به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام ایمان شکیبایی، در جمع دانشجویان حاضر در مسیر پیاده روی نجف به کربلای اربعین حسینی به تبیین ارکان هویت دینی بر محور نهج البلاغه پرداخت و گفت: هویت به سه دسته تقسیم؛ «فردی؛ به معنای نگرش انسان به خود که معمولاً مشتمل بر ادراکات و احساسات فرد در مورد جسم، داشته های شخصی، ارزش ها و علایق اوست»، «اجتماعی؛ به معنای رابطه بین خود و دیگران، در سطح اجتماعی است. مردمان دارای ویژگی هایی متمایز هستند که هویت اجتماعی آنان را می سازد» و «دینی؛ هویت به خودی خود پدیده ای مقدس نیست، یعنی لزوماً آنچه ما داریم و ما را از دیگران متمایز می کند، به معنای آن نیست که این ویژگی ها، خصیصه های کاملًا پسندیده ای هستند. لذا هویتی پایدارتر و کارگشاتر است که وسیله ارتباط آن نیز پایدار باشد. آنچه که بیش از همه، فرد را در چگونگی شکل گیری هویت کمک خواهد کرد، دین و یکی از مقوله های مهم آن خودشناسی است. اینکه در این مسیر شعار می دهیم:حب الحسین یجمعنا یا حیاتنا الحسین، نوشته شده:بالحسین تشرفتم و بکم تشرفنا، یعنی زیارت امام حسین به شما و خدمت به شما(زوّار) به ما شرافت داد و از این قبیل، شعارهایی است که علاوه بر نمایش هویت اجتماعی اشاره به هویت دینی دارند»، تقسیم بندی می شود.

ارکان هویت دینی انسان

پژوهشگر حوزه و دانشگاه گفت: بسیاری از رفتارها و آرمان های ما بر اساس هویت دینی شکل می گیرد که در پرتو آن است که انسان دارای هویتی روشن، امیدبخش و هدفمند می گردد و یقیناً چیزی در آن نقش آفرین است که همواره با انسان باشد به طوری که مرگ، برزخ و دوزخ آن را از انسان جدا نکند؛ لذا از ارکان سازنده هویت انسان همان «اعتقاد، اخلاق و اعمال» می باشد و آن کس که واجد عناصر محوری مزبور باشد، یعنی کسی که نشانه های ایمان را داشته باشد و اخلاق الهی را در جان خود پیاده کند و بر پایه آن ایمان و این اخلاق، عمل کند، توانسته است هویت حقیقی خویش را پیدا کند.

امیرالمؤمنین(ع) در حکمت۴۵٨می فرماید: «نشانه های ایمان آن است که راست بگویی، حتی اگر به تو زیان برساند، و دروغ نگویی که به سود و منفعتی برسی وآنکه بیش از مقدار عمل سخن نگویی، و چون از دیگران سخن گویی از خدا بترسی.»

اینک ارکان سه گانه هویت دینی انسان را بر محور نهج البلاغه مورد تأمل قرار می دهیم:

١. ارکان اعتقادی

الف) خداشناسی؛

این کارشناس نهج البلاغه ادامه داد: توجه به خدا و دین، ریشه فطری دارد. امور فطری با سرشت انسان هماهنگ بوده و ذاتی انسان است-البته ذاتی به معنای هویت، نه ذاتی به معنای ماهیت-یعنی چون همراه با ذات انسان است، نیاز به دلیل و علت به معنای علت ثبوتی ندارد؛ اما اگر نظری بود، همین امر فطری در مقام اثبات، احتیاج به دلیل دارد. لذا هر انسانی از کودکی طبعاً خداپرست است مگر اینکه عوامل خارجی فطرتش را آلوده سازند و از صراط مستقیم منحرف گردد. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «هر فرزندی که متولد می شود بنابر فطرت خود خداپرست است به این معنا که می داند و معرفت دارد به اینکه خداوند خالق و آفریننده اوست».[کافی/ج٢/ص١٣]

امیرالمؤمنین در حکمت٢۵٠به سه راه خداشناسی اشاره فرموده است: عَرَفْتُ اللَّهَ سُبْحَانَهُ بِفَسْخِ الْعَزَائِمِ، وَ حَلِّ الْعُقُودِ، وَ نَقْضِ الْهِمَم. حضرت فرمود: خدا را از سست شدن اراده های قوی، گشوده شدن گره های دشوار، و درهم شکسته شدن تصمیم ها، شناختم.

وی افزود:سزاوار است وقت بگذاریم و از آیات و نشانه های الهی خدایمان را بهتر از گذشته بشناسیم.

ب) آخرت گرایی؛

حجت الاسلام شکیبایی افزود:همان گونه که انسان در سرشت و فطرت خود با خدا آشناست، معاد را نیز می شناسد. تعبیر زیبای امیرالمؤمنین(ع) در این باره در نامه ٢٧چنین است: «الْمَوْتُ مَعْقُودٌ بِنَوَاصِیکمْ».نشانه مرگ بر پیشانی شما زده شده است. بنابراین از شاخصه های مهم اعتقادی هویت دینی، اعتقاد به رستاخیز است زیرا عدالت و حکمت الهی ایجاب می کند که انسان در جهان دیگری به پاداش و کیفر کامل خود برسد. همچنین در خطبه٢٨آمده است؛ «هر کس در ایام آرزوها، پیش از مرگ، عمل نیکو انجام دهد، بهره مند خواهد شد، و مرگ به او زیانی نمی رساند، و آن کس که در روزهای آرزوها، پیش از فرا رسیدن مرگ کوتاهی کند زیانکار و مرگ او زیانبار است.»

ج) پیامبرشناسی؛

استاد نهج البلاغه بیان کرد:انسان در جهان بینی الهی، قابلیت تکامل معنوی را داراست؛ اما به تنهایی قادر نیست راه را طی کند، از این رو خداوند متعال پیامبرانی را برانگیخت تا راه روشن هدایت را فرا روی انسان قرار دهند. امیرالمومنین(ع) در خطبه١٣می فرماید؛ «خداوند، پیامبر اسلام(ص) را زمانی فرستاد که مردم در فتنه ها گرفتار بودند، رشته های دین پاره شده و ستون های ایمان و یقین ناپایدار بود... د. »

د) امام شناسی؛

استاد حوزه علمیه گفت:در کلام رسول خدا(ص) اهل بیت(ع) بارها به کشتی نوح تعبیر شده اند؛ «مَثَلِ اهل بیت من در میان شما مَثَلِ کشتی نوح است؛ هر کس در آن سوار شد نجات یافت و هر که از آن تخلف نمود غرق شد» [امالی طوسی/ص۵١٣] امیرالمؤمنین(ع) نیز در خطبه٢می فرماید: «اهل بیت پیامبر(ص) موضع اسرار خداوند هستند و ملجأ فرمانش، ظرف علم او هستند و مرجع حکمت هایش، مخزن کتاب های او هستند و کوه های استوار دینش، به وسیلۀ آنان خمیدگی پشت دین را راست نمود و لرزش های آنان را از بین برد... د. »

تحلیلی از مرحوم شیخ جعفر شوشتری درباره ظرفیت فرهنگی تاریخ عاشورا و شخصیت ابا عبداللّه الحسین(ع) در جهت هدایت و نجات انسان هاست، کلام ایشان در کتاب الخصائص الحسینیةچنین است:

«فرأیت فی الحسین(ع) خصوصیة فی الوسیلة إلی اللّه اتّصف بسببها بانّه بالخصوص، باب من أبواب الجنة و سفینة للنجاة و مصباح للهدی، فالنبی و الأئمة علیهم السلام کلّهم أبواب الجنان؛ لکنّ باب الحسین أوسع، و کلّهم سفن النجاة؛ لکنّ سفینة الحسین مجراها فی اللجج الغامرة أسرع و مرساها علی السواحل المنجیة أیسر، و کلّهم مصابیح الهدی؛ لکنّ الاستضاءة بنور الحسین أکثر و أوسع، و کلّهم کهوف حصینة؛ لکنّ منهاج کهف الحسین أسمح و أسهل. در حسین(ع) برای وسیله تقرّب به خدا بودن، ویژگی ای دیدم که او، به سبب آن ویژگی است که این گونه توصیف شده است:دری از درهای بهشت، کشتی نجات و چراغ هدایت. پیامبر(ص) و ائمّه(ع) همگی درهای بهشت اند؛ امّا درِ حسین(ع) گشوده تر است. همگی کشتی نجات اند؛ امّا کشتی حسین(ع) در میان امواج توفان های شدید، پُرشتاب تر، و پهلو گرفتنش در ساحل های نجات، آسان تر است. همگی، چراغ هدایت اند؛ امّا پرتو گرفتن از نور حسین(ع)، بیشتر و وسیع تر است. همگی، پناهگاه های مستحکم اند؛ امّا راه رسیدن به پناهگاه حسین(ع)، هموارتر و آسان تر است».

٢ و ٣.ارکان اخلاقی و عملی

استاد حوزه علمیه گفت: منظورم از ارکان اخلاقی و عملی، ایجاد شناخت و بر انگیخته شدن احساس برای تضعیف و انهدام صفات منفی و مراقبت و پرورش هماهنگ صفات مثبت است تا این صفات ملکه شود. امیرالمؤمنین(ع) در این مورد در خطبه٧۵ می فرماید: «خدا رحمت کند کسی که چون سخنان حکیمانه بشنود، خوب فرا گیرد و چون هدایت شود بپذیرد؛ دست به دامن هدایت کننده زند و نجات یابد؛ مراقب خویش در برابر پروردگار باشد؛ از گناهان بترسد و خالصانه گام بردارد؛ عمل نیکو انجام دهد... د. »

وی افزود:این فضائل هم شامل ملکات اخلاقی و هم دربرگیرنده اعمال اخلاقی می باشد. ویژگی اخلاقی و عملی یک نمونه شخصیتی است که هویت دینی را به تثبیت می رساند، که عبارتند از: حلم، علم، رشد، عفاف، صیانت، حیا، متانت، مداومت بر کار خیر، نفرت داشتن از شر و پیروی از پند دهنده خیرخواه و ...

حجت الاسلام شکیبایی بیان کرد: در پیاده روی زیارت اربعین، هدف رسیدن به بارگاه ملکوتی سیدالشهداء(ع) است که برای رسیدن مطلوب، باید در بین راه به خودسازی هم بپردازیم، خودم را در این مسیر از نظر اعتقادی، اخلاقی و عملی حسینی وار تربیت کنم که علامه طباطبایی فرمود:هیچ کس به هیچ مرحله ای از معنویت نرسید مگر در حرم مطهر امام حسین(ع) یا در توسل به آن حضرت.

۳۱۳/۱۷