به گزارش گروه ترجمۀ خبرگزاری حوزه، حجتالاسلام والمسلمین سید محسن تقوی، از علمای برجسته هندی، در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، با تأکید بر ضرورت همبستگی امت اسلامی، نقش حوزههای علمیه، نهادهای اجتماعی و نسل جوان را در ترویج فرهنگ وحدت و تقویت همزیستی مسالمتآمیز بسیار مهم دانست و هفته وحدت را سرمایهای ارزشمند برای آینده جهان اسلام معرفی کرد.
در ادامه، شرح این گفتوگو را می خوانید:
اهمیت و جایگاه هفته وحدت در چیست و این ایام در چه بازه زمانی گرامی داشته میشود؟
حجتالاسلام والمسلمین سید محسن تقوی:
اگر از منظر تاریخی بنگریم، بهویژه تاریخ صد سال اخیر امت اسلامی، بهخوبی روشن میشود که بخش بزرگی از مشکلات جهان اسلام، از نبود وحدت و همبستگی میان مسلمانان سرچشمه گرفته است. دشمنان اسلام توانستند با بهرهگیری از این ضعف، دولتهای اسلامی را به بخشهای کوچک تقسیم کنند و آنها را از قدرت و تأثیرگذاری واقعی محروم سازند.
بهعنوان نمونه، مسأله فلسطین یکی از آشکارترین مصادیق این واقعیت است. اگر امروز میبینیم ملت مظلوم فلسطین، بهویژه مردم غزه، تحت شدیدترین ظلمها و جنایات قرار گرفتهاند، دلیل اصلی آن چیزی جز نبود وحدت در میان امت اسلامی نیست. دشمن توانسته از این شکاف بهرهبرداری کند و ظلم خود را به اوج برساند.
تا زمانی که مسلمانان به معنای واقعی متحد نشوند، نمیتوانیم برای آینده امت اسلامی امیدی روشن در دل داشته باشیم. اگر شرایط کنونی ادامه یابد، به نظر نمیرسد مسأله فلسطین و دیگر مشکلات جهان اسلام به نفع مسلمانان حلوفصل گردد.
از سوی دیگر، استعمار و سیاستهای استکباری موجب شده که مسلمانان در بسیاری از عرصهها به نوعی بیتفاوتی و کرختی دچار شوند؛ این نیز خود حاصل همان ضعف در وحدت و همبستگی است.
بنابراین، ضرورت هفته وحدت امروز بیش از هر زمان دیگری آشکار است. هر فرد آگاه سیاسی و حتی کسی که آگاهی اندکی از مسائل سیاسی داشته باشد، بهخوبی میتواند درک کند که هفته وحدت فرصتی است تا مسلمانان بار دیگر بر مشترکات خود تأکید کرده و از تفرقه و اختلافات پرهیز نمایند.
در طول هفته وحدت چه نوع برنامهها و فعالیتهایی برگزار میگردد و برای افزایش اثرگذاری آنها چه اقداماتی ضروری است؟
حجتالاسلام والمسلمین سید محسن تقوی:
آغاز برگزاری هفته وحدت به دوران پیروزی انقلاب اسلامی ایران بازمیگردد؛ زمانی که حضرت امام خمینی (ره) بر ضرورت وحدت میان مسلمانان تأکید کردند و این ایام را بهعنوان نمادی از همبستگی اسلامی معرفی نمودند. از همان زمان تاکنون، در کشورهای مختلف اسلامی این سنت حسنه ادامه دارد و بهطور کلی میتوان گفت تا حد زیادی موفق بوده است.
در این هفته، برنامههایی همچون همایشها، نشستهای علمی، سخنرانیها، و بهویژه خطبههای نماز جمعه با محوریت اهمیت وحدت اسلامی برگزار میشود. در بسیاری از این محافل، علمای شیعه و اهل سنت در کنار یکدیگر حضور یافته و به تبادل دیدگاه میپردازند. همین تعاملات نشان میدهد که برنامههای هفته وحدت توانسته است گامهای مؤثری در نزدیکسازی قلوب مسلمانان بردارد.
با این حال، جای یک نکته خالی است و آن اینکه این برنامهها هنوز به حد مطلوب و گسترده خود نرسیدهاند. نباید این مراسم صرفاً به چند شهر بزرگ محدود شود، بلکه لازم است در شهرهای کوچک و حتی روستاها نیز چنین نشستها و برنامههایی برگزار گردد تا پیام وحدت به همه اقشار جامعه منتقل شود. هر قدر دایره برگزاری این محافل وسیعتر باشد، آثار آن در جامعه عمیقتر خواهد شد.
این برنامهها چگونه میتوانند در تقویت همبستگی اجتماعی و حفظ انسجام ملی نقشآفرین باشند؟
حجتالاسلام والمسلمین سید محسن تقوی:
به باور من، هفته وحدت یکی از مهمترین ابزارها برای تحکیم همدلی اجتماعی و یکپارچگی ملی است. زیرا تا زمانی که علمای شیعه و اهل سنت و دیگر مذاهب اسلامی بر سر یک میز ننشینند، سوءتفاهمها و فاصلههای موجود برطرف نخواهد شد. دشمنان اسلام، بهویژه استعمارگران، سالهاست با شایعهسازی، بدبینی و ایجاد ترس میان مذاهب اسلامی در پی گسترش اختلاف هستند. آنها گاه شیعه را علیه شیعه، گاه سنی را علیه سنی و گاه شیعه و سنی را علیه یکدیگر تحریک میکنند.
این توطئهها تنها زمانی خنثی میشود که علما و اندیشمندان هر دو مذهب با شجاعت در کنار هم قرار گیرند و با گفتوگو و تعامل صمیمی، حقیقت را برای مردم روشن سازند. وحدت و همدلی نهتنها برای تقویت پیوندهای درونی امت اسلامی لازم است، بلکه در سطح ملی نیز نقش حیاتی در حفظ امنیت و ثبات کشور دارد.
ما باید بدانیم که تنها در سایه وحدت است که میتوانیم در برابر دشمنان ایستادگی کنیم و نقشههای آنها را نقش بر آب نماییم. وقتی گروههای مختلف مسلمان به درک مشترکی از مسائل یکدیگر برسند و مصالح و منافع امت اسلامی را در نظر بگیرند، زمینه برای همکاری واقعی و اقدامات مشترک فراهم خواهد شد.
از این رو، میتوان گفت که هفته وحدت فقط یک مناسبت مذهبی نیست، بلکه یک فرصت تاریخی است تا مسلمانان ضمن شناخت بهتر از یکدیگر، پایههای همبستگی اجتماعی و سیاسی خود را مستحکمتر سازند.
به نظر شما، هفته وحدت چه بزرگترین درس و پیام را برای امت اسلامی به همراه دارد؟
حجتالاسلام والمسلمین سید محسن تقوی:
بزرگترین درسی که ما از هفته وحدت میآموزیم، این است که امت اسلامی یک امت واحده است. درست است که در میان مسلمانان گروهها و مذاهب گوناگونی وجود دارد و طبیعی است که دیدگاهها و برداشتها متفاوت باشد، اما در عین همه این اختلافات، ما با ریسمان الهی وجود پیامبر اکرم (ص) به هم پیوستهایم.
ما همه به قرآن کریم عشق میورزیم و نسبت به آن تعهد داریم؛ همه کلمه «لا إله إلا الله» را بر زبان جاری میکنیم و به خدای یکتای بیشریک ایمان داریم. بنابراین، آنچه میان ما مشترک است، بسیار بیشتر و ارزشمندتر از آن چیزی است که ما را از یکدیگر جدا میسازد.
خود قرآن کریم به صراحت مسلمانان را «برادر» یکدیگر معرفی میکند. اگر کسی خود را از این پیوند جدا بداند و مسلمان دیگری را برادر یا خواهر خود تلقی نکند، در حقیقت التزام عملیاش به قرآن زیر سؤال میرود. ممکن است از نظر زبانی و ظاهری ادعای وابستگی به قرآن داشته باشیم، اما این وابستگی زمانی واقعی و صادقانه است که در عرصه عمل، آموزههای قرآنی را سرلوحه قرار دهیم.
از اینرو، هفته وحدت فرصتی است برای زنده کردن همین تعالیم قرآنی و یادآوری این حقیقت که مسلمانان با همه تنوعهایشان، در اصل یک خانواده بزرگاند. این هفته فضای اخوت و همدلی را میان مسلمانان زنده میکند و همین، بزرگترین پیام و ارزش آن است.
برگزاری هفته وحدت چه تأثیری در تقویت همزیستی مسالمتآمیز فرقهای و ایجاد همگرایی در کشور دارد؟
حجتالاسلام والمسلمین سید محسن تقوی:
به باور من، مهمترین و شاید تنها راه رسیدن به همگرایی فرقهای و همزیستی مسالمتآمیز همین برگزاری جلسات و برنامههای هفته وحدت است. بدون این گردهماییها و گفتوگوها، نمیتوانیم انتظار داشته باشیم که بدبینیها و فاصلههای تاریخی برطرف شود.
ما باید بپذیریم که اختلافات موجود میان مسلمانان یکشبه به وجود نیامده است؛ این شکافها ریشه در بیش از چهارده قرن تاریخ امت اسلامی دارد. طبیعی است که چنین اختلافاتی را نمیتوان در عرض چند روز یا چند نشست برطرف ساخت. علاوه بر این، نسل امروز دیگر توان و فرصت بازخوانی و بازکاوی دقیق همه رخدادهای چهارده قرن پیش را ندارد و در شرایط کنونی نمیتوان انتظار داشت که با بازگشت به گذشته به نتیجه قطعی برسیم.
بنابراین، راهکار عملی و مؤثر در زمان حاضر، همین است که با برگزاری هفته وحدت، فضایی از تعامل، گفتوگو و همدلی ایجاد کنیم. این هفته به ما امکان میدهد که بهجای پرداختن به اختلافات تاریخی، بر مشترکات امروز خود تمرکز نماییم و از ظرفیتهای معنوی و اجتماعیمان برای همزیستی بهتر بهرهبرداری کنیم.
به همین دلیل است که من اعتقاد دارم هفته وحدت بهترین وسیله برای کاستن از تنشهای فرقهای و نزدیکتر کردن دلهاست. این هفته پلی میسازد میان گروهها و مذاهب مختلف تا با شناخت متقابل و همدلی، در برابر چالشهای مشترک امت اسلامی با قدرت بیشتری بایستیم.
نقش حوزههای علمیه و نهادهای دولتی در برگزاری و ترویج هفته وحدت چیست؟
حجتالاسلام والمسلمین سید محسن تقوی:
برگزاری برنامههای هفته وحدت در حوزههای علمیه جایگاه ویژهای دارد. در این ایام، نشستها و مجالسی با محوریت پیامبر اکرم (ص) و آموزههای وحدتبخش ایشان برگزار میشود. در بسیاری از موارد، از علمای اهل سنت نیز برای حضور و سخنرانی دعوت به عمل میآید تا پیام وحدت بهصورت عملی و عینی در فضای علمی و آموزشی منتشر شود.
به باور من، انتشار پیام هفته وحدت از طریق مراکز آموزشی ـ اعم از دینی و دانشگاهی ـ یک فکر بسیار ارزشمند است. اگر حوزههای علمیه در این زمینه فعالتر عمل کنند، میتوانند دانشجویان و طلاب را به گونهای تربیت نمایند که به جای تمرکز بر اختلافات، بر مشترکات تأکید کنند. این کار نهتنها فضای همدلی ایجاد میکند، بلکه نسل آینده را نیز بهگونهای پرورش میدهد که در برابر مسائل اختلافی با دیدی پخته و مسئولانه برخورد نمایند.
واقعیت این است که اگر ما تنها به اختلافات بچسبیم و از ظرفیتهای مشترک غفلت کنیم، در حقیقت به خود آسیب زدهایم. برعکس، اگر بر نقاط مشترک تکیه کنیم، این اشتراکات ما را وادار خواهد کرد که برای سرنوشت مشترکمان دست به دست هم دهیم. به همین دلیل، حوزههای علمیه باید در خط مقدم این حرکت باشند و با برنامههای متنوع، پیام وحدت را در میان طلاب و سپس در سطح جامعه گسترش دهند.
در این ایام، برای تقویت وحدت امت اسلامی چه اقداماتی صورت میگیرد و در چه زمینههایی نیازمند تلاش بیشتری هستیم؟
حجتالاسلام والمسلمین سید محسن تقوی:
تا امروز، برنامههای هفته وحدت بیشتر در برخی شهرهای بزرگ برگزار شده است. هرچند این فعالیتها ارزشمند و مؤثر بوده، اما کافی نیست. خوشبختانه برخی مؤسسات و مراکز در این مسیر فعالاند و هر سال در ایام هفته وحدت برنامههایی را اجرا میکنند، اما لازم است این حرکت از سطح محدود به مرحلهای گستردهتر ارتقا یابد.
برای نمونه، اگر نهادها و انجمنهایی که در حوزه آزادیخواهی و دفاع از حقوق ملتها فعالیت میکنند نیز به این جریان بپیوندند، قطعاً آثار مثبت فراوانی در جامعه خواهد داشت. برگزاری چنین برنامههایی باید به یک فرهنگ عمومی تبدیل شود، نه اینکه تنها در چند مرکز یا نهاد خاص محدود گردد.
البته در این زمینه نقدهایی نیز مطرح میشود. برخی میگویند این فعالیتها تنها با حمایت چند سازمان یا نهاد انجام میشود. در حالیکه حقیقت این است که وحدت یک وظیفه عمومی است و همه گروهها، نهادها و اقشار مختلف جامعه باید در این زمینه مشارکت داشته باشند. اگر تلاشها همگانی شود، هفته وحدت میتواند به نقطه عطفی در تحکیم وحدت اسلامی و تقویت پیوندهای اجتماعی تبدیل گردد.
تمرکز اصلی برنامههای هفته وحدت بر چه موضوعاتی است و به نظر شما چه محورهایی باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد؟
حجتالاسلام والمسلمین سید محسن تقوی:
این پرسش بسیار مهمی است. روشن است که ما نمیتوانیم اختلافات موجود میان مسلمانان را کاملاً نادیده بگیریم؛ اختلافات وجود دارد و طبیعی هم هست. اما بخش قابل توجهی از این اختلافات ناشی از سوءبرداشتها و ناآگاهیهاست، نه از واقعیتهای جدی و عمیق.
در این زمینه، نقش عالمان و اندیشمندان بسیار کلیدی است. بهعنوان مثال، در مسائل فقهی اگر دقت کنیم، بسیاری از فتواهایی که در نگاه نخست متعارض به نظر میرسند، در مذاهب مختلف اسلامی نمونههای مشابه دارند. شاید برخی فتواها ویژه مکتب اهلبیت (ع) یا صرفاً متعلق به مذاهب اهل سنت باشند، اما تعداد این موارد بسیار اندک است. در حقیقت، در اغلب موارد، میتوان مشابه همان فتوا را در یکی از مذاهب چهارگانه اهل سنت یا در فقه شیعه پیدا کرد.
اگر این واقعیتها برای مردم بیان شود و نشان داده شود که اختلافات واقعی بسیار محدودند، آنگاه افکار عمومی بهتر میتواند تشخیص دهد که بیشتر نزاعها ناشی از ناآگاهی و تبلیغات سوء دشمنان است، نه از شکافهای عمیق دینی. همین وضعیت را میتوان در مباحث تاریخی نیز مشاهده کرد. در تاریخ اسلام مواردی وجود دارد که شیعه بر آنها تأکید دارد، اما بسیاری از دانشمندان بزرگ اهل سنت نیز همان روایات یا وقایع را تأیید کردهاند. همچنین در میان اهل سنت نیز دیدگاههایی مطرح بوده که برخی علمای شیعه بر آنها صحه گذاشتهاند.
بنابراین، چه در تفسیر قرآن، چه در فقه و چه در مباحث تاریخی، اگر نگاه واقعبینانه داشته باشیم، درمییابیم که نقاط مشترک ما بسیار بیشتر از نقاط اختلافی است. وظیفه ما این است که این واقعیت را برای جامعه روشن کنیم تا مسلمانان با دیدی دقیقتر به موضوع وحدت بنگرند.
در ارتباط با نسل جوان، هفته وحدت چه پیامی باید منتقل کند و چه تأثیری میتواند بر آینده آنان داشته باشد؟
حجتالاسلام والمسلمین سید محسن تقوی:
به اعتقاد من، مهمترین مسئولیت ما در هفته وحدت، رساندن پیام آن به نسل جوان است. چراکه آینده امت اسلامی در دستان جوانان است. بزرگان جایگاه ارزشمند خود را دارند، اما ساختن فردای امت بر عهده نسل نو خواهد بود.
خوشبختانه، نسل امروز مسلمانان آگاهی بیشتری نسبت به مسائل جهان اسلام پیدا کرده است. مقایسه میان شرایط گذشته و حال نشان میدهد که جوانان امروز مشکلات امت اسلامی را بهتر میشناسند و نگاه گستردهتر و پختهتری نسبت به مسائل دارند. همین امر سبب میشود که برنامههای هفته وحدت تأثیر عمیقی بر آنان بگذارد.
ما باید تلاش کنیم تا این برنامهها با زبان و شیوهای متناسب با جوانان برگزار شود و به دغدغهها و پرسشهای آنان پاسخ دهد. هرقدر نسل جوان بیشتر با پیام وحدت آشنا گردد، آینده امت اسلامی روشنتر خواهد بود. بنابراین، سرمایهگذاری روی جوانان در هفته وحدت نهتنها ضروری، بلکه حیاتی است.
برگزاری هفته وحدت چه تأثیری بر تقویت چندفرهنگی بودن جامعه هند و تحکیم سکولاریسم دارد؟
حجتالاسلام والمسلمین سید محسن تقوی:
از نگاه من، هفته وحدت نقشی بسیار ارزشمند در تقویت کثرتگرایی فرهنگی و تحکیم بنیانهای سکولاریسم در هند ایفا میکند. زیرا هرچه این اندیشه وحدت در میان مسلمانان بیشتر پذیرفته شود، به همان میزان یک فرهنگ مشترک و مثبت در جامعه رواج مییابد.
اگر فضای تعصب، لجاجت و دشمنیهای درونی میان مسلمانان کاهش یابد، در برابر ما راههای تازهای برای پیشرفت، آرامش اجتماعی و همزیستی مسالمتآمیز گشوده خواهد شد. همین امر بستری برای ایجاد امنیت پایدار و همگرایی اجتماعی فراهم میکند.
از سوی دیگر، سکولاریسم به معنای واقعی آن، چیزی جز زندگی مسالمتآمیز در کنار یکدیگر و تأکید بر مشترکات نیست. سکولاریسم در جامعه اسلامی به معنای نفی دین نیست، بلکه یعنی در عین تفاوتهای مذهبی، بتوانیم در فضایی آرام، محترمانه و دوستانه زندگی کنیم. اگر ما به جای تمرکز بر اختلافات مذهبی، بر نقاط اشتراکمان پافشاری کنیم، نه تنها خود را از آسیبهای اجتماعی و نزاعهای فرقهای نجات دادهایم، بلکه پایههای سکولاریسم حقیقی را نیز تقویت کردهایم.
و در پایان، پیام شما به امت اسلامی به مناسبت فرارسیدن هفته وحدت چیست؟
حجتالاسلام والمسلمین سید محسن تقوی:
پیام من به امت اسلامی این است که هفته وحدت تنها یک نیاز مقطعی یا یک شعار سیاسی نیست، بلکه یک حقیقت عمیق قرآنی و اسلامی است. قرآن کریم در هر جا که میفرماید: «یا أیها الذین آمنوا»، همه مسلمانان را با هم مخاطب قرار میدهد. این یعنی ما یک امت هستیم، یک ملت واحد، و این حقیقتی است که باید آن را هم در نظر خودمان و هم در برابر جهان آشکار کنیم.
ضروری است که این احساس وحدت و برادری بهویژه در میان جوانان نهادینه شود، تا افکار بیپایه و اختلافانگیز جایگزین این حقیقت نشود. ما باید به نسل آینده بیاموزیم که پیامبر اکرم (ص) پیامبر مشترک همه مسلمانان است و قرآن کریم نیز کتاب مشترک ماست. حتی در مسائل علمی و تفسیری نیز میبینیم که بسیاری از عالمان شیعه و اهل سنت دیدگاههای مشابه و همسو دارند.
بنابراین، نباید تنها بر اختلافات تأکید کنیم. اگر هم اختلافی بیان میشود، باید در چارچوب علمی و محترمانه باشد، نه با تحریک احساسات و ایجاد دشمنی. اختلاف نظر علمی هرگز مانعی برای وحدت نیست؛ بلکه میتواند به غنای فکری امت اسلامی کمک کند.
از اینرو، من معتقدم هفته وحدت بهترین فرصت برای یادآوری این واقعیت است که ما یک امتیم، بر اساس مشترکات عظیم خود باید همدل باشیم و در برابر دشمنان اسلام با قدرت و انسجام بیشتری بایستیم.
نظر شما