حوزویان و اهل تحقیق به هیچ وجه از ظرفیت هوش مصنوعی غفلت نکنند

حجت الاسلام سید داود موسوی، دانش‌آموخته مهندسی فناوری اطلاعات و عضو بنیاد ملی نخبگان در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه با تأکید بر اهمیت هوش مصنوعی، ورود حوزه‌های علمیه به این عرصه را ضروری و رو به رشد ارزیابی می‌کند.

وی با اشاره به اقدامات صورت گرفته در حوزه علمیه پیرامون هوش مصنوعی از برگزاری دروس خارج فقه هوش مصنوعی، راه‌اندازی رشته تخصصی، انتشار مقالات و همکاری در تدوین سند ملی هوش مصنوعی به عنوان گام‌های مؤثر یاد کرده و در عین حال بر لزوم مهارت‌افزایی گسترده‌تر طلاب و فضلا تأکید می‌نماید.

در ادامه متن کامل این گفتگو را بخوانید:

ابتدا خودتان را معرفی کنید.

سید داود موسوی، اهل نور مازندران، فارغ التحصیل مهندسی فناوری اطلاعات (IT)، طلبه درس خارج حوزه علمیه قم و عضو بنیاد ملی نخبگان هستم.

با توجه به رشد فناوری‌های نوین از جمله هوش مصنوعی، ورود حوزه علمیه در این عرصه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

امروز هوش مصنوعی، زبان عصر ماست و نمی‌توانیم نسبت به زبان زمانه خود، بی‌تفاوت باشیم. پیرو تأکیدات مکرر مقام معظم رهبری و دغدغه‌مندی مدیریت محترم حوزه‌های علمیه کشور، الحمدلله اقدامات قابل‌توجهی در ابعاد مختلف موضوع صورت گرفته است؛ هر چند همچنان تلاش بیشتری می‌طلبد.

امروز حوزه‌های علمیه در سطح خیلی خوبی در این زمینه ورود داشته اند و امیدواریم با توجه به اهمیت و حساسیت حوزه فناوری، همچنان روند روبه‌رشد خود را حفظ کند. اساسا در عصر نوین جهانی، تلفیق کارویژه‌های حوزه علمیه و فناوری هوش مصنوعی، تقاطعی جذاب و مؤثر از علم و دین است و ضروری است به آن پرداخته شود.

مهم‌ترین فعالیت‌های حوزه در عرصه هوش مصنوعی چه بوده است؟

الحمدلله در سنوات اخیر، شاهد فعالیت‌های ارزشمند و گسترده‌ای در ابعاد مختلف فناوری هوش مصنوعی اعم از علمی، پژوهشی، سیاست‌گذاری، گفتمان‌سازی، مهارتی و فنی بوده‌ایم. برگزاری دروس خارج فقه هوش مصنوعی، راه‌اندازی رشته تخصصی هوش مصنوعی در مقطع سطح۳، چاپ مقالات و آثار فاخر، برگزاری نشست‌های علمی متعدد، همکاری در نگارش سند ملی هوش مصنوعی، برگزاری کارگاه‌های آموزشی مفید در مراکز حوزوی، برگزاری مسابقات تولید محتوا، تولید ابزار چت با احادیث و گفتمان‌سازی در سطح ملی، از جمله این اقدامات بوده است. همچنین از آنجا که «داده» یکی از بزرگترین چالش‌های هوش مصنوعی است، یکی از امور ضروری در منابع دینی، دیجیتال‌سازی دقیق متون و میراث موجود است که الحمد لله موسسه تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور در شهر مقدس قم، تلاش گسترده‌ای در این‌باره داشته. جالب‌توجه آنکه این مرکز، به دستور رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۶۸ طراحی و تأسیس شده است؛ زمانی که عموم مردم و حتی خواص، تصوری از کامپیوتر نداشته‌اند!

کمبودها و خلأهایی که حوزه در این مساله دارد، چیست؟

طبیعتا با وجود همه تلاش‌ها، باز هم در ابتدای راه هستیم. گرچه در عرصه گفتمان‌سازی، اقدامات گسترده‌ای صورت گرفت، اما همچنان برای اقبال بیشتر بدنه حوزه به فناوری‌های نوین باید تدبیر شود. همچنین جهت مهارت‌افزایی گسترده طلاب و فضلا، از ظرفیت‌های موجود به‌خوبی بهره گرفته شود.

امروز شرق و غرب عالم با کاربست جدی فناوری‌های نوین در عرصه‌های مختلف سرعت و رشد چشم‌گیری را تجربه کرده‌اند و موفقیت‌های علمی ‌آن‌ها شاهدی بر این مدعاست. توجه شود که فناوری هوش مصنوعی مسائل فراوانی در ابعاد مختلف فقهی و حقوقی، کلامی و فلسفی، اخلاقی و تربیتی... به‌وجود آورده و این مسائل روزافزون هستند؛ از این‌رو از حوزه و روحانیت، ورود پررنگ‌تری به عرصه هوش مصنوعی انتظار می‌رود.

شما به عنوان مدرس و پژوهشگر هوش مصنوعی، چه تصویری از هوش مصنوعی در آینده حوزه می‌بینید؟

با توجه به ظرفیت فنی هوش مصنوعی و تجربیات آموزشی و پژوهشی در این حوزه با برنامه‌ریزی و تمهید جدی، فناوری هوش مصنوعی می‌تواند زمینه تحولات عظیم و گسترده‌ای در کارویژه‌های حوزه و روحانیت خلق کند. با رویکرد عالمانه، حکیمانه و زمان‌شناسانه، می‌توانیم با کاربست فناوری‌های نوین بخصوص فضای سایبر، هوش مصنوعی و متاورس در عرصه‌های مختلف تحصیل، تدریس، تحقیق و تبلیغ، شاهد جهش قابل توجه باشیم و گوی سبقت را از مراکز علمی و دینی شرق و غرب جهان برباییم.

اگر امثال مرحوم علامه طباطبایی (رضوان‌الله‌تعالی‌علیه)، بستر نرم‌افزاری و فناورانه امروز را در اختیار داشتند، قطعا توانایی تولید سطحی بسیار فراتر از میراث موجود را داشتند و این موضوع، برای علما، فضلا و طلاب امروز، بسیار جای تأمل دارد. بنابراین با همت والا و بهره‌گیری از ظرفیت‌های نرم‌افزاری و هوش مصنوعی، می‌توان شاهد اعتلای حوزه‌های علمیه شیعه و رشد علوم و معارف الهی باشیم و این امر، ضروری می‌نماید.

برخی از مهم‌ترین ابزراهای هوش مصنوعی در پژوهش را برای مخاطبین حوزه نیوز معرفی کنید.

همان‌طور که مستحضر هستید، امروز هزاران ابزار هوش مصنوعی با کارکردهای مختلف و متنوع، از جمله در عرصه پژوهش، عرضه شده است. ابزارهای پژوهشی هوش مصنوعی،‌ با کارآیی در مراحل مختلف تحقیق، می‌تواند موجب تسهیل، تسریع، تعمیق و تقویت آن گردد و به‌گواه رشد علمی غرب، تأثیر جدی در این زمینه دارد. از این‌رو، توصیه اکید به همه حوزویان و اهل تحقیق داریم که به‌هیچ وجه، از این ظرفیت غفلت نکنند. برای نمونه، جهت منبع‌یابی از ابزارهایی مانند Perplexity، Elicit و Consensus؛ جهت فهم و تحلیل داده و محتوا، کشف ارتباطات بین آیات و روایات، تعیین ساختار مقاله و پاسخ به شبهات، از ابزارهای متنی قدرتمند و مشهوری مانند Chat GPT، Gemini، Deepseek و Grok؛ جهت دسترسی به حجم گسترده‌ای از مقالات به ابزارهای هوشمندی مانند Semanticscholar؛ جهت تولید پاورپوینت از مطالب تحقیق از ابزارهایی مثل Gamma؛ جهت رسم نمودار از محتوای پژوهش، از ابزارهایی مانند Mapify؛ جهت تولید پادکست یا کلیپ از تحقیق از ابزارهایی مثل NotebookLM؛ بهره گرفت.

سخن پایانی؟

در یک جمله، همان‌طور که رهبر معظم انقلاب بارها تأکید فرمودند، «العلم سلطان»؛ هر حکومتی که در عرصه دانش و فناوری، پیشرو باشد، قدرت و نفوذ بیشتری خواهد داشت و از آنجا که امروز، فناوری هوش مصنوعی تمام معادلات فردی، اجتماعی، ملی و بین‌المللی را تحت تأثیر قرار داده، باید بدانیم که هر کس در این زمینه عقب بماند مقهور قدرتمندان این عرصه خواهد شد.

رهبر عظیم‌الشأن انقلاب فرمودند همان‌طوری که امروز در زمینه انرژی هسته‌ای، قدرتمندان این حوزه، آژانسی تشکیل داده‌اند و به دیگران زور می‌گویند، در آینده نزدیک همین اتفاق در زمینه هوش مصنوعی رخ خواهد داد. پس چه بهتر که پیشاپیش خود را آماده کنیم و تبدیل به محور تحولات این عرصه مهم و حساس بشویم.

انتهای پیام