به گزارش خبرگزاری حوزه، همایش بین المللی یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیه قم، هفدهم اردیبهشت‌ماه با حضور گسترده حوزویان و چهره های مطرح علما و بزرگان در مدرسه علمیه امام کاظم(ع) برگزار شد.
در این همایش پیام آیات عظام مکارم شیرازی و نوری همدانی قرائت شد و همچنین آیات عظام جوادی آملی و سبحانی سخنرانی کردند که در این گزارش خبری به صورت مفصل به آن ها اشاره می شود:
پیام آیت الله العظمی مکارم شیرازی:
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمین و الصلاة علی سیدنا محمد و آله الطاهرین
لاسیما بقیة الله المنتظر ارواح العالمین له الفداء و عجل الله تعالی فرجه الشریف
در ابتدا لازم می‌دانم میلاد پرخیر و برکت امام هشتم حضرت علی بن موسی الرضا (علیه آلاف التحیة و الثنا) و میلاد ولی‌نعمتمان حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) را به همه شما عزیزان و شرکت کنندگان در این جلسه تبریک عرض نموده و از دست‌اندرکاران و برگزارکنندگان و میهمانان قدردانی نمایم و امیدوارم این کنگره به اهداف خود نائل آمده و آثار ماندگاری به جای گذارد.
شهر مقدس قم که با فاصله کمی از پذیرش اسلام توسط ایرانیان به مأوای محبین اهل بیت(علیهم السلام) و حوزه‌ای برای نشر و گسترش معارف آنان تبدیل گردید در پیشینۀ هزار و دویست ساله خود، تاریخ پربار و پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است.
تشکیل حوزه علوم دینی و پرورش روحانیت و عالمان در این مکتب و شکل گیری قرائتی صحیح و عالمانه از آموزه‌های دین مبین اسلام و رشد و نمو آن موجب حفظ و حراستِ کیان اسلام و مذهب شیعه از دسیسه‌ها و انحرافات گردید.
خصوصا در سدۀ اخیر و پس از احیای مجدد آن به دستان باکفایت زعیم توانا مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری (اعلی الله مقامه الشریف)، این حوزه علمیه بود که جامعه رنج کشیده ایران را در مقابل توطئه‌ها و بدخواهی‌های داخلی و خارجی و ضعف و سستی های حکام بی کفایت و نقشه‌ها و انحرافات فرصت طلبان حفظ نمود و در نهایت انقلاب اسلامی مردم ایران که برخاسته از حوزه علمیه و مکتب تشیع بود با اندیشه و هدایت امام راحل(رحمة الله علیه) به ثمر نشست و نقطۀ عطفی را در تاریخ ایران و جهان پدید آورد.
چه وسوسه‌ها و دسیسه‌ها و چه زورگویی‌ها و چپاول‌ها که در طول تاریخ با جانفشانی و خون دل خوردن عالمان و روحانیان ربانی و همراهی مردم مخلص و فداکار راه به جایی نبرد و این شجره پاک با مجاهدتها و تلاش‌های فراوان به درختی تنومند تبدیل گردید که «اصلها ثابت و فرعها فی السماء».
امروز بقای این میراث عظیم به عنوان بزرگ ترین مرکز علمی دنیا و حفظ و پاسداری از آن تا ظهور حضرت ولی عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) وظیفه‌ای بر دوش حوزه های علمیه و علمای اعلام و طلاب محترم است و دستیابی به آن در گروی رعایت اموری است که در این مجال اندک به برخی از آن اشاره می کنم:
نخست: تأکید بر تهذیب نفس و پرورش روح و آراستگی به صفات نیکو که باید اساس شخصیت حوزویان باشد همان‌گونه که فرمود «فلیَبدأ بتَعلیمِ نَفسِهِ قَبلَ تَعلیمِ غَیرِهِ».
دوم: حفظ و پایبندی بر سنت‌ها و ارزش های اصیل حوزوی که یکی از رموز تربیت عالمان بصیر و با اخلاص این حوزه مقدس بوده است و باید بدانیم که به هر میزان از آن عدول کنیم به همان میزان خسارت خواهیم دید.
سوم: تقویت جریان علمی حوزه و تربیت طلاب فاضل و متخصص و پرهیز از تحصیل سطحی که گاهی لازمه این امر، اصلاح برنامه های تحصیلی و متون علمی و متناسب‌سازی آن با نیازهای امروز و آینده جامعه است.
چهارم: ارتقاء آگاهی در میان طلاب و دوراندیشی و نگاه به آینده در برنامه‌ریزان که با توجه به سرعت تحوّلات دنیای امروز، اهمیّت آن مضاعف می‌شود. البته بهره‌مندی از تکنولوژی و ابزارهای جدید مانند رسانه، فضای مجازی، هوش مصنوعی و امثال آن، موجب تسریع و تقویت امور می شود لکن باید مراقب آفات خطرناک آن نیز بود.
پنجم: اولویت‌دهی و هدف قرار دادن تبلیغ و نشر دین و پرهیز از رسوب در حوزه، از طریق پشتیبانی و حمایت از طلاب و توانمندسازی آنان به علوم و فنون لازم و بهره‌مندی از ابزار روز و آموختن زبان‌ها و فرهنگ های گوناگون.
ششم: ارتباط عمیق و گسترده حوزه‌های علمیه با عموم مردم و همراهی و پشتیبانی از آنان در سختی‌ها و مشکلات، که این ارتباط موجب تقویت متقابل مردم و حوزه‌ها می گردد.
هفتم: تأکید بر حفظ استقلال حوزه از دولت‌ها که همواره باعث حرّیت و آزاداندیشی آن بوده است، البته حوزه علمیه به عنوان منشأ و مادر حرکت بزرگ انقلاب اسلامی، پشتیبان انقلاب و رهبری آن بوده و خواهد بود.
هشتم: جهاد تبیین و شبهه‌زدایی از اعتقادات دینی مخصوصاً از اذهان جوانان و ارائه راهکارهای مناسب برای زندگی بهتر.
نهم: تقویت روحیۀ امید به آینده که موجب نشاط در تحصیل و تهذیب و تبلیغ می شود؛ خصوصاً اکنون که اسباب ناامیدی و بی‌انگیزگی، رشدی بی‌اندازه یافته است.
و دهم: اتصال عمیق و وثیق با صاحب و مولایمان حضرت حجت بن الحسن (ارواحنا فداه) که دلیل همه این سعی و تلاش‌ها، رضایت آن بزرگوار است.
اینجانب در پایان ضمن تقدیر و تشکر مجدد از متولیان و برگزار کنندگان این کنگره خصوصاً فاضل ارجمند جناب آیت الله اعرافی(زید عزه) و شما حضار گرامی، توفیقات روز افزون حوزه های علمیه و عموم مردم ایران را از خداوند متعال مسألت دارم و امیدوارم به یاری حق تعالی مسلمانان جهان بر دشمنان و مستکبرین عالم پیروز گردند و برای ظهور حضرت ولی عصر(عجل الله تعالی فرجه) مهیا شوند.
پیام آیت الله العظمی نوری همدانی:
بسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ
الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ عَلَی سَیِّدِنا وَ نَبِیِّنَا أَبِی الْقَاسِمِ المصطفی مُحَمَّد وَ عَلَی أهلِ بَیتِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ سیَّما بَقیَّهَ اللهِ فِی الأرَضینَ.
وَ مَا کَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنفِرُوا کَافَّةً فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ (التوبة : ۱۲۲)
با سلام و تحیت به آن مجمع محترم که با حضور علماء، فضلاء و شخصیت‌های اثرگذار در حال برگزاریست.
مؤسس حوزه‌های علمیه، پروردگاری است که برای نخستین بار فرمان کوچ گروهی از مسلمانان بلاد مختلف به کانون علم را صادر و مقرر فرمود که پس از تحصیل علم از آن کانون فضیلت به سوی بلاد خود بازگردند و قوم خود را بیم دهند. رسول گرامی خدا «صلی الله علیه و آله» را باید نخستین معمار یک حوزه اسلامی دانست که شهر مدینه را به کانونی برای دانش و فضیلت تبدیل کرد تا جویندگان معرفت از بلاد مختلف بدان سرزمین نور مشرف شده و پس از تعلم و تهذیب به هدایت قوم بازگردند. امامان شیعه که از آن پس، بلادی چون کوفه و مدینه و بغداد را به چنین کانونهایی برای تعلیم و تهذیب عالمانی وارسته تبدیل کردند، دیگر مؤسّسان حوزه‌های علمیه هستند. شاید به همین جهت بود که در عصر غیبت نیز حوزه‌های علمیه‌ی امامیه در شهرهایی چون نجف، سامرا، مشهد و قم در گرداگرد مضاجع نورانی این خاندان نضج گرفت، بالید و به بار نشست.
یکی از این حوزه‌های علمیه، حوزه علمیه قم است که صدسال پیش در یکی از دشوارترین دوره‌های تاریخی سرزمین ایران، با درایت و تدبیر حضرت آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی (ره)، وبا نگرشی عمیق اما آرام وحزم‌اندیشانه به سیاستهای ضددینی آن روز تأسیس شد. آن نگرش سیاسی که در عمق وجود شیخ مؤسس (ره)، ریشه داشت و به سرنوشت سیاسی اسلام و تشیع و جایگاه آن در جهان جدید دوخته شده بود، به تدریج با مجاهدت علمی و عملی عالمان بزرگواری چون آیت الله العظمی بروجردی و شاگردان مجاهدش به «شجره طیبه» ای تبدیل شد که «تُؤْتِی أُکُلَهَا کُلَّ حِینٍ بِإِذْنِ رَبِّهَا».
حاج‌شیخ (ره) با آینده‌نگری خود حوزه مبارکه را به گونه‌ای طراحی کرد که این حوزه عمل به فضیلت‌های علمی را در جهاد اکبر خلاصه نکند بلکه با ورود بهنگام به هنگامه‌ی جهاد اصغر و تحمل رنجهای بی‌شمار و نثار خونهای پاک به مبارزات عدالت‌طلبانه مردم ایران معنا داده و آن را تا پیروزی انقلاب اسلامی و تأسیس نظام جمهوری اسلامی ایران پیش ببرد که در این میان نقش امام خمینی (ره) نقشی بی‌بدیل و ماندگار بود.
امروز که این شجره طیبه مسیر پرپیچ‌وخم و پرفرازوفرود خود را پیموده و به صدسالگی خویش رسیده، باید بزرگان دست فرزندان جوان این حوزه را بگیرند، با همدیگر بر قله‌ی افتخارات صدساله بایستند، همه باهم به افق پیش رو چشم بدوزند و نکاتی را نصب العین خود قرار دهند:
نخست این‌که اصالتهای ثابت و تغییرناپذیر حوزه را بازشناسی کنند و آن را از سنتهای زمانمندی که با تغییر اقتضائات زمانی باید تغییر کند، تفکیک نمایند چندان‌که نه در حفظ اصالتهای ثابت حوزوی سهل‌انگاری شود و نه برای دست برداشتن از سنتهای متغیر حوزوی‌مان حسرت خورده شود.
و سپس آن‌که با تکیه بر اصالتهای حوزوی، نگاهی نیز به معاصرت داشته و عمق اقتضائات جهان جدید را با پرهیز از سطحی‌نگری درک کنند تا خدای ناکرده، حوزه ناخواسته در مسیر انزوا قرار نگیرد که مسیر انزوا سرمنزلی جز محاق تدریجی ندارد.
و نکته دیگر آن‌که علوم و معارف ثمین حوزه که گنج رنج بیش از هزاروچهارصدساله‌ی تمدن اسلامی و شیعی است، فدای هیچ ثمنی نشود اما روزبه‌روز به نیازهای جهانی و نیازهای مسلمانان و شیعیان جهان و نیازهای نظام جمهوری اسلامی نیز نظارت داشته و معارف اسلامی به گونه‌ای بازتولید و بازتبیین شود که نیازهای روز را پاسخ دهد.
و مطلب دارای اهمیت آن‌که لازم است تکیه‌گاه اصلی معارف حوزوی همان قرآن کریم و سنت پیامبر و اهل بیت عصمت علیهم السلام باشد اما برای آن‌که معارف حوزوی در معرض افراط و تفریط قرار نگیرد، از حضور مجتهدپسندانه حجتِ الاهی عقل در کنار این دو منبع نورانی نباید غفلت شود.
بی‌گمان بستر ارزشمندی که این مجاهدتها در آن بستر خواهد رویید و اگر این بستر نادیده گرفته شود، مجاهدتها قطعا به ثمر نخواهد نشست، معنویت، اخلاص و توجه دائمی به حضور خداوند متعال و ولیّ اعظم او حضرت صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه است. امیدوارم که این عنصر ارزشمند در حرکت به سوی افق پیش رو، روزبه‌روز راسختر و اثربخشتر شود.
و نکته پایانی آن است که امروز حوزه علمیه قم با پیشینه چندین قرن و باز تأسیس یکصد سالگی توسط یک فقیه بزرگ همانند آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی (ره) صورت پذیرفت، باید طوری عمل نماید که آیندگان بدانند روحانیت اصیل همیشه در کنار مردم بوده است و درد و رنج مردم را درک کرده و برای رفع آن تلاش نموده‌است که نمونه آن خدمات عام المنفعه در جامعه مشهود است از جمله این خدمات در زمان خود مرحوم حاج شیخ در آن فضای خاص صورت گرفته‌است و این خدمات ارزشمند تا به امروز توسط روحانیت و حوزه ادامه دارد. این حوزه ثمره‌اش تربیت شاگردان بزرگی بوده و یکی از ثمرات آن درایت و سیاست و تدبیر و صبر حکیمانه مرحوم شیخ مؤسس، برقراری یک انقلاب بزرگ اسلامی توسط یکی از شاگردانش بود که بساط سلطنت ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی برای همیشه به زباله‌دان تاریخ سپرد و موجب عزّت و استقلال و آزادی مردم ایران گردیده و در عرصه بین‌الملل نیز اثرگذار بوده‌است و بارزترین آن عملی ساختن آیات قرآن کریم و روایات معصومین خصوصاً حضرت امیرالمؤمنین «علیه السلام» در مبارزه با ظالم و دفاع از مظلوم بدون در نظر گرفتن مرز جغرافیایی و تبدیل کردن جریان فلسطین به عنوان موضوع اول جهان اسلام، و با آگاهی بخشی و ارتباط با دانشگاه‌ها و میدان دادن به جوانان بسیار تأثیرگذار شده که در همه این‌ها حوزه پیشگام بوده‌است.
بر این اساس حفظ این ثمره بزرگ و معرفی آثار و برکات و دستاوردهای آن و همچنین آسیب‌شناسی از آن بر عهده همین حوزه مبارکه است با توجه به منشور روحانیتی که امروز توسط رهبر حکیم انقلاب ارسال گردید، به این مجمع محترم که یادآور منشور روحانیت امام راحل «رحمت‌الله‌علیه» می‌باشد، می‌تواند نقشه راهی برای حوزه‌های علمیه و طلاب و اساتید و فضلای محترم باشد و این جلسه باعظمت را غنیمت می‌شمارم و به علماء بزرگ که در راه ترویج فرهنگ قرآن و اهلبیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) گام برداشتن، خصوصاً شخصیت‌های بزرگ عصر ما حضرات آیات عظام حائری و بروجردی و امام راحل عرض تکریم و تعظیم دارم.
و در پایان از همه برگزارکنندگان این جلسه با شکوه با عنوان باز تأسیس یکصدمین سال حوزه علمیه که مدتی طولانی با جمع‌آوری آثار ارزشمند مرحوم حاج شیخ که ۲۰ جلد آن به چاپ رسید و همچنین آثار قلمی مرتبط با این موضوع از جمله ۳۰ جلد جمع‌آوری مقالات زحمت فراوان کشیده‌اند، خصوصاً مدیریت محترم و دانشمند حوزه علمیه قم تشکر و تقدیر می‌نمایم.
توفیقات همگان را از خداوند متعال خواستارم.
و آخر دعوانا ان الحمد لله رب العالمین
حسین نوری همدانی
بیانات آیت الله العظمی جوادی آملی:
حضرت آیت الله عبدالله جوادی آملی گفتند: امیرالمؤمنین علی (ع) در نهج البلاغه فرمودندکتابی که همتا ندارد، قرآن است و قرآن شناسان اصلی نیز اهل بیت(ع) هستند. قله ولایت، علی(ع) و اولاد ایشان هستند، کما این که قله درجات معرفت، علی(ع) و اولاد علی(ع) است. اگر بهشت نیز درجاتی دارد عالی ترین درجات آن برای همین حضرات معصومین(ع) است.
ایشان افزودند: قرآن کریم، کتابی است که اهل بیت(ع) مفسر آن هستند. نه قرآن معادل دارد و نه علی(ع) و اولاد علی(ع). ایشان در خطبه دوم نهج البلاغه فرمودند که نه قرآن معادل دارد نه اهل بیت(ع).
معظم له همچنین گفتند: قرآن، کتاب عقل و علم است. امام رضا(ع) فرمودند که حجت خدا بر مردم، عقل است. در مقدمات کتاب الکافی بیان شده راز این که کتاب را از عقل و جهل شروع کردم به این خاطر است که قطب اصلی فرهنگی اسلام، عقل است. اگر عقل باشد، هم قرآن را حفظ می کند و هم عترت را می فهمد و حفظ می کند، ضمن آن که حوزه هزار ساله نجف و قم را می سازد. حقیقتاً اگر انسان از عقل دستش خالی باشد توان تاسیس حوزه را ندارد.
ایشان با بیان این که مرحوم آیت الله العظمی حائری، باعث احیای حوزه در قرن چهاردهم شدند، ابراز داشتند: آیات عظام بروجردی، حجت و امام راحل نیز به این حوزه آمدند زیرا دست آنها از قرآن و معارف اهل بیت(ع) پُر بود. با همین دست پُر بود که این جایگاه بلند و رفیع شکل گرفت.
حضرت آیت الله جوادی آملی خاطرنشان کردند: رمز و خصوصیت و ویژگی بزرگ مرحوم آیت الله حائری یزدی که هم توانست قرآن و علوم عقلی و فقه و اصول را بیش و پیش از گذشته احیا کند را باید جستجو کرد.
معظم له همچنین گفتند: روزهایی که حوزه علمیه قم شکل گرفت، روزهای خفقان بود. امام راحل در توضیح سختی های آن دوران بیان می کردند روزها از قم بیرون می رفتیم و شب ها بر می گشتیم. در چنین شرایطی بود که حوزه علمیه قم شکل گرفت.
ایشان افزودند: قانون اساسی اسلام به ما اجازه نمی دهد که استخری فکر کنیم. یعنی محفوظات را به صورت کتاب و ذخیره دلی در بیاوریم. ما باید چشمه ای باشیم. امام صادق(ع) این قانون اساسی را برای شیعیان وضع کردند. ایشان بیان می کنند که نباید بیش از سواد خودتان حرف بزنید و ادعایی داشته باشید.
حضرت آیت الله جوادی آملی همچنین بیان داشتند: امام صادق(ع) ما را تربیت نمی کنند تا فقط محفوظات داشته باشیم. استخر شدن، مشکل یک باغ را حل می کند ولی چشمه شدن مشکل یک کشور را حل می کند و لذا حضرت صادق(ع) بر اهمیت اجتهاد و نوآوری تأکید می فرمایند.
ایشان یادآور شدند: پیام قرآن، آن است که قرآن همیشه حرف تازه دارد و حرف قرآن را هیچ جای دیگر نمی توان فراگرفت. امروز نیز همین سخن را به جامعه اسلامی باید بگوییم که باید از قرآن فرابگیریم و غواصی کنیم و از این دریای پر نعمت بهره بگیریم.
معظم له همچنین افزودند: اگر انسان توانا باشد و اگر عقل و نقل همچون هم باشد و مثل مرحوم کلینی فکر کنیم هر روز می توانیم حرف تازه برای دنیای امروز یافته و آن را عرضه کنیم.
حضرت آیت الله جوادی آملی تصریح کردند: اگر عقل و علوم عقلی در حوزه باشد قطعاً به توفیقات عظیم می رسیم. اگر عقل و استدلال نباشد زیر بار شبهات می مانیم. فرزندان آیت الله العظمی حائری فقیه و فیلسوف شدند. ایشان تلاش کردند که علوم عقلی را در حوزه توسعه دهند. آن چه مهم است این که بدانیم اگر به جمادات نقلی بسنده کنیم و چشمه را به استخر تنزل دادیم، قطعا متضرر می شویم.
ایشان افزودند: خداوند متعال این امانت را به مرحوم آیت الله حائری دادند و ایشان نیز امین الله شدند. مقام امین الله شدن حقیقتاً مقام بسیار بالایی است. اگر کسی مقام امارت را داشته باشد، ایشان را امیر می گویند ولی کسی که امانت دار است امین الله خواهد بود.
معظم له بیان کردند: اُمناالرحمن نیز فراوان هستند. این گونه مردان الهی که چیزی جز توحید نمی شناسند، امین هستند. تا کسی امین خدا نباشد حافظ دین خدا نخواهد بود و لذا کاری نمی کند که مردم از دین برگردند و چیزی را بر خلاف دین تلقی کنند.
حضرت آیت الله جوادی آملی همچنین گفتند: وقتی وارد حرم اهل بیت(ع) می شویم باید بلند پروازی هم داشته باشیم. همیشه باید در حرم اهل بیت(ع) و امام رضا(ع) از خداوند به واسطه ثامن الحجج(ع) علم بخواهیم. ما باید توانایی داشته باشیم که این علوم را اخذ کرده و همچون همت مرحوم شیخ عبدالکریم حائری در نشر آن بکوشیم.
ایشان افزودند: مقام امانت همچون مقام خلافت و امارت است که اگر شامل هر کسی بشود، امین الله خواهد بود که البته این مرتبه نیز دارای درجاتی است. اگر کسی امین الله شد، خداوند نیز حوزه را به او می سپارد که در تاریخ حوزه نیز شاهد حضور این مراجع بزرگ و بزرگان بوده ایم.
حضرت آیت الله جوادی آملی تأکید کردند: قرآن کریم و اهل بیت(ع) این اساس و پایه را شکل دادند تا گمراه نشویم، بنابر این باید تلاش کنیم که از قرآن و عترت بهره بگیریم و به صلاح و رستگاری برسیم.
بیانات آیت الله العظمی سبحانی
حضرت آیت الله جعفر سبحانی با اشاره به حدیث «العالم بزمانه لا تهجم علیه اللوابس» گفتند: این روایت ناظر بر ویژگی برجسته علما و مجتهدان دوران‌شناس است و آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی مصداق کامل این حدیث شریف بودند.
ایشان با مروری بر تاریخ حوزه‌های علمی شیعه افزودند: اولین حوزه حدیث و فقه در مدینه و پس از پیامبر اکرم (ص) شکل گرفت و تا واقعه فخ، مرکز تربیت عالمان بزرگی مانند عبدالله بن عباس، ابی بن کعب و عبدالله بن مسعود بود. با ورود مروانیان، این رونق کاهش یافت اما در عصر امام باقر (ع) و امام صادق (ع) احیا شد و شاگردان آنان این مسیر را ادامه دادند.
حضرت آیت الله سبحانی همچنین گفتند: حوزه دوم در مسجد کوفه شکل گرفت؛ جایی که شاگردان امام باقر (ع) و امام صادق(ع) در آن به تدریس فقه و حدیث پرداختند. پس از آن، با انتقال جبری امام رضا (ع) به خراسان، سومین حوزه شیعی در این منطقه پایه‌گذاری شد که نقش مهمی در ترویج معارف اسلامی ایفا کرد.
ایشان حوزه علمیه قم را ادامه دهنده این مسیر نورانی برشمرده و بیان داشتند: از زمان ورود اشعریان به قم، این شهر به یکی از مهمترین پایگاه‌های علمی و فقهی شیعه تبدیل شد. بزرگان بسیاری همچون محمد بن احمد بن یحیی اشعری و احمد بن ابی‌عبدالله برقی از عالمان بزرگ آن دوره بودند.
حضرت آیت‌الله سبحانی با اشاره به دوران افول حوزه قم در قرن هفتم هجری به دلیل حمله مغول، به زمینه های احیای مجدد این حوزه در عصر صفویه و اوج‌گیری آن در قرن یازدهم با حضور چهره‌هایی چون شیخ بهایی، ملاصدرا، فیض کاشانی و فیاض لاهیجی پرداختند.
ایشان قرن سیزدهم را دوران درخشش میرزای قمی در قم دانسته و درباره قرن چهاردهم اظهار داشتند: در این قرن، مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری با درک عمیق از نیازهای زمانه، دو دوره حوزه علمیه را در اراک بنیان نهاد و در نهایت با دعوت علمای قم، حوزه علمیه این شهر را بازتأسیس کرد.
معظم له همچنین افزودند: حاج شیخ با دوری از جناح‌گرایی در جریان مشروطه، نشان داد تنها دغدغه‌اش حفظ حوزه و تربیت عالمان دین است. ایشان معتقد بود در شرایط تلاطم سیاسی، باید سنگر دین و مرجعیت را با تربیت عالم و مبلغ حفظ کرد.
حضرت آیت‌الله سبحانی در پایان با اشاره به آثار علمی مرحوم حاج شیخ، از جمله کتاب صلاة و اصول ایشان گفتند: مرحوم آیت‌الله العظمی بروجردی، حاج شیخ را عالمی می‌دانست که در عبارات کوتاه، بیشترین معارف را منتقل می‌کرد. همچنین آیت‌الله سید محسن جبل عاملی در کتاب «اعیان‌الشیعه» به ویژگی‌های زهد، دقت و زمان‌شناسی حاج شیخ تأکید کرده که همه این ها برای ما بسیار درس آموز است.
نظر شما