به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه،آیین نکوداشت آیت الله باقر ملکی میانجی و به همین منظور نشست علمی همگامی عقل و وحی در منظومه معارف اهل بیت(ع) به همراه رونمایی از آثار این عالم وارسته،روز پنجشنبه با حضور اساتید و فضلای حوزوی و دانشگاهی از سوی موسسه معارف اهل بیت(ع) با پیام حضرت آیت الله صافی گلپایگانی و آیت الله سیدان و با سخنرانی حجج اسلام و المسلمین و آقایان، فاکر میبدی، محمد تقی سبحانی، علی‌اکبر تلافی، برنجکار، مهدوی راد و آقای محمد حسین طالعی در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم برگزار شد.
ابتدای این مراسم، با پیام حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی همراه بود. این مرجع تقلید در پیام خود بیان کرده اند: باعرض سلام و احترام خدمت اساتید محترم و فضلای ارجمندی که در این مجلس نورانی شرف حضور دارند و تجلیل و تکریم از یک عالم بزرگ دینی را وظیفه شرعی خود دانسته و نسبت به ایشان ادای احترام می‌نمایند. روحانی والامقامی که در عصر خود زحمات بسیار زیادی را برای هدایت و ارشاد مردم و تربیت و تهذیب نفوس متحمّل گشت و با تألیف آثار ارزنده در تفسیر قرآن کریم و فقه و کلام و معارف نورانی اهل بیت علیهم السّلام و الصّلوة، در نشر فرهنگ اصیل اسلامی و ترویج محاسن کلمات وحیانی عترت طاهره موفّق بود.
مرحوم آیت‌الله آقای حاج شیخ محمد باقر ملکی میانجی رضوان الله تعالی علیه مجاهدی بزرگ بود که با محاسن اخلاقی و فضایل عالی انسانی و خدمات عامّ المنفعه‌ای که داشت، محبوب مردم و مورد احترام علما و بزرگان دین و جامعه بود. آن عالم ربّانی از خادمان و شیفتگان حضرت ولیّ عصرعجّل الله تعالی فرجه الشّریف و از مدافعین حریم اعتقادی مکتب حقّه بود. حضور همیشگی آن فقید سعید در سنگرهای مختلف علمی، اعتقادی، اجتماعی و نگهبانی از حدود و ثغور مذهب در طول زندگی مبارک خود برای آقایان طلّاب و فضلای عالی مقام، درس و پند است.
این عالم مجاهد نشان داد که باید در میدان جهاد و عمل و نصرت دین و حفظ و حراست ارزش‌های مقدّس و سنّت‌های الهی همواره آماده به خدمت بود و مانند سدّی محکم ایستاد. انزوا و گوشه‌نشینی، بی تفاوتی و بی مسئولیتی مقبول نیست.
حوزه‌های علمیه، علما و فضلا، محقّقان و دانشجویان ارجمند، باید قدر این دانشمندان بزرگ را بدانند و با مطالعه، تحقیق و نشر میراث گرانسنگ آنان، نسبت به مکتب حقّه شیعه ادای وظیفه نمایند و موجبات بسط و گسترش معارف حیات بخش ثقلین را در سراسر جهان فراهم آورند.
ان‌شاءالله همگان در ظلّ عنایات حضرت بقیّة الله الاعظم ارواح العالمین له الفداء موفّق و مؤیّد باشند.
والسّلام علیکم ورحمه الله وبرکاته
فاکر میبدی:
آیت‌الله میانجی به منبعیت قرآن در فقه اهتمام والایی داشت
حجت‌الاسلام و المسلمین فاکر میبدی، استاد جامعة المصطفی(ص)، تأکید کرد: آنچه آیت‌الله ملکی میانجی در تفسیر آیات فقهی دارد باور ایشان است که در سراسر کتاب مشهود است؛ وی نسبت به مرجعیت و منبعیت قرآن در رابطه با فقه احترام زیادی قائل بود.
استاد جامعة المصطفی(ص)، نیز در همایش بزرگداشت آیت‌الله محمدباقر ملکی میانجی، با اشاره به کتاب بدایع الاحکام مرحوم میانجی، گفت: در تفاسیر شیعه و سنی تفسیر آیات فقهی زیاد است ولی انصافا کتاب بدایع الاحکام از ویژگی‌های بارزی برخوردار است و بنده با اینکه خودم آثار زیادی در بحث آیات الاحکام دارم در روش بحث و نوع استدلال می‌توان از مرحوم میانجی استفاده کرد.
وی افزود: آنچه ایشان در تفسیر آیات فقهی دارد باور ایشان است که در سراسر کتاب مشهود است، وی نسبت به مرجعیت و منبعیت قرآن در رابطه با فقه احترام زیادی قائل بود ولی در برخی این مسئله دیده نمی‌شود. وی برخلاف احکام القرآن اهل سنت که به صورت ترتیبی سراغ آیات رفته‌اند، به ترتیب ابواب فقهی این کار را کرده که البته روش شیعه این بوده است و در تفسیر باقیمانده از وی، به بحث طهارت و صلات پرداخته است و نزدیک به ۸۰ آیه محوری را در این دو موضوع، بحث کرده است و بیش از صد آیه هم به عنوان استشهاد بیان کرده است.
استاد جامعة المصطفی(ص) گفت: واقعا تفسیر ایشان اجتهادی است و حتی در فقه‌القرآن این روش را دارد، البته تفسیر نورالثقلین و البرهان و المیزان هم اجتهادی است ولی این دو در یک منبع اجتهاد شده است ولی تفسیر ملکی، اجتهاد فقهی مطلق را به کار برده و از همه ادله صلاحیت‌دار در تفسیر بهره برده است. ایشان به خصوص در مسئله عرف و ادله عقلی حساب ویژه باز کرده است.
وی افزود: ایشان حجیت ظواهر، نسخ از جمله نسخ سنت به وسیله قرآن، توجه جدی به فهم عرفی و سیاق را پذیرفته و معتقد است به اطلاقات قرآن می‌توان تمسک کرد البته با این قید که اگر خداوند در مقام اصل تشریع باشد نمی‌توان؛ دیدگاه خاصی به روایات در تفسیر آیات دارد و هم در تفسیر و هم آیات‌الاحکام به قرائات مختلف توجه کرده است.
اهتمام به قرآن در حکم فقهی
حجت‌الاسلام و المسلمین فاکر میبدی بیان کرد: ایشان در ذیل آیه ششم سوره مائده؛ «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَأَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِکُمْ وَأَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْنِ...» این سؤال را مطرح کرده که آیا احکام مختص مؤمنان است و کفار از آن بری هستند؟ ایشان تعبیر کرده است که کفار در فروع مانند مؤمنین مکلف هستند. وی در ذیل همین آیه، ۱۶ آیه که در مظان دلالت بر این مسئله است آورده و در نهایت تاکید کرده که با وجود این همه مؤید قرآنی، این مسئله، عقلی و مورد اجماع فقهاست و این آیات در اینجا کارآیی ندارند یعنی دیدگاه فاضل مقداد و دیگران را نقد کرده است.
استاد حوزه علمیه بیان کرد: در بحث «الی المرافق»، ایشان گفته دو قرائت وجود دارد؛ اگر «من المرافق» به جای «الی المرافق» باشد بحث و دعوایی با مخالفان نداریم(البته بنده قرائت «من المرافق» را در مجامع قرائی ندیده‌ایم) ولی اگر «الی المرافق» باشد پرداختن به معنای «الی» وجهی ندارد؛ زیرا شارع در شستن صورت، اختراع تشریعی نکرده و آن را به ارتکاز عرف ارجاع داده است یعنی عرفا شستن صورت در بین عموم مردم دنیا از بالا به پایین است.
وی اضافه کرد: پس در الی المرافق هم عرف این است که انسان از بالا به پایین دستش را می‌شوید نه اینکه از انگشت به سمت بازو. درباره مسح«وَامْسَحُوا بِرُءُوسِکُمْ وَأَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْنِ» هم فرموده که شارع چون مسح را تعلیم داده و تاسیسی است پس الی الکعبین صحیح است.
فاکر میبدی بیان کرد: در انتهای بحث طهارت به تناسب اینکه امام معصوم(ع) باید طاهر از شرک و ظلم و کفر باشد وارد بحث حضرت ابراهیم(ع) شده و عنان قلم را به سمت امامت نبویه برده و ۲۳ آیه در مورد امامت پیامبر(ص) آورده است؛ ولی جالب اینکه وقتی این همه آیه را آورده گفته است اصل امامت پیامبر(ص)، عقلی است و به ید شارع نیست.
آیت‌الله سیدان:
موضع‌گیری در برابر مطالب خلاف وحی و عقل از ویژگی‌های آیت‌الله ملکی میانجی بود
آیت‌الله سیدجعفر سیدان، استاد حوزه علمیه مشهد، نیز در پیام کوتاه تصویری به همایش بزرگداشت آیت‌الله محمدباقر ملکی میانجی با قرائت آیه شریفه «یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَالَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ»، گفت: در ارتباط با اجتماع معنوی ارزنده‌ای که برای بزرگداشت مرحوم آیت‌الله محمدباقر ملکی میانجی برگزار شده است به عرض می‌رساند از مطالبی که در مکتب وحی در کمال اهمیت مطرح است فراگیری حقایق وحیانی و معارف توحیدی، مسائل اعتقادی، اخلاقی، عملی و آنچه سعادت انسان را تامین می‌کند.
وی افزود: کسانی که در این مورد موفقیتی دارند دارای امتیاز خاص هستند و بزرگداشتی که در قرآن و حدیث در مورد شخصیت‌های فراگیر علوم وحیانی هست از نظر کمیت و کیفیت فوق‌العاده و شگفت‌انگیز است. یکی از آیات قرآن که در تعظیم این شخصیت‌ها می‌توان از آن بهره برد آیه‌ای است که قرائت شد.
سیدان تصریح کرد: خداوند کسانی را که اهل ایمان و علم هستند مرتبه والاتری دارند تا کسانی که فقط اهل ایمان هستند، همچنین در آیه شریفه؛ «شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَالْمَلَائِکَةُ وَأُولُو الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ» براساس روایات، خدا ارزش کسانی را که دارای علم و آگاهی لازم هستند بعد از مرتبه ملائکه آورده است و از جمله این شخصیت‌ها مرحوم مغفور آیت‌الله محمدباقر ملکی میانجی است که به حقیقت نسبت به علوم حوزوی قدرت و قوت داشت و از خود آثار ارزنده در تفسیر و کلام و علوم حوزوی باقی گذاشتند.
استاد حوزه علمیه مشهد بیان کرد: آنچه که امتیاز خاص مرحوم میانجی را بیشتر نمودار کرده و شاخصه شخصیت ایشان است موضع‌گیری در مباحث مختلف اعتقادی، تفسیری و کلامی در قبال افکار بشری است که همسو با مباحث وحیانی و عقلی نیست. خیلی از بزرگواران در تبیین حقایق تلاش زیادی کرده‌اند ولی این موضع‌گیری در بیان آنان دیده نمی‌شود.
وی اضافه کرد: پیامبر(ص) بر ثقلین و کتاب و عترت در کنار یکدیگر تاکید فرمودند و مرحوم ملکی، از کسانی بودند که در این جهت همت والایی داشتند و به حقیقت مانند بسیاری از بزرگان در این مسیر اهتمام داشتند البته معصوم نبودند و احتمال اشتباه هم در مطالب ایشان محفوظ است ولی تلاش کردند تا محقق لما حققتم و مبطل لما ابطلتم بیان شده در زیارت جامعه کبیره باشند و تلاش کرد تا حقیقت معارف اهل بیت(ع) را نشر دهند.
سیدان تاکید کرد: مسیر صحیح مسیر استفاده از عقل با همراهی بیانات معصومان(ع) است چنانچه امام موسی بن جعفر(ع) فرمودند که خدا انبیاء و رسل را فرستاده برای این که بندگانش مطالب الهی را به وسیله آنان اخذ کرده و در آن تعقل کنند و آن را بفهمند.
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی:
توجه به مفهوم عدالت در فعالیت های علمی وشخصیتی مرحوم میانجی
حجت‌الاسلام و المسلمین محمدتقی سبحانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، پنجشنبه ۱۱ آذر، در همایش بزرگداشت آیت‌الله محمدباقر ملکی میانجی، گفت: آیت‌الله ملکی میانجی، علم را با عمل و دانشمندی را با پرهیزکاری در آمیخته و خصال نیکوی اخلاقی را به صورت مجسم درآورده بود و او کسی بود که هر چه را می‌گفت وجدان و با آن زیست کرده بود.
وی افزود: او مصداق واقعی این تعبیر بود که پیامبر(ص) به نقل از عیسی(ع)فرمودند: مَن یُذَکِّرُکُمُ اللّهَ رُؤیَتُهُ، و یَزیدُ فی عِلْمِکُم منطِقُهُ و یُرَغِّبُکُم فی الآخِرَةِ عَمَلُهُ. حواریان عیسی علیه السلام عرض کردند: یا روح اللّه! پس با چه کسی همنشین شویم؟ فرمود: با آن که دیدنش شما را به یاد خدا اندازد و گفتارش بر دانش شما بیفزاید و کردارش شما را به آخرت تشویق کند.
مدیر موسسه معارف اهل بیت(ع) افزود: ایشان نگاه جامع به عرصه‌های مختلف دانش داشت و تلاش می‌کرد دین را در شکل جامع فهم کند، خدمتگزاری و زندگی با مردم و توجه به نقش عدالت در زندگی از دیگر ویژگی‌های ایشان بود؛ تواضع، ادب و احترام در برابر اندیشه‌های دیگران هم از ویژگی‌های باز دیگر ایشان بود.
حجت‌الاسلام و المسلمین سبحانی تصریح کرد: وی در نقد مطالب زاویه‌دار با دین، کوتاهی نمی‌کرد ولی بی ادبی و تندی در آثار او دیده نمی‌شود و نقد عالمانه را با ادب و تواضع توام کرده بود.
مطالب راهگشا در تفسیر آیت‌الله میانجی
در ادامه این همایش، محمد حسین طالعی، استاد دانشگاه قم هم در سخنانی، گفت: ایشان در طول ۹۵ سال عمر پربرکت خود در خدمت کتاب خدا و عترت رسول‌الله بود و در حیطه‌های مختلف تفسیر، کلام، عقاید، فقه دست به قلم بردند و تحقیق کردند.
وی افزود: وقتی ما خطبه‌های نهج‌البلاغه در مورد قرآن یا ادعیه صحیفه سجادیه را که منشورکاملی در شناخت قرآن است می‌خوانیم(و متاسفانه مهجور مانده است) می‌بینیم وقتی عدل قرآن یعنی معصومان به نور و مشعل هدایت تعبیر می‌شوند به شرطی که کسی از این مشعل، نور بخواهد و به آن گردن بگذارد وگرنه اگر این شرط عملی نشود بهره از این نور نخواهد برد.
طالعی اضافه کرد: این شرط اصلی می‌طلبد که ما بفهمیم قرآن چه پیامی برای ما دارد، اگر فرمود اذا دعاکم لما یحییکم به صورت موردی و جزئی ما را به چه چیزی فرا می‌خواند؟ و در اینجاست که پای تفسیر قرآن به میان می‌آید. فراموش نکنیم مرحوم ملکی میانجی در سال‌هایی تفسیر قرآن داشت که این کار رواج و رونقی نداشت و معدود بزرگان حوزه اقدام به این کار داشتند.
وی تصریح کرد: هرچند از میراث تفسیری وی فقط شش جزء قرآن باقی مانده است ولی در همین مقدار مطالب راهگشا و کلیدی فراوان است که باید استخراج شود.
طالعی گفت: یکی از دلایلی که ممکن است سبب شده تا آثار ایشان کامل نشود اهتمام او به مسائل اجتماعی فراوان در محل زندگی خود بوده است.
ابتکارات فقهی
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر تلافی، از شاگردان آن مرحوم در سخنانی گفت: اولین اثر ایشان فقهی قرآنی است و ایشان در مکتب آیت‌الله غروی اصفهانی پرورش یافت و مبانی فقهی و اصولی آن مرحوم را به خوبی پرورش دادند؛ البته فقط بدایع‌الکلام ایشان منتشر شد ولی آثار دیگر فقهی ایشان به صورت خطی موجود است.
تلافی بیان کرد: ایشان در فقه ابتکارات بسیار جالبی دارد که یکی از آنها تقسیم‌بندی روایات اهل بیت(ع) در فقه است؛ روایات را به دو دسته تعلیمی و افتایی تقسیم کرده است که بخش افتایی در پاسخ به پرسش از ائمه(ع) بوده است و در دسته تعلیمی، تفصیل علمی از سوی ائمه(ع) وجود دارد و آیت‌الله ملکی میانجی هم به این مسئله(مباحث افتایی) توجه ویژه دارد.
وی افزود: ایشان به اطلاقات و عمومات توجه دارد و فرموده باید عموم و اطلاقات را پیگیری و تحقیق کنیم، ایشان فرق بین اخباری‌گری و اجتهاد را بیان کرده است و معتقد است به راحتی نمی‌توان یه یک روایت عمل کرد، همچنین بحث تفویض دین به ائمه(ع) از دیگر ابتکارات ایشان است زیرا عموما معتقدند که پیامبر و خدا شارع هستند ولی ایشان ائمه(ع) را شارع می‌دانند و قائل به بحث تفویض است، باور به این موضوع دست فقها را هم باز می‌گذارد.
وی اظهار کرد: البته ایشان توضیح داده که ائمه در مضیقات دخالت دارند نه اینکه العیاذبالله بخواهند دین را تغییر بدهند؛ مثلا امام جواد(ع) در دوره خویش بخشی از خمس را به مؤمنین بخشیدند.
درآمیختن اخلاق و فقه
حجت‌الاسلام والمسلمین تلافی اظهار کرد: بحث مستقلات عقلی هم از ابتکارات ایشان است که امروز در دنیا بسیار مطرح است؛ ایشان باور داشت برخی مسائل نیازی به آیه و روایت ندارد و خود عقل آن را درک می‌کند. شاهکار وی این است که اخلاق و فقه را در هم آمیخته است و انسان در رفتار ایشان این در آمیختگی را می‌دید، تواضع و احترام او به دیگران اعجاب‌آور بود.
وی اظهار کرد: ایشان در فقه به قرآن توجه فراوانی داشته است؛ در پاسخ به دگراندیشان که می‌گویند اگر در فقه به قرآن توجه نشود باز کفایت دارد ولی او این مسئله را باور نداشت و واقعا فقیهی قرآنی بود و به تمسک به قرآن و عترت در تفسیر و فقه توجه ویژه داشت.
شاگرد مرحوم ملکی میانجی گفت: آثار فقهی ایشان در موضوعاتی چون؛ زکات و امر به معروف و ... است که به صورت پراکنده وجود دارد و نمی‌دانم چرا یکجا جمع نشده است ولی با تلاش شاگردانشان مناهج چاپ شد و ایشان بسیار خوشحال بودند که مناهج‌البیان در دوره حیات وی منتشر شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین تلافی بیان کرد: ایشان یک روز به منزل ما تشریف آوردند و از فیوضات علمی ایشان بهره بردیم. توصیه کردند که سوره انعام را زیاد قرائت کرده و از معارف آن برخوردار شوید زیرا این سوره همراه با فرشتگان زیادی نازل شده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین رضا برنجکار، رئیس انجمن کلام اسلامی حوزه نیز در این همایش، اظهارکرد: ایشان در بحث تفویض تشریعی معتقد بود، این مساله مختص تفسیر قران کریم نیست و ایشان این روش را در کلام، فقه و عرصه‌های مختلف فهم دین معتقد بودند، منتها این تعبیر که می‌فرمودند؛ مشابه فق‌های اصولی، به نظر می‌رسد دو تفاوت در کار ایشان نسبت به فق‌های قدما، چون شیخ طوسی و علامه حلی وجود دارد.
وی با اشاره به این تفاوت‌ها افزود: اول اینکه، در علم کلام، قدمای ما به حداقل‌ها اکتفا کردند و وارد جزییات معارف اعتقادی نشدند و بیشتر جنبه‌های مناظره‌ای و بحث‌هایی که ما با اهل‌سنت در مورد امامت و در خصوص نبوت با ادیان مختلف داشته‌ایم، پرداخته‌اند. در حالی که ما وقتی کتاب‌های ایشان را می‌خوانیم، درمی‌یابیم که وارد جزییات فروع دین شده‌اند و تفاوت دوم، نوع استفاده‌ای که ایشان از قران، روایات و صحیفه سجادیه دارند.
رئیس انجمن کلام اسلامی حوزه عنوان کرد: ایشان حافظ قرآن و صحیفه سجادیه بودند و آیاتی را که می‌آوردند، کاملا مشخص است که مواردی را مورد استفاده قرارداده‌اند که کمتر به چشم می‌خورد. روش ایشان روش علم کلام، عقلی و نقلی است.
وی تصریح کرد: ایشان در مباحث مربوط به وحی و عقل بر تفکیک بین معانی لغوی و اصطلاحات تفکیک تأکید زیادی داشتند. یکی از اصول روشی ایشان این بود و بسیاری از دیدگاه‌های تفسیری و غیر تفسیری در فهم دین را ناشی از این می‌دانستند که یا در لغت اجتهاد نمی‌شود و یا اصطلاحات مخلوط می‌شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین برنجکار خاطرنشان کرد: براساس یک کتاب لغت به راحتی گفته می‌شود که در معنای لغوی تلاش‌های زیادی از سوی ایشان صورت گرفته است و نگاه ویژه‌ای به اجتهاد لغوی داشتند و معتقد بودند که اجتهاد لغوی باید صورت بگیرد. امروز کتاب لغتی که زیاد به آن مراجعه می‌شود «مفردات راغب» است که ایشان بسیار با این کتاب مخالف بود در حالیکه این کتاب امروز مرجع بسیاری از افراد است. وی معتقد بود در این کتاب معانی اصطلاحی و لغوی با هم خلط شده است و این درست نیست.
استاد حوزه و دانشگاه، گفت: نکته دیگر که مرحوم میانه‌جی نسبت به آن توجه داشتند، «تفکیک استنباط از تفسیر به رای» بود، ایشان در مباحث مختلف نشان می‌داد این تفسیر نیست، فهم کتاب و سنت نیست، یک تحمیل است، در واقع شما یک دیدگاهی را از جایی آورده‌اید و دارید تلاش می‌کنید آنرا تحمیل کنید، بر اساس روش اجتهادی این به دست نمی‌آید، مبنای سوم، استفاده از همه اصول عقلی و عقلایی روش اصول فقه است، تا اینکه مراد از وحی، حدیث و روایت روشن شود.
رئیس انجمن کلام اسلامی حوزه افزود: از دیگر ویژگی‌ها توجه به همه قرائن عقلی و نقلی است برای درک وحی، باید کل آیات، روایات و اصول عقلی به کار گرفته شود تا بدانیم اسلام چه موضوعی را آورده است، ایشان بر این باور بود گاهی خیلی از قرائن دیده نمی‌شود و زود نظر و نسبت داده می‌شود.
وی تصریح کرد: ایشان اهل بیت(ع) را مفسر وحی می‌دانستند، بلکه فقط تفصیل وحی نیست، در واقع اصل تفسیر است که به اقتضای حدیث ثقلین باید در اصل فهم قرآن از روایات و عقل استفاده کنیم، لذا، حدیث، جایگاه ویژه‌ای در روش ایشان داشت و از توحید بر محور آیات حرف می‌زدند. وی معتقد بود در تفسیر آیات، معتقد بود مخاطب نقل، وحی و عقل است.
حجت‌الاسلام والمسلمین برنجکار بیان کرد: قرآن برای ایشان در مباحث کلامی بسیار مهم بود. ایشان با هماهنگی بین سنت و قرآن معتقد در مور خبر واحد را حجت نمی‌دانست و نقل، عقل است لذا وحی قطعی نمی‌تواند مخالف با عقل فطری و قطعی باشد.
وی عنوان کرد: ایشان براساس این دو اصل، نوعی هماهنگی بین قران، سنت و عقل معتقد بود. وی در مورد خبر واحد معتقد بود، خبر واحد حجت نیست، اما خبر واحد، خبری است که دارای قرائن نباشد.
استاد حوزه‌علمیه قم خاطرنشان کرد: حجیت در عمل ایشان از اخبار آحاد استفاده می‌کند، اما قرائنی از کتاب، سنت و عقل دارد. در مورد عقل، ایشان چند نکته داشت، عقل سلیم و عقل فطری را واقعی‌نگر می‌دانست، نه مفهوم‌نگر و این مبتنی است بر مبنای معرفت شناسی و معتقد در معرفت، علم ما اصولی نیست و مبتنی بر مبنای معرفت شناسی است.
رئیس انجمن کلام اسلامی حوزه اظهارکرد: وی عقل را دارای حجیت و عصمت می‌دانست. اینکه دارای عقل هستیم را منافاتی نمی‌داند با اینکه عقل نیاز به معلم داشته باشد، ایشان معتقد بود بخشی از مستقلات عقلیه را نمی‌توان بدون کمک معلم و وحی به آن رسید، لذا به خطبه اول نهج البلاغه اشاره می‌کردند و این بحث مهم است و یکی از فارق‌های فکر ایشان با دیگران بود.
وی افزود: ایشان نکته روشی خاصی داشت و می‌گفت وقتی دلیل خاصی نداریم در واقع ادله کافی نیست. بر اساس علم کلام، وی معتقد بود ما اجازه نداریم اعتقاد بورزیم و یا انکار کنیم، همان طور که اعتقاد به مطلبی دلیل محکم می‌خواهد، انگار نیز دلیل محکمی می‌طلبد و نمی‌توان گفت دلیلی وجود ندارد انکار کنیم و این درست نیست و باید در این جا توقف کرد و ایشان به این توقف می‌رسیدند که شاید درست باشد، اما ادله کافی نباشد.
مهدوی‌راد:
تفسیر قرآن به قرآن با بهره‌گیری از روایات از ویژگی‌های بارز آیت‌الله میاجی بود
حجت‌الاسلام و المسلمین محمدعلی مهدوی‌راد استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران، دیگر سخنران همایش بزرگداشت آیت‌الله محمدباقر ملکی میانجی، بود که در سخنانی گفت: تفسیر قرآن به قرآن و بهره‌گیری از سنت در تفسیر مرحوم ملکی میانجی جلوه دارد، تکیه بر ادبیات به صورت دقیق و واکاوی واژگان در آن جلوه و بروز و ظهور خوبی دارد و آنچه بیشترین جلوه در تفسیر مناهج‌البیان وی دارد بهره‌گیری از معارف اهل بیت(ع) در تبیین معارف قرآن کریم است.
وی افزود: گاهی در نگرش به تفسیر روایی ظلمی صورت می‌گیرد چون این تصور وجود دارد که مفسران روایی، روایات را در ذیل آیات قرار می‌دهند، در صورتی که مثلاً در تفسیر عیاشی در ذیل آیات طلاق، روایاتی آورده که علی بن ابراهیم و تفاسیر بعدی هم ندارند و ایشان به نقد نگرش فقهی ابوحنیفه در باب طلاق پرداخته و با اجتهاد آن را رد کرده است، در مناهج‌البیان هم بحث اجتهادی روایی مطرح است و وی در قامت یک مجتهد وارد بحث تفسیر روایی شده است.
حجت‌الاسلام و المسلمین مهدوی‌راد اظهار کرد: وی معتقد بود که قرآن دو نوع خطاب دارد؛ خطاب خاص و عام که خطاب عام برای همه است و جنبه هدایتی دارد و تعمق زیادی هم لازم ندارد. مثلاً «اینکه برخی نباید غیبت برخی دیگر را بکنند؛ لا یغتب بعضکم ...»، اما گونه دیگر خطاب برای خواص است که اولاً و بالذات برای آل‌الله است تا ناپیدای معارف را از آیات پیدا کنند و این مهم‌ترین نکته در کلام حضرت آیت‌الله ملکی میانجی است.
وی با اشاره به آیه ۱۶۴ آل عمران«لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَإِنْ کَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلَالٍ مُبِینٍ»، تصریح کرد: بحث منت موضوع بسیار مهمی است چون خدا که خالق این همه درخت و معادن و کوه و ... است بر هیچکدام منت نگذاشته است ولی برای امامت و رسالت منت گذاشته است، به تعبیر امام علی(ع) که در برابر معاویه صورت گرفتند، فرمود: پیامبر(ص) کان رسولا نبیا زعیما اماما؛ امام، نعمت را معنادار می‌کند یعنی اگر امام نباشد همه نعمات بی معناست و یکی از نعمت‌ها، قرآن است و امام آن را معنادار می‌کند.
استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران اضافه کرد: اینکه امامت را در آیه شریفه، اکمال دین دانسته است به همین دلیل است و اگر دین و معارف الهی الی یوم القیامه است امام آن را در گذرگاه زمان نقش‌آفرین می‌کند و امام است که دین را کامل خواهد کرد.
حجت‌الاسلام و المسلمین مهدوی راد بیان کرد: لذا اگر این طور است ما باید سراغ روایات و سنت نبوی و ولوی به صورت هوشمندانه برویم. اگر ما خدمت امام علی(ع) باشیم و بپرسیم چگونه از قرآن طلب فیض کنیم خواهند فرمود نیازمندانه و پرسشگرانه سراغ قرآن بروید که همان استنطاق از قرآن است ولی ما گاهی از روی سیری سراغ آن می‌رویم.
توحید بدون امامت گرفتار انحراف می‌شود
استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران اظهار کرد: سنت در کنار توحید بیان شده زیرا اگر قرار است توحید گرفتار سیاست‌زدگی و عرفان انحرافی و ... نشود، رسول‌الله و امامت باید آن را بیان کند. امام علی(ع) فرمودند قرآن را استنطاق کنید، اگر بپرسیم چگونه خواهند فرمود استنطاق به سنت پیامبر(ص)، بنابراین در روایات همه زوایایی که باید بدان پرداخت تا به ژرف قرآن برسیم وجود دارد؛ استنطاق یعنی برآیند اندیشه‌ها را به قرآن عرضه کردن و پاسخ گرفتن و این همان چیزی است که شهید صدر باب آن را باز کرد.
حجت‌الاسلام و المسلمین مهدوی‌راد اظهار کرد: در روایات فراوان، بحث درباره سبک ورود به قرآن وجود دارد ولی مع‌الاسف گاهی مغفول مانده است؛ مثلاً در خطبه حضرت زهرا(س) و خطبه امام علی(ع) و در روایات پیامبر(ص)، این مسئله قابل استخراج است که جمله‌های مستقل قرآن در سیاق و بیرون آن حجیت دارد. مثلاً در تعبیر قرآنی «...تَکُنْ فِتْنَةٌ فِی الْأَرْضِ وَفَسَادٌ کَبِیرٌ» ظاهر و سیاق آیه درباره جهاد و جنگ و ... است ولی وقتی فردی خدمت امام معصوم(ع) رسید و عرض کرد که دخترم خواستگارانی دارد کدام را انتخاب کنم و امام(ع) فرمود اگر کسی دین و اخلاق داشت او را تزویج کنید ولی اگر اخلاق و دین نداشت انجام ندهید زیرا از آن فتنه در خواهد آمد؛ یعنی آیه کاملا از سیاق بیرون آمد و امام به این آیه برای بحث ازدواج استناد کرد.
استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران گفت: این مسئله باب بزرگی باز می‌کند که ما از محضر آل‌الله استفاده کنیم، استنطاق از آنچه فرمودند که شامل؛ استنطاق فکری و نظری و هم عملی است و یکی از مطالب بارز در تفسیر آیت‌الله ملکی، همین استنطاق عملی است؛ یعنی ما روش مدنی، اجتماعی، خانوادگی و ارتباط فردی و ارتباط با دوست و فامیل و ... را به قرآن عرضه کنیم و از قرآن بهره ببریم.
وی تاکید کرد: تفسیر آیت‌الله ملکی میانجی، تفسیر مهمی است و مهمتر اینکه به ما می‌گوید چگونه از روایات برای تفسیر آیات به صورت مجتهدانه بهره ببریم.
در پایان از آثار آیت الله محمد باقر ملکی میانجی رونمایی شد.
