به گزارش خبرگزاری حوزه، دکترمحمدمرتضی، استاد گروه فلسفه دانشگاه معارف لبنان و مدیر اسبق المرکز الاسلامی للدرسات در شصت و یکمین نشست از سلسله نشست های مجازی کرونا و زندگی مومنانه با موضوع رسالت رسانه ها و شبکه های اجتماعی در دوره بیماری های همه گیر با تمرکز بر کرونا که به همت پژوهشکده الهیات پردیس فارابی و جهاددانشگاهی قم برگزار شد به ارایه بحث پرداخت که در ذیل به مشروح مباحث وی پرداخته شده است.

 از برخی از برنامه ها و رسانه های سنتی که بگذریم، اما نمای کلی این رسانه ها جدیت در کار است. در حقیقت این مسئله ای درست و سالم است.لذا شایسته است در تعامل با بحران ها، مسئله را جدی گرفت. اما این جدیت و به ویژه در دولت های موسوم به جهان سوم، را بر روی شبکه های اجتماعی نمی یابیم. و بیشتر اوقات نیز مسائل مهم به محتوایی برای تمسخر گرفتن و امری بی ارزش تلقی کردن تبدیل می شود.به طور مثال در لبنان مسائل مهمی درباره فساد وجود دارد که کشور را به فروپاشی اقتصادی و سیاسی کشانده است. امام فعالان با آن مسائل با تمسخر برخورد کرده اند و در نتیجه تبدیل به محتوایی برای شوخی کردن شده است.شاید بر اساس برخی اصطلاحات روان شناسی می توان آنها را به عنوان نوعی جایگزین دریافت نمود و این پدیده ای است که به شدت در جهان عرب دیده می شود چرا که فعالان خود را ناتوان از ایجاد تحولات واقعی می یابند.

دور شدن در مقابل نزدیک شدن
از آن جایی که فضای شبکه های اجتماعی نامحدود است، و در چارچوب تعریف "یورگن هابرماس" که آن را عرصه عمومی نامیده است، قرار می گیرد. چرا که اجباری و غیر منضبط بوده و نخبگان و عوام در آن هر دو یکسان هستند و حاشیه به اعتبار متن در آن مقدم می شود و مسائل محوری و سرنوشت ساز به ماده ای برای تمسخر گرفتن و شوخی کردن تبدیل می گردد لذا نوعی لغزش در مأموریت رسانه های شبکه های اجتماعی به شمار می رود.
دیگر، اسم گویای مسمّای خود نبوده و پایگاههایی که شایسته است برای ایجاد ارتباط مورد استفاده قرار گیرند تبدیل به پایگاه هایی برای بحث و جدل و درگیری های لفظی تبدیل شده اند. همه افراد متخصص در همه امور شده اند. همه برای خود در فلسفه، جامعه شناسی، اقتصاد و سیاست صاحب نظر شده اند و حتی در زمینه انرژی هسته ای و علوم فضایی نیز صاحب نظر شده اند. و همگی آشنا به بیماری و روش های درمان آن هستند.
اپیدمی بحران کرونا، عوارض وضعیت بشر را نشان داد. بحران جهانی که کسی را مستثنا نمی کند، به محتوایی برای بحث و جدل و ماده ای برای تسویه حساب های سیاسی تبدیل شده است،اما مشکل بزرگ این است که این بار عموم مردم دور از این جدال و بکارگیری آن نیستند. پیش از این شبکه های اجتماعی تریبون های منتقد در این عرصه بودند.
لذا به جای بهره گیری از این شبکه های اجتماعی،این شبکه ها به تریبون هایی برای اتهام زنی و انداختن مسئولیت ها بر دوش دیگران تبدیل شده اند.چه کسی مسئول است؟ دولت ها یا ملت ها؟ و مسئولیت مقابله وآگاه سازی بر دوش چه کسی است؟ دولت ها یا ملت ها؟ نباید بی مسئولیت بودن دربرابر بازنشر آن چه که برخی پیش از حصول اطمینان از صحت آن، آن را منتشر می کنند، را فراموش کنیم.
این وضعیت واقعیت موجود در شبکه های اجتماعی و ویژگی های آنهاست.ما در این جا به ارائه ویژگی ها اکتفا نمی کنیم، بلکه به ناچار باید بر روی تکالیف و شروطی که لازم است در شبکه های اجتماعی در طول مدت بحران ها مانند بحران اپیدمی کرونا با آن تعامل نمود،تمرکز و تبیین کرد.
دوم: تکالیف به هنگام بحران:
با توجه به تجربه به دست آمده از اپیدمی بحران کرونا و دیگر تجربه ها، می توان درباره وظایف مشخص شده ای که شایسته است از سوی فعالان شبکه های اجتماعی مورد رعایت قرار بگیرد، سخن گفت. به شرح بارزترین آنها خواهیم پرداخت.

۱-درک خطرها:
تا زمانی که اطلاعی درباره خطرها نداشته باشیم نمی توانیم در دفع آنها به صورت فعالانه اقدام نمائیم. و این همان امری است که به آن، درک خطرها اطلاق می شود.لذا بدیهی است، کسی که اطلاعی از اصل خطرها نداشته باشد نخواهد توانست به صورت فعالانه و مثبت در عملیات دفع آن خطر مشارکت داشته باشد.لذا درک شیء مقدم بر تعامل با آن می باشد. به وجود آمدن نگاهی اشتباه یا ناقص درباره خطرها، ممکن است به جای حل بحران به تعمیق آن بیانجامد حتی اگر از روی حسن نیت باشد. و پر واضح است که حسن نیت داشتن، بدون داشتن بیداری کفایت نمی کند.

۲- توصیف خطرها:
پس از داشتن درک درست از خطرها، باید توصیفی از آنها ارائه نمود.عملیات توصیف با هدف گسترش بیداری درباره این خطرها صورت می گیرد.این امر، مشارکت فعال در کمک به داشتن درک درست از این خطرها نزد گروهی که این مسئله را ندارند، کمک خواهد کرد. این گونه، نزد ما دایره ای از: درک خطرها از سوی گروهی که آن را توصیف و به عنوان محتوایی قابل به دیگران عرضه می کنند، خواهیم داشت.
اما باید به مسئولیتی که بر دوش کسانی که وظیفه توصیف آن را بر عهده گرفته اند، توجه نمود. مسئولیتی بسیار دقیق بوده که باید خالی از خبرهای دروغین، گزافه گویی یا بی ارزش جلوه دادن آن نیز باشد. مبالغه گفتن، ممکن است اقدامات را پیچیده تر کند، در حالی که کم ارزش جلوه دادن ممکن است به بی توجهی نمودن به خطرها و جدی نگرفتن آنها بیانجامد.

۳- انضباط:
روشن است که درک خطرها، تا زمانی که همراه با عملیات انضباط نباشد نمی تواند سودی در پی داشته باشد. لذا شبکه های اجتماعی عملیات نوشتاری نیستند. یعنی تنها، نشریاتی که به واسطه نوشتن بتوان از آنها سخن گفت نیستند. بلکه همزمان نوشتن، صدا و تصویر با یکدیگر مشارکت می کنند. لذا اهمیت انضباط در اینجا روشن می شود که، کسی که عموم مردم که از اهمیت برخوردار بودند، در حال حاضر تبدیل به یک الگو می شوند. مثالی بزنیم: درک خطرها، و تلاش برای توصیف و توضیح تهدیدهایی که کووید ۱۹ در پی دارد چه سودی خواهد داشت اگر تصاویر و یا فیلم هایی پخش شوند که در آنها هیچ گونه اقدام پیشگیرانه ای به نمایش در نیاید؟ این از یک سو؛ و از سوی دیگر انضباط به توصیف منضبط خطرها باز می گردد.

۴-رهبری:
هر کدام از شما مسئول هستید و درباره افرادی که به سخن شما گوش می‌دهند، بازخواست خواهید شد. این حدیث شریف نبوی قاعده رهبری را نشان می دهد.مقصود از رهبری در اینجا این است که هر فرد فعالی در شبکه های اجتماعی شایسته است که در برابر اپیدمی ها و بحران با مسئولیت، رفتار کند.به ویژه زمانی که مسئله عمومی بوده و به تمام بشریت را شامل می شود.و انسان نمی توان خود را نسبت به این امر بی طرف بداند.

۵-تفاعل:
منظور از تفاعل در اینجا، تفاعل با دیگران است.مشکل در بسیاری از فعالان به ویژه فرهیختگانی است که خود را در برابر با دیگران مسئول نمی دانند، بلکه دیگران را موظف می دانند که با آنها همراه شود. این نوع نگرشِ برتری طلبی، رابطه میان نخبگانی که باید نقش خود در شبکه های اجتماعی را درک و ایفا کنند، با دیگران با مشکل روبرو می کند. این نقش در حقیقت تنها یک نقش تأثیر گذار نبوده بلکه باید تأثیر پذیر نیز باشد.تأثیر پذیری در اینجا به این معنا نیست که هرقدر تأثیر گذاشتی باید به همان اندازه از نظر اظهار محبت تأثیر پذیر باشی.

 
فرهنگ سازی:
در حقیقت عملیات تأثیر گذاری و تأثیر پذیری مذکور، مرحله پیشرفته ای از فرهنگ سازی است که در دوران بحران ها به آن نیازمندیم.فرهنگ سازی عملیاتی فرا دستی نیست که فقط نیازمند نوشتن مقالات، سخنرانی ها و صدور بیانیه ها باشد، اگر چه این موارد بخشی از آن به شمار می روند، اما باید گفت که عملیات فرهنگ سازی از همین نقطه آغاز می گردد. مثالی درباره عملیات فرهنگ سازی غیر مستقیم وجود دارد. تاریخ درباره امام حسن و امام حسین علیهما السلام نقل کرده که زمانی که این دو امام بزرگوار فردی را مشاهده کردند که وضو گرفتنش اشتباه است، با روشی زیبا سعی در آموزش و تصحیح خطایش برآمدند و تظاهر کردند که با یکدیگر در حال بحث و جدل درباره این موضوع هستند و آن فرد را به داوری خواستند و پس از آن بود که آن فرد به خطای خویش پی برد و رفتار درست این دو امام بزرگوار را تأیید کرد.
۷-برقراری ارتباط در دوران فاصله گرفتن:
اپیدمی کرونا، سیاست فاصله گرفتن اجتماعی را تحمیل کرد. و اگر مسئله ای که در بالا در خصوص تغییر رفتار شبکه های اجتماعی در دور کردن افراد به جای نزدیک کردن آنها به یکدیگر را که به آن اشاره نمودیم، نیز بیافزائیم، خواهیم دید که مشکل دو برابر می شود.به طور معمول بحران ها فرصتی را برای ایجاد ارتباط، همکاری و محبت بیشتر می کند. بنابراین ضروری است که برای جبران فاصله گرفتن ها، باید سطح ارتباط اجتماعی را در شبکه های اجتماعی بالا برد و درصد محبت و ارتباط عاطفی با دیگران را بالا ببریم.

۸-اهتمام ورزیدن و توجه نمودن:
محبت کردن و ارتباط داشتن دلیل بر اهتمام ورزیدن و توجه نمودن است. اما عکس این مطلب نیز درست است.ابراز توجه نمودن به عموم مردم نسبت به پذیرش مسئولیت و منضبط بودن کمک خواهد کرد. اهتمام ورزیدن دروازه تسخیر نمودن قلبهاست.

خاتمه :
نظر سنجی ها و بررسی شبکه های اجتماعی نشان می دهند که افت شدیدی در این زمینه وجود دارد؛ و نسبت به وظایفی که به خاطر آنها شبکه های اجتماعی به وجود آمده اند، فاصله بسیار زیادی ایجاد شده است. نتیجه ای که می توان از این تجربه برداشت نمود این است که مسئولیت شکست ها و افت ها را نمی توان تنها بر دوش دولت ها و مسئولان انداخت، بلکه عموم مردم نباید از مسئولیتی که بر عهده آنهاست شانه خالی کنند. چرا که فعالیت آنها نقش مهمی در تأثیر گذاری خواهد داشت، لذا مسئولیت شکست نیز بر عهده آنها خواهد بود.