بنت الهدی افشاری نژاد در گفت و گو با خبرنگارخبرگزاری حوزه،با بیان این که بی شک «محافظت و تداوم بر عمل» امری دشوار و سخت است و خود نیازمند درونی سازی در وجود آدمی است، اظهار داشت: در آیه ۱۸۳ سوره مبارکه بقره، مهم ترین ثمره روزه داری تقوا معرفی شده است، آن جا که می فرماید: "یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُون" البته باید توجه داشت که تقوا معمولاً در بین مردم این گونه تعریف و برداشت می شود که هرکس تقوا داشت دست به خطا و گناه نمی زند و حال آن که شهید والامقام استاد مرتضی مطهری در کتاب "سیری در نهج البلاغه" تقوا را از نگاه امیرالمؤمنین(ع) چنین تعریف می کند: "هرکس خود را از گناه حفظ کند، دارای ملکه تقوا خواهد شد" بنابر این ابتدا باید گناه ترک شود تا تقوا میزبان قلب و وجودمان گردد.

وی با اشاره به این که در مباحث علوم تربیتی و روانشناسی معمولاً برای حفظ هر عملی باید به عوامل تقویت زا و نیز عامل رفع موانع و محدودیت ها توجه کرد، افزود: از جمله عوامل تقویت زا و نیرو دهنده به اعمال انسانی به ویژه ابعاد معنوی و روحانی، می­توان به مواردی همچون اصل لذت بردن اشاره کرد که در این جا طبعاً بحث تحمیل و زور و اجبار معنایی ندارد.

اهمیت تجربه لذت معنوی در ماه ضیافت الهی

عضو انجمن تعلیم و تربیت اسلامی حوزه علمیه قم همچنین ادامه داد: به طور مثال وقتی شما با فردی گفتگو می­کنید، اگر از آن گفتگو لذت ببرید و برای شما خوشایند باشد به آن گفتگو ادامه خواهید داد؛ چه در جنبه کمی و چه کیفی. هم مدت زمان را طولانی می­کنید و هم تعداد دفعات و هم نوع محتوای گفتگو را و لذا اگر انسان از حالات معنوی و روحانی ماه مبارک رمضان لذت را تجربه کند سعی می­کند، پس از ماه مبارک نیز به آنها ادامه دهد اما اگر از روی اجبار و زور باشد قطعاً پس از اتمام ماه مبارک برای او به منزله رهایی از زندان خواهد بود و تداومی در عمل و حال و هوای روحی در کار نخواهد بود.

وی گفت: اکثر افراد این تجربه را دارند گاهی از خواندن دعایی و یا طولانی شدن آن خسته می­شوند و در اواسط دعا کتابچه دعا را ورق می زنند که چند صفحه باقی مانده تا تمام شود. اینجا معلوم می­شود که لذت به معنای واقعی در کار نیست، فقط خواندن دعا را فرد بر خود تحمیل کرده و با خواندن الفاظ آن، قصد آرامش درونی خود را دارد که یک دعایی خوانده ام پس مومن هستم و از این نوع دعا خواندن همان میزان بهره را خواهد برد که از آن لذت برده است.

لزوم ترک معاصی و استغفار دائمی

مدرس و پژوهشگر حوزه علمیه خواهران اضافه کرد: پس اصل اولی در تداوم حال و هوای روحانی و معنوی ماه مبارک، پس از اتمام ماه رمضان این است که از گفتگو با خدای متعال، عبادت روزه داری، قرائت قرآن، دعا و انجام امور خیر و ... احساس لذت را تجربه کنیم و این احساس لذت به دست نمی آید مگر در سایه ترک گناهان و استغفار دائمی، همچنین توجه به نماز که تنهی عن الفحشاء و المنکر خواهد شد. البته باید به عوامل مهم دیگر مثل توفیق من الله نیز اشاره کرد چرا که این توفیق نصیب قلوب خالص، بدون ریا و نیازمند واقعی می شود.

وی بیان داشت: از دیگر عوامل مؤثر در همین زمینه، عدم غفلت از آخرت و یاد خداست، چرا که زنگار غفلت و دلبستگی به دنیا جزئی از وجود آدمی است اما وقتی انسان خود را فقیر و نیازمند واقعی به پروردگار یافت این غفلت نیز از بین می رود. همچنین نباید از اصل مهم دعا کردن و خواستن از پروردگار غافل شد و چه خوب است که پیوسته از پروردگار متعال بخواهیم که توفیق طاعات و عبادت ابرار و احرار را نصیبمان کند.

افشاری نژاد همچنین تأکید کرد: از دیگر عوامل تقویت زا، استمرار و تکرار عمل است، کما این که امام علی (ع) در غررالحکم می فرمایند: (قَلِیلٌ یَدُومُ خَیْرٌ مِنْ کَثِیرٍ مُنْقَطِع) عملی هرچند کم، اما به صورت مستمر و دائمی از زیادی که فصلی باشد و گهگاهی افضل و برتر است، چرا که همین اصل تربیتی استمرار توفیقات بعدی را خواهد آورد.

وی افزود: البته باید دقت نمود که از هرگونه افراط و تفریط در عمل پرهیز شود که خود می تواند به عنوان آفت و آسیب فرد را از عمل منزجر و زده کند.

ضرورت ارتقای سطح بینش و معرفت

عضو انجمن نظام روانشناسی و مشاوره ایران همچنین ابراز داشت: از جمله عوامل تقویت زا، افزایش بینش و شناخت است که می­تواند جهان بینی انسان را تغییر دهد که در روانشناسی با عنوان (CBT) یاد می­شود و در علوم تربیتی اعطای بینش، در علم اخلاق معرفت، عرفان کشف و شهود و ... در واقع هر چقدر انسان مطالعات دینی خود را افزایش دهد، از خواص و آثار ارتباط با خدا، استغفار، دعا و مناجات و... و. آگاه شود، رغبت او برای التزام به این گونه امور بیشتر می شود. مثل این است که شما وقتی می خواهید کالایی را تهیه نمایید، هر چقدر از کارایی ها و فواید آن کالا بیشتر مطلع شوید، طبعاً رغبت شما برای تهیه آن هرچند با قیمت گزاف بیشتر خواهد شد.

وی با بیان این که از دیگر عوامل تقویت زا، محافظت بر عمل است، گفت: وقتی ذهن انسان نسبت به موضوعی حساس می شود و توجه نشان می دهد، خود این ذهن آگاهی باعث می شود فرد دائم برنامه ریزی کند، حواسش به عوامل و موانع پیش رو باشد، محاسبه و مراقبه کند و لذا هرجا مسیرش منحرف شد به دنبال حذف موانع باشد و بستر سازی و زمینه سازی کند، شرایط و موقعیت و امکانات را به نفع انجام عملش فراهم نماید. به طور مثال وقتی کسی می خواهد در آزمونی شرکت کند، برنامه می ریزد، کتاب تهیه می کند، مهمانی ها را لغو می کند، فضایی برای مطالعه فراهم می کند، تغذیه، خواب، فعالیت ها، و زمان های مناسب مطالعه و ... را شناسایی می کند.

لزوم بسترسازی مناسب برای انجام امور عبادی و معنوی

افشاری نژاد یادآور شد: دقیقاً انجام امور عبادی و حفظ روحیه معنوی نیز نیازمند چنین بسترهایی می باشد. اما متاسفانه گهگاه شاهدیم که عبادات ما فصلی و موقعیتی است، یعنی مثلاً در ایام نیاز، بیماری، فقر، مشکلات، و... و. این ها صورت می گیرد و تا آن احساس نیاز رخ ندهد رو به سوی خدا نمی­کنیم، در حالی که طبق روایات و دستورات اسلام در خوشی ها می بایست یاد خدا کنیم تا در ناخوشی ها پاسخش را بگیریم.

وی همچنین با اشاره به این که از دیگر عوامل تقویت زا، همنشینی و مجالست با افراد متقی از خانواده گرفته تا فامیل، دوستان و ... است، گفت: یک بار در یک جلسه ای حاضر می شویم و می بینیم در تمام مدت جلسه از چه بخوریم و چه بخریم، و کجا بخریم، کجا برویم و... و. صحبت می شود و آن جلسه، نه تنها ما را به یاد خدا نمی آورد بلکه حتی پس از اتمام جلسه همه ی هم و غممان آن موضوعات می شود. به نظرم انسان باید با افرادی مجالست کند که او را به یاد خدا بیندازند نه این که از خدا دور کنند. البته توجه به امور دنیوی در حد ضرورت لازم است اما این که همه ی هم و غم شود باعث غفلت می گردد.

باید به دنبال رفع موانع و محدودیت ها باشیم

عضو انجمن تعلیم و تربیت اسلامی حوزه علمیه قم اظهار داشت: در باب رفع موانع و محدودیت ها نیز باید ابتدا عواملی که حس و حال معنوی را از ما می­گیرد را شناسایی کنیم و سپس یا خودمان یا با کمک همسر، دوست، خانواده، استاد و ... درصدد جلوگیری و پیشگیری از بروز آن موانع برآییم.

وی در خاتمه افزود: در این خصوص می­توانیم برای خود جدول(پایش رفتار روزانه) تهیه کنیم و رفتار عبادی و حس و حال خود را ثبت نموده و به راحتی عوامل و موانع را شناسایی و حذف کنیم. البته در صورتی که توان حذف آنها را نداشته باشیم می توانیم از افراد خبره، تاثیرگذار، استاد اخلاق، مشاور و ... کمک بگیریم.