خبرگزاری حوزه | فرهنگ یک جامعه نشان‌دهنده‌ی هویت، ریشه‌ها و باورهای آن جامعه است. محصولات فرهنگی، کالاها و خدماتی هستند که باید در رشد و توسعه‌ی فرهنگ موثر باشند. حال سوال این است که محصول فرهنگی چیست و چه تفاوتی با کالای فرهنگی دارد. در تعریف محصول فرهنگی آمده است: « به هرآنچه از فرآیند ساخت و ساز امور فرهنگی حاصل شود و قابل ارائه باشد، محصول فرهنگی گفته می‌شود.» (ویکی‌پدیا).

درواقع یک محصول فرهنگی قابل تکثیر نیست و تابعی از خود هنرمند است، چون هنرمند در شرایط خاص با حسی که در آن موقعیت برایش ایجاد شده است یک اثر، مثلا یک نقاشی یا موسیقی را خلق کرده است و حتی برای خود او نیز ممکن نیست، در شرایط دیگری، مشابه آن را خلق کند؛ اما همین اثر وقتی چاپ و تکثیر شود، به یک «کالای فرهنگی» تبدیل می‌شود. کالای فرهنگی را می‌توان دریک مرکز فرهنگی یا یک سوپرمارکت هم یافت، اما یک محصول فرهنگی را، به عنوان یک کالای لوکس تنها قشر خاصی از جامعه می‌تواند تهیه کند و شرایط خاصی برای نگهداری آن لازم است، مانندتابلوی استاد فرشچیان یا اثر یک نویسنده‌ی معروف؛ اما به نظر می‌رسد در عرف، محصول فرهنگی و کالای فرهنگی به یک معنا اطلاق می‌شود. به همین دلیل می‌توان گفت: کالاها (محصولات) و خدمات فرهنگی عبارتند از: کالاهایی مثل کتاب، نشریه، سی‌دی، فیلم و سریال، بازی‌های رایانه‌ای، انیمیشن، میراث فرهنگی و هنرهای تجسمی.

 متاسفانه در کشور ما افراد در زمینه‌ی نحوه و میزان استفاده از کالاهای فرهنگی با مشکل روبرو هستند؛ زیرا اکثر آنان، سواد و مهارت استفاده از کالاهای فرهنگی را ندارند و هر نوع کالایی را بکار می‌برند.

 در یک تحقیق که در سال ۱۳۹۸، از طرف دفتر مطالعات فرهنگی صورت گرفت، این نتایج به دست آمد:

 هر فرد روزانه ۳۰ دقیقه به مطالعه می‌پردازد، ۵۱% افراد ۳۲ دقیقه رادیو گوش می‌دهند، ۹۳% مردم، ۳ ساعت تلویزیون تماشا می‌کنند، ۷۲%، یکساعت و ۷ دقیقه به موسیقی گوش می‌دهند، ۳۲% کامپیوتر و لپ‌تاپ بکار می‌برند، ۹۰% گوشی همراه دارند و ۶۰% از اینترنت گوشی همراه استفاده می‌کنند، ۷۸% اصلا به سینما نمی‌روند.

باتوجه به این آمار، اکثر افراد، بیشتر وقت خود را در فضای مجازی صرف می‌کنند و این موضوع نشان‌دهنده‌ی عدم تعادل و کمبود سواد مصرف کالاهای فرهنگی به خصوص استفاده از اینترنت و فضای مجازی است.

سوءمصرف فضای مجازی سبب آسیب‌هایی نظیر تعارض بین سبک زندگی و احکام عرفی و فقهی، تهدید حریم خصوصی، تأثیر بر اخلاق فردی، خشونت‌های کلامی و نوشتاری، اشاعه‌ی تخیلات جنسی و پورنوگرافی، عمومی‌شدن مسائل خانوادگی، سست‌شدن بنیان خانواده، تجاوز به عنف، فروپاشی نظام اجتماعی و ایجاد نیازهای کاذب مانند روآوردن به عمل‌های جراحی زیبایی و تجمل‌گرایی می‌شود.

به‌طور خلاصه، سوء مصرف فضای مجازی سبب نابودی «ارزش‌های فرهنگی» جامعه می‌گردد. ارزش، چیزی است که یک فرهنگ از جنبه‌ی اخلاقی به‌عنوان خوب یا بد به آن توجه دارد و از باورهای فرهنگی جامعه نشئت‌گرفته‌است.

استراتژی کارتر، رئیس‌جمهور آمریکا، در مقابله با ایران، "تبدیل ارزشها به ضد ارزش" در فرهنگ ایرانی بود. هنگامی‌که ارزش‌ و ضدارزش جای خود را عوض کنند، فرهنگ جامعه و به دنبال آن باورها و اعتقادات افراد تغییر می‌یابد. با ظهور تکنولوژی و دسترسی به اینترنت و فضای مجازی در ایران، او تاحد زیادی به این هدف خود رسیده است.

به همین دلیل، برای مقابله با این تهدید، اولاً افراد باید درزمینه‌ی سواد مصرف کالاهای فرهنگی، به‌ویژه سواد رسانه، آموزش‌ ببینند تا از هر محصولی (متن، فیلم، عکس و...) استفاده نکنند و همچنین در میزان مصرف خود، تجدیدنظر نمایند و به‌جای صرف زمان و هزینه‌ی زیاد در فضای مجازی، به موارد لازم و ضروری اکتفا نمایند؛ ثانیاً دولت و مراکز نظارت فرهنگی باید بر تولید محصولات و کالاهای فرهنگی نظارت داشته باشند و تولیدکنندگان محصولات فرهنگی را به تولید محتواهای تأثیرگذار و جذاب متناسب با فرهنگ ایرانی و نیاز مخاطب‌ در سنین و شرایط متفاوت، ترغیب نمایند؛ همچنین آثار فاخر را مورد تشویق قرار دهند.

الهه دهقانی، عضو گروه نویسندگی صریر، وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان