شد.
عضو شورای معاونین حوزه های علمیه، افزود: در این برنامه ۵۰ تا ۶۰ کتاب جدید تدوین یا تنقیح و اصلاح شد، این طرح به همراه خودش متن تولید کرد، اساتید جدید، دانش افزایی جدید، کارگروه های علمی متعددی شکل گرفت. در مدارس طلاب، وارد این سیستم شدند، متن هایی که تولید شده بر اساس سرفصل هایی که روی سطر سطر آنها بحث و بررسی صورت گرفته، البته هیچ کاری کامل نیست و نقص هایی هم ممکن است داشته باشد که در طول برگزاری رفع خواهند شد.
وی ادامه داد: ما الان به دنبال برداشتن آخرین گام ها هستیم تا این طرح را با نگاه اصلاحی و ترمیمی تکمیل کنیم، نواقص را تکمیل کنیم و مصوبه اش را هم از شورای عالی حوزه های علمیه برای آینده بگیرم که برنامه رسمی حوزه های علمیه این است. اصل این طرح، مصوبه شورای عالی بوده اما یک مصوبه ای دارد که بعداز ۵ سال با بازخوردگیری ها بیاید و مصوبه نهایی را بگیرد.
استاد حوزه های علمیه گفت: در این دوره، بحث، توسعه این طرح است که البته غالب مدارس سطح یک در این طرح فعال و همزمان نیز به دنبال رفع ایرادات احتمالی نیز هستیم. همچنین مسائلی پیرامون نظارت، ارزیابی، انتخاب اساتید و مجریان این طرح مدنظر است. با توجه به شرایط بخش هایی از این نکات به صورت مجازی پیگیری می شود به عنوان نمونه، دوره دانش افزایی اساتید مطرح است که ما برای هر شاخه علمی یک کانال راه اندازی شده است و آنان برای رفع اشکال و نکات ارتقایی عضو کانال هستند.
بیش از چهار هزار حدیث در متن کتب سنوات اول تزریق گردید
حجت الاسلام و المسلمین رستم نژاد ادامه داد: برنامه جدید آموزشی بر اساس مصاحبه با صدها استاد، مدیر، مسئولین حوزه ها در چند دوره، مدیران مدارس، کارشناسان مرکز مدیریت، علمای بلاد، مصوبات اجلاسیه ها همه این موارد جمع آوری شده تا این طرح درسی آماده شده است، حتی این طرح را نظام نمی گوییم، این یک برنامه جدید آموزشی است با همه آن دغدغدها و منّویات مقام معظم رهبری، به عنوان مثال معظم له خواستار کاهش سنوات تحصیلی شدند و در این برنامه شش سال به ۵ سال تقلیل داده شد. و یا در جایی دیگر ایشان توجه به قرآن را مورد تأکید قرار داده بودند و خواستار توجه بیشتر به این کتاب نورانی شدند که در این برنامه جدید بسیاری از آیات و روایات در بسیاری از کتب درسی وارد شد و قریب به ۶۰ متن درسی تغییر و اصلاح شد. همچنین نهج البلاغه، حدیث و ادعیه نبود، همه اینها آمده، در ادبیات که یک متن خشک بود، در طرح جدید آیات زیادی از قرآن به عنوان مثال و هم مسأله اضافه شد و بیش از چهار هزار حدیث در متن کتب سنوات اول تزریق گردید، از جمع آیات و روایات نزدیک به ۱۱ هزار بار استفاده شده است.
معاون آموزش حوزه های علمیه با اشاره به درس اخلاق در سطح یک حوزه های علمیه بیان داشت: با موضوع اخلاق ۱۱ درس اخلاق تدارک دیده شد و ۱۱ کتاب اخلاقی، آداب اخلاقی، آداب معاشرت در آن دیده شده، مباحث انقلاب و شبهاتی که وجود داره زیاده دیده شده است، نگاه امام و رهبری، در کل یک برنامه با تمام نیازهایی که است و سفارشات مراجع معظم تقلید در آن دیده شده است. این برنامه بی نقص نیست، هم اجرا می کردیم هم طراحی، برخی از کتب تا چهار بار تجدید نظر شد و کماکان نیز در حال به روز رسانی هستیم.
استاد حوزه علمیه گفت: این کتب با نگاهی به پژوهش تدوین شده است، طلاب با روحیه پژوهشگری رشد می کنند، هر درس یا بخشی از درس نگاه پژوهشی وجود دارد که طلاب موظف به انجام آن خواهد بود. آموزش همراه با پژوهش و اخلاق در متون درسی دیده شده است.
وی اظهارداشت: همراهی مرکز دفتر متون درسی بسیار ارزشمند و قابل تحسین بود، کار جهادی صورت گرفت تا این موفقیت حاصل شد.
حجت الاسلام و المسلمین رستم نژاد،اضافه کرد: در بخش رشته های دانشی (۳۸۰ مورد) با توجه به نیاز نظام، جامعه، کارویژه های روحانیت، بر اساس این نگاه اقدام شد تا بتوانند بعد از اتمام درس خود در نقاط هدف موثر و مفید واقع شوند. این رشته ها بعضا خیلی کم به مرحله اجرا رسیده است، خیلی از این رشته ها سرفصل و متنی ندارند، باید وارد این عرصه شویم، از این رشته ها بیش از ۱۰۰ مورد را در مراکز علمی توزیع کرده ایم تا سرفصل نویسی صورت بگیرد، در حال حاضر عنوان را تصویب کرده ایم خالی از محتوا، در حال حاضر کارشناسان ما در حال نوشتن کلیات و مصوب کردن آن هستیم تا در شورای گسترش مصوب شود.
وی افزود: بسیاری از این رشته ها را که از گذشته در دستور کار داشته ایم در مرحله اول تمام شد، بسیاری از رشته ها را سرفصل نویسی کرده ایم و آرام آرام مشغول عملیاتی کردن آن هستیم که برای نمونه رشته های قرآن و مستشرقان، قرآن و علم، رفته برای اجرا و در حال جذب طلبه هستند. در گذشته رشته تفسیرو علوم قرآن را داشتیم که صرفا رشته تفسیر بود، اما در این برنامه جدید به ۳۲ رشته در سطوح مختلف تقسیم شده است.
حوزه باید پاسخگوی نیازهای آیندگان باشد
معاون آموزش حوزه های علمیه بیان داشت: در درختواره رشته ها بیشتر بر روی فقدان رشته های مورد نیاز جامعه، نظام و فضای بین الملل تأکید شده است که باید در حوزه ها باشد و حوزه ما باید به این سمت حرکت کند. یکی از مطالبات رهبر معظم انقلاب نظریه پردازی در علوم اسلامی و انسانی است که باید در آنجا بر اساس مبانی مکتب، قرآن و حدیث ما علوم انسانی داشته باشیم.اگر مسیر را درست ریل گذاری نکنیم نمی توانیم طلبه تربیت کنیم. ما باید یک مجتهد فقیه داشته باشیم در علوم مختلف تا بتواند نظریه بدهد، نظریه صاحب جواهری و این کار صورت نگرفته، ما حکومت تشکیل داده ایم، حوزه باید پاسخگوی نیازهای آیندگان باشد. ما علوم انسانی غرب را در دانشگاههای کشور داریم، اما علوم انسانی مبتنی بر آیات و روایات چه چیزی داریم؟ این مدل مدلی نیست که به این زودی ها به آن برسیم البته ریل گذاری ها صورت گرفته است.
وی افزود: ظرفیت زیادی در حوزه است، فقه را دست کم نگیرید، فقه و اصول واقعاً یک ظرفیت عظیمی به طلبه می دهد که در هر عرصه ای با آن فرمول وارد شود، می تواند نظر دین را استخراج کند و کشف داشته باشد. اصول و قواعد استخراج و استنباط وقتی به طلبه داده شود برای او فرقی ندارد که در باب خمس یا بانکداری اسلامی وارد شود. حوزه این فرمول و ابزار را در اختیار دارد و اگر طلبه اصول را یاد بگیرد، تنها، نیاز به بومی سازی دارد. ظرفیت و استعداد در حوزه است اما باید این ظرفیت را به خروجی مفید و اثرگذار تبدیل کرد و هر کسی را بر اساس استعداد و علاقه ای که دارد، پرورش داد.
استاد حوزه علمیه در بخش دیگری از گفت وگو به مهارت آموزی طلاب اشاره کرد و ادامه داد: در برنامه جدید سطح یک، بحث مهارت دیده شده است، زمانی ما علم را به عنوان یک دانش داریم و زمانی بکارگیری و استفاده از آن دانش را داریم که مهارت می شود. گاهی ما علم را دست طلبه می دهیم اما او را نمی بریم تا این کار را انجام دهد، ما غالباً در اصطلاحات متوقف می شویم، باید این را به مهارت برسانیم.
حجت الاسلام والمسلمین رستم نژاد اظهارکرد: در باب تقویت مهارت در طلاب هم باید ایده داد، تمرین کرد، تشویق داشت و کارگاه عملی را توسعه داد، پژوهش باید تقویت شود، نقش اساتید بسیار مهم است، اگر استادی نگاه مهارتی داشته باشد طلاب موفق تر هستند تا استادی که نگاه دانشی دارد بدون تردید خروجی چشمگیری نخواهد داشت. همه عوامل باید در مسیری حرکت کنند تا خروجی محور باشیم.
وی گفت: در ریاضیات هر عدد و رقمی به شما بدهند وقتی که فرمول را بدانید هیچ فرقی ندارد و نتیجه به دست می آید، علم ریاضی علم مهارت است و باید ادبیات، فقه و اصول ما نیز اینگونه باشد و فرمول را طلبه ما یاد بگیرد. به تعبیر شهید مطهری که فرمودند؛ «من بیشترین ارادتم به اساتیدی بود که نحوه فکر کردن را به من یاد دادند». روش خیلی مهم است استاد باید مهارت را آموزش دهد.
معاون آموزش حوزه های علمیه به نکات دیگری از طرح تحولی دوره جدید اشاره کرد و افزود: با توجه به اینکه درختواره دانشی داریم در مدارجمان بر اساس این درختواره دانشی نیازمند یک تعریف جامع علمی هستیم، که هم بحث آیین نامه ها و دستورالعمل های متناسب با این طراحی شود و آن انطباق نوع مدرک با رشته های تحصیلی در آن دیده شود و بویژه در موضوع کمیته ها، اساتید داور، اساتید راهنما، اساتید مشاوره باید با نگاه جدیدی در این مقطع اتفاق بیفتد و در تعداد و نوع تخصصی آنان نوسازی صورت بگیرد. بحث واسپاری کمیته های علمی به مراکز تخصصی نکته مهم دیگری است و این عرصه کار زمین مانده و نشده فراوان است.
وی تأکید کرد: یکی از مباحث مهم، بحث تکمیل و آموزش کادر آموزشی مدارس است، در وضعیت مجازی یکی از مزایا این است که ثقل کار و رفت و آمدی وجود ندارد، بسیاری از اجلاسیه های ما به صورت مجازی برگزار می شود و شرایط موجود فرصت بهره مندی بیشتر را از فضای مجازی به ما داده است.
حجت الاسلام و المسلمین رستم نژاد شیوه آغاز سال تحصیلی جدید در حوزه های علمیه را تلفیقی توصیف کرد و گفت: در حال حاضر زیرساخت های مجازی در حال تکمیل و تجهیز است. نگاه ما به درس های سال آینده تا جایی که امکان دارد تلفیقی است، در عین مجازی بودن کلاس بخش هایی، یک جاهایی، مقداری تا یک میزانی حضور هم باشد. زمانی که درس استادی را مجازی پخش می کنیم با رعایت پروتکل های بهداشتی می توانیم تعدادی از طلاب را سر کلاس درس حاضر کنیم تا علاوه بر ضبط دوربین، محیط و حس شاگردی و استادی و طراوت بیشتری را در آموزش ایجاد کنیم.
وی تصریح کرد: نگاه ما برگزاری کلاس ها تا جایی که امکان دارد تلفیقی است و تا حد ممکن به دنبال برگزاری این سبک هستیم، کلاس حضوری یک نعمت است و از برکات حوزه های علمیه همین برگزاری کلاس های درس "چشم در چشم "و حضوری است، اما به ناچار در وضعیت کرونایی مجبور به برپایی چنین شیوه آموزشی هستیم.
استاد حوزه علمیه خاطرنشان کرد: ما از اسفند سال گذشته اقدام به برگزاری کلاس های مجازی کرده ایم، کسانی که از طریق سامانه نجاح اقدام کرده بودند با توجه به اختلالات روزهای اول به سمت شبکه های مجازی و اجتماعی رفته اند، اما ۱۰ درصد دروس خود را از طریق سامانه نجاح با امکان حضور و غیاب، پیگیری کردند که برای همین تعداد ۳۶ هزار فایل بارگذاری شد.
گفت وگو از پوست چیان
