به گزارش خبرگزاری حوزه، در دلِ تاریخِ پر رمز و رازِ ایران، نهضتی پدید آمد که سرنوشت بسیاری را رقم زد. سید علی محمد شیرازی، آغازگرِ این نهضت، چه کسی بود و چه پیامی را به جهان عرضه کرد؟ در ادامه به پرسش و پاسخ در این زمینه پرداخته می شود.

پرسش:

بنیان گذاران بهائیت چه کسانی بودند؟

پاسخ:

بهائیت فرقه ای از مسلک بابیگری است که در قرن سیزدهم هجری قمری، توسط فردی به نام سید علی محمد شیرازی به وجود آمد. سید علی محمد که در سال ۱۲۳۵ یا ۱۲۳۶ هجری قمری در شیراز متولد شده بود ابتدا به قصد تجارت به بوشهر رفت و در آنجا به تجارت پرداخت امّا بعد از چند سال کار دست از شغل خود برداشت و بعد از سفری به مکّه به عتبات عالیات رفته و جزو شاگردان سید کاظم رشتی قرار گرفت و بعد از مرگ وی با ادعای جانشینی وی و بابیت که به معنی واسطه وصول به امام زمان بود عده ای را دور خود جمع کرد بعد ادعا کرد که خود قائم موعود و امام زمان است و در نهایت ادعای نبوت نمود.[۱]

وی که از حمایت های گسترده سفارت روس و برخی والیان دست نشانده برخوردار بود توانست فتنه بزرگی به وجود آورده و شورش های متعددی از سوی هوادارانش به پا کند ولی با همکاری مردم و دولت و مقاومت علماء‌ فتنه وی به زودی خوابید و خود وی در سال ۱۲۶۶ هجری قمری در حالی که ۳۰ سال بیشتر نداشت به جرم کفر و ارتداد از دین اسلام در تبریز به دار آویخته شد.[۲]

بعد از کشته شدن سید علی محمد شیرازی شخصی به نام یحیی صبح ازل ادعای جانشینی وی را کرد و برخی از بابیان را دور خود جمع آورد و برادرش «میرزا حسین علی بهاء» نیز منصب وکالت او را به عهده داشت. این دو نیز از حمایت های سفارت روس برخوردار بودند و دولت قاجار از ترس روسیه نمی توانست آنان را از بین ببرد ولی بر اثر مخالفت های مردم و علماء مجبور شد تا آنان را به بغداد تبعید کنند در بغداد بین دو برادر یعنی یحیی صبح ازل و میرزا حسین علی بهاء اختلاف افتاد و در نهایت دولت عثمانی یحیی و طرفدارانش را به قبرس و حسین علی بهاء را به عکاء‌ تبعید نمود و این آغاز پیدایش فرقه بهائیت بود. زیرا حسین علی بهاء که به عکاء‌ تبعید شده بود توانست هواداران باب را دور خود گرد آورده و سازمان جدیدی به آنها بدهد و صبح ازل را که به جزیره قبرس تبعید شده بود منزوی سازد.[۳]

میرزا حسین علی بهاء ابتداء ادعای جانشینی سید علی محمد باب را داشت ولی اندکی بعد ادعای مهدویت کرده و با ادعای نبوت و الوهیت کار خود را ارتقاء داده خود را همان «من یظهره الله» که باب، وعده آمدنش را داده بود معرفی نمود.
اختلاف موجود بین دو برادر باعث شد که بابی های طرفدار یحیی صبح ازل به «ازلیه» معروف شده و بابی های طرفدار میرزا حسین علی بهاء به «بهائیه» شهرت داده شوند. بنابراین مؤسس فرقه بهائیت که ادمه دهنده مسلک بابیه است میرزا حسین علی بهاء می باشد. لکن قوام دهنده این مسلک فرزندش «عباس افندی» بود که بنا به وصیت میرزا حسین علی بهاء جانشین وی شده بود.

مهمترین کاری که وی انجام داد عوض کردن حامیان بهائیت بود زیرا در زمان سید علی محمد باب و میرزا حسین علی دولت روسیه مهمترین حامی فرقه بابیه و بهائیه به شمار می آمد.[۴]
اما بعد از تبعید میرزا حسین علی به عکاء در منطقه فلسطین که از حوزه نفوذ روسیه بیرون بود این حمایت کمرنگ شد. به همین دلیل عباس افندی با خوش خدمتی های خود به امپراطوری بریتانیا و بعدها دولت آمریکا توانست حمایت آنها را جلب کرده و برای گسترش فرقه بهائیت در میان مسلمانان از اهرم ثروت و قدرت کشورهای مذکور استفاده کند.
بنابراین باید گفت فرقه بهائیت استمرار فرقه بابیت است که توسط میرزا حسین علی بهاء تأسیس شد و به وسیله عباس افندی که خود را «عبدالبهاء» می نامید قوام و استقرار یافت و الان نیز توسط هیئتی مرکزی که اعضای آن را افرادی آمریکایی و انگلیسی تشکیل می دهند و اصالتاً مسیحی بوده بعدها بهایی شده اند اداره می شود.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
۱. فرق و مذاهب اسلامی، رضا برنجکار.
۲. فرهنگنامه فرقه های اسلامی، تألیف یحیی الامین، ترجمه محمدرضا موحدی.
۳. فرق و مذاهب کلامی، علی ربانی گلپایگانی.

پی نوشت ها:
[۱] . ر.ک: بهرام افراسیابی، تاریخ جامع بهائیت (انتشارات سخن، چ چهارم، ۱۳۷۱) و همچنین فرهنگ فرق اسلامی، محمد جواد مشکور (انتشارات آستان قدس رضوی، چ سوم، ۱۳۷۵) ص ۸۷ تا ۹۴.
[۲] . ر.ک: عباس اقبال آشتیانی، تاریخ ایران، (انتشارات امیرکبیر، تهران) ص ۸۲۲.
[۳] . ر.ک: علی ربانی گلپایگانی، فرق و مذاهب کلامی (مرکز جهانی علوم اسلامی، قم، چ اول، ۱۳۷۷ هجری قمری) ص ۳۴۰ – ۳۴۱.
[۴] . ر.ک: خاطرات سیاسی جاسوس روسی، کینیازدالگورکی در ایران، تصحیح عبدالعلی یاسینی نسب، انتشارات صبوری، چ اول، ۱۳۸۲، ص ۵۲ تا ۵۴.

منبع: مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه علمیه