خبرگزاری حوزه، | «کاظم» از مشهورترین القاب امام موسی بن جعفر علیه السلام است و به کسی که بسیار خشم خود را کنترل کند گفته می‌شود بنابراین امام هفتم شیعیان را هم از این‌جهت کاظم می‌گفتند که در برابر ستم‌های ظالمان و گفتار حسودان، حلیم و بردبار بودند و کظم غیظ می‌کردند و آن‌چه می‌دانستند را اظهار نمی‌کردند.

عصبانیت و خشم از جمله غرایز انسانی است که برای دفاع از حق می‌توان از آن استفاده کرد اما باید کنترل شود زیرا عصبانیت نا به جا قوی‌ترین روش شیطان برای کشاندن انسان به سمت گمراهی و تاریکی است از این رو کظم غیظ از مهمترین راه‌های مقابله با شیطان است که امام کاظم علیه السلام در سیره زندگی خود روی آن تأکید داشتند و به ما آموختند.

در قرآن و روایات راه‌های مختلفی برای فرونشاندن خشم بیان شده است که از آن جمله می‌توان به تقویت تقوا و پرهیزکاری، نادیده گرفتن اشتباهات دیگران، ذکر و یاد خداوند، سجده کردن و تغییر حالت بدن، انجام صله رحم، انفاق و بخشش به دیگران و رضایتمندی از مقدرات زندگی اشاره کرد که تمامی این روش‌ها در سبک زندگی امام کاظم علیه السلام بیان شده است.

اولین روش مقابله با خشم بنا بر آیات ۱۳۳ و ۱۳۴ سوره مبارکه آل عمران تقوا است که خداوند افراد با تقوا را شایسته ورود به بهشت می‌داند که خشم خود را فرو می‌خورند و نسبت به خطای مردم گذشت دارند. بنابراین فروخوردن خشم از نشانه‌های انسان با تقواست و کسی که تقوا و ترس از خدا را در زندگی خود محور قرار داده است باید بتواند بر خشم خود غلبه کند.

امام کاظم علیه السلام نیز بر اثر تقوای زیاد همواره خشم خود را کنترل می‌کردند و به این صفت مشهور و معروف شدند به گونه‌ای که سید هاشم معروف الحسنی در کتاب سیرة الائمة الاثنی‌عشر می‌گوید امام هفتم شیعیان کاظم نامیده می‌شدند زیرا هرگاه از کسی بدی می‌دیدند اموالی که نیاز آن شخص را برطرف می‌ساخت، برایش می‌فرستادند.

گفته شده موسی بن جعفر علیه السلام به کسانی که به ایشان آزار می‌رساندند نیز بخشش می‌کرد و وقتی به او خبر می‌دادند فردی در صدد اذیت او بوده، برایش هدیه می‌فرستاد.

دومین عامل کنترل خشم در آیات و روایت نادیده گرفتن اشتباهات دیگران و پرداختن به عیوب خود است؛ خداوند در آیه ۳۷ سوره مبارکه شوری می‌فرماید افرادی که ایمان قوی و توکل بر خدا دارند از گناهان بزرگ دوری می‌کنند و وقتی به مردم خشم می‌گیرند از اشتباهات آنان چشم پوشی و گذشت می‌کنند.

این ویژگی نیز در سیره امام کاظم علیه السلام به وفور دیده می‌شود به گونه‌ای که گزارش‌های مختلفی در منابع آمده است که امام کاظم علیه السلام خشم خود را در برابر دشمنان و کسانی که به او بدی می‌کردند، فرو می‌برد. از جمله گفته شده مردی از نوادگان عمر بن خطاب در حضور امام کاظم، به امام علی علیه السلام توهین کرد. همراهان امام خواستند به او حمله کنند، اما امام مانع شد و سپس به مزرعهٔ آن مرد رفت. مرد با دیدن امام کاظم شروع به داد و بیداد کرد که محصولش را لگدمال نکند. امام به او نزدیک شد و با خوشرویی پرسید چقدر خرج کاشت مزرعه کرده‌ای؟ مرد گفت: ۱۰۰ دینار! سپس پرسید: امید داری چه اندازه از آن برداشت کنی؟ مرد پاسخ داد غیب نمی‌دانم. امام فرمود: گفتم امید داری چه اندازه از آن برداشت کنی؟ مرد پاسخ داد: ۲۰۰ دینار! امام ۳۰۰ دینار به او داد و گفت: این ۳۰۰ دینار برای توست و محصولت هم برائت باقی است. سپس به سوی مسجد رفت. آن مرد زودتر خود را به مسجد رساند و با دیدن امام کاظم برخاست و این آیه را بلند خواند «اللَّه أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِ‌سَالَتَهُ؛ خدا بهتر می‌داند رسالتش را کجا قرار دهد» (انعام، آیه ۱۲۴)

سومین عاملی که به انسان در کنترل خشم کمک می‌کند ذکر و یاد خداوند متعال است و خداوند در آیه ۲۸ سوره مبارکه رعد می‌فرماید که تنها با یاد خدا ست که دل‌ها آرامش می‌یابد بنابراین در روایت نیز تأکید شده است که در هنگام خشم ذکر و یاد خدا داشته باشید و اذکار زیادی برای کنترل خشم از جمله صلوات بر محمد و آل محمد بسیار سفارش شده است.

همچنین ذکر «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم» در هنگام عصبانیت سفارش شده است زیرا بدون شک آتش خشم و عصبانیت را شیطان در قلب انسان روشن می‌کند و بر تکرار و افزایش آن اصرار می ورزد؛ به همین دلیل برای رفع عصبانیت باید شیطان را از خود دور کرد و هیچ چیزی جز یاد خدا نمی‌تواند شیطان را از قلب انسان دور کند.

در سبک زندگی امام کاظم علیه السلام که به کنترل خشم و غضب زبانزد عام و خاص بودند ما عبادت و ذکر خدا را مشاهده می‌کنیم به طوری که در منابع شیعه و سنی عبادت‌های امام هفتم (ع) را ستوده اند و به همین دلیل، برای ایشان از لقب «عبد صالح» استفاده می‌شود.

بر پایه برخی گزارش‌ها امام کاظم علیه السلام آن قدر عبادت می‌کردند که زندان‌بانان ایشان نیز تحت تأثیر قرار می‌گرفتند. شیخ مفید موسی بن جعفر علیه السلام را عابدترین مردم زمان خود دانسته و گزارش کرده است که آن حضرت چنان از ترس خدا گریه می‌کردند که محاسنشان از اشک خیس می‌شد.

چهارمین عامل کنترل خشم و غضب که در روایات به آن اشاره شده است تغییر حالت بدن است و امام صادق علیه السلام فرمودند افرادی هستند که خشم آنان فرو نمی‌نشیند تا جایی که آنها را وارد جهنم می‌کند پس بهتر است مردی که در حالت ایستاده به خشم آمده بنشیند و یا اگر نشسته است بلند شود زیرا در این صورت به زودی پلیدی شیطان از او دور می‌شود.

از این رو در روایات افعال زیادی در هنگان خشم سفارش شده است از جمله سجده کردن در هنگام خشم از روش‌های مفید برای کنترل خشم در اسلام است. ابو سعید خدری از پیامبر (ص) روایت می‌کند که ایشان فرمودند «غضب جرقه‌ای است که در قلب انسان قرار می‌گیرد، آیا نمی‌بینید که چشمان او سرخ و رگ‌های او متورّم می‌شود. کسی که چنین حالتی در خود مشاهده کرد، صورتش را بر زمین گذارد (و برای خدا سجده نماید) به یقین هرکس چنین کند و به درگاه خدا پناه برد و از او رفع شیطان و خشم را بخواهد، آرامش می‌یابد.» (المحجه البیضاء، ج ۵ ص ۳۰۸)

همچنین وضوگرفتن و غسل کردن در هنگام خشم بسیار سفارش شده است و پیامبر (ص) فرمودند «هنگامی که یکی از شما خشمگین شد پس وضوء بگیرد و غسل کند، زیرا غضب از آتش است.» (بحارالانوار، ج ۷۰ ص ۲۷۲)

در این زمینه نیز امام کاظم علیه السلام الگویی مناسب برای ما هستند زیرا بسیار اهل سجده و عبادت‌های طولانی بودند به گونه‌ای که مدت‌ها در حالت سجده بدون حرکت و در حال ذکر خدا می‌مانند و افرادی که ایشان را در این حالت می‌دیدند متوجه حضور ایشان نمی‌شدند.

پنجمین عامل کنترل خشم که به آن سفارش شده است صله رحم و دیدار خویشاوندان است که باعث آرامش روح و روان انسان خشمگین می‌شود؛ امام کاظم علیه السلام در این زمینه نیز الگوی مناسبی برای ما هستند زیرا شیخ مفید در کتاب الارشاد امام کاظم علیه السلام را کوشا ترین فرد در صله رحم با خویشاوندان و دیگر نزدیکان دانسته است.

ششمین عامل کنترل خشم تقویت نوع دوستی و خیر خواهی نسبت به دیگران است به این صورت که انسان برای راحتی و آسایش دیگران دغدغه داشته باشد و خود بینی و خود خواهی را در خود کمرنگ کند؛ بنابراین انفاق در راه خدا و دستگیری از دیگران یکی از راه‌های کنترل خشم و سرکوب این حالت شیطانی در انسان است.

امام کاظم علیه السلام در زندگی خود به بخشش و سخاوت نسبت به نیازمندان بسیار اهمیت می‌داد و شیخ مفید ایشان را بخشنده‌ترین مردم زمان خودش دانسته که شب‌ها برای فقیران مدینه آذوقه می‌برد. ابن عنبه درباره سخاوت موسی بن جعفر علیه السلام گفته است «ایشان شب‌ها از خانه بیرون می‌رفتند و کیسه‌هایی از درهم همراه داشتند و به هر کس می‌رسیدند یا به کسانی که به احسان ایشان چشم داشتند، آن کیسه‌ها را می‌بخشیدند تا بدانجا که کیسه‌های پول ایشان ضرب‌المثل شده بود.» که هر کس این کیسه‌ها به او رسیده باشد فقیر نمی‌شود.

هفتمین عامل کنترل خشم و غضب نیز رضایت و خشنودی از خدا و صبر و بردباری در مشکلات است زیرا کسی که به آنچه خدا برایش مقدر کرده است قانع و راضی باشد و از هر فرصتی برای خشنودی و ارتباط بیشتر با خدا بهره ببرد هیچ مشکلی در زندگی او را به خشم و غضب وا نمی‌دارد و از بندگی خدا غافل نمی‌شود.

در حالات امام کاظم علیه السلام نقل شده است حتی هنگامی که به دستور هارون به زندان منتقل شدند، خدا را سپاس می‌گفتند که فرصتی برای عبادت یافته اند و نقل شده است که فرمودند «خدایا همواره از تو فراغتی برای عبادتت طلب می‌کردم و تو آن را برایم فراهم کردی؛ پس تو را سپاس می‌گویم».

حسین حسنی