شیخ صدوق از چهره‌های علمی برجسته شیعه است که در قرن چهارم هجری می‌زیسته و با علم، عمل، تقوای الهی و پیروی از سیره ائمه اطهار(ع)، قلّه‌های علم و فضیلت را فتح کرد.
سرویس علمی- فرهنگی مرکز خبر حوزه، به مناسبت پانزدهم اردیبهشت روز بزرگداشت شیخ صدوق، مصادف با اول جمادی‌الثانی، گوشه‌ای از زندگانی پربار این فقیه برجسته تقدیم می‌کند.
* زادگاه
محمد فرزند علی‌بن‌بابویه ملقب به صدوق در حدود سال 306 قمری در شهر قم به دنیا آمد.
پدر بزرگوارش، علی‌بن‌‌حسین‌بن بابویه قمی، از بزرگان علماء و فقهای زمان خود بوده، که در نهایت زهد و عفاف، امرار معاش کرده است.
وی همچنین ساعاتی از روز را، در منزل به تدریس و تبلیغ معالم دین و نقل روایات اهل بیت عصمت و طهارت(ع)، می‌پرداخت.
در جلالت شأن پدر شیخ صدوق، همین بس، که، حضرت امام حسن عسکری، طی نامه‌ای او را با القابی چون، «شیخی»، «معتمدی» و «فقیهی» مورد خطاب قرار داده است.
* حکایت ولادت
والد شیخ صدوق، با اینکه پنجاه سال از عمرش گذشته بود، ولی فرزندی نداشت لذا، نامه‌ای، را توسط نائب سوم امام عصر(عج) خطاب به امام زمان(عج) نوشت و از آن حضرت درخواست کرد که دعا نمایند، تا خداوند به او فرزندی صالح عنایت فرماید. پس از سه روز جواب نامه از طرف امام (عج) برای علی‌بن حسین بابویه رسید که امام(عج) در آن توقیع، نوشته بودند: «به زودی خداوند به او فرزندی عطا می‌فرماید که به سبب او، به مردم خیر می‌رساند.»
شیخ صدوق نیز، به این موضوع توجه داشت و در طول زندگانی، بارها به این لطفی که از طرف حضرت ولی عصر(عج) به او شده، افتخار و مباهات می‌کرد و می‌گفت: «من به دعای حضرت صاحب‌الامر، متولد شده‌ام». رجال نجاشی ص261
شیخ صدوق نزد پدر خود، علی‌بن حسین بابویه، و اساتیدی چون، ابن‌الولید، محمدبن علی ماجیلویه و محمدبن موسی‌بن متوکل تلمّذ نمود.
شیخ صدوق برای جمع‌آوری احادیث معصومین و شنیدن آن، مسافرت‌هایی به شهرهای «استرآباد، ایلاق، بخارا، بغداد، بلخ، جرجان، خراسان، ری، سرخس، سمرقند، کوفه، مدینه، مکه، مرو، نیشابور و همدان نمود. (کتاب شیخ صدوق پاسدار حریم ولایت)
به شیخ صدوق بدین جهت، صدوق گفته‌اند که «الصدوق فیما یرویه عن‌الائمه الطاهرین» «آنچه که او از حضرات معصومین(ع) روایت می‌کند راستگو است» (رجال سید بحرالعلوم ج3 ص299
* گفتار بزرگان درباره شیخ صدوق
همه علماء و فقهای بزرگ اسلام، با دیده احترام به شیخ صدوق، نگریسته‌اند و مقام شامخ او را با عباراتی بلند تصدیق نموده‌اند، که به اختصار گفتار چند تن از علماء را مرور می‌کنیم:
1. شیخ طوسی(ره) در معرفی شیخ صدوق می‌گوید: او دانشمندی جلیل‌القدر و حافظ احادیث بود، از احوال رجال، کاملا آگاه و در سلسله احادیث، نقّادی عالی‌مقام به شمار می‌آمد و در میان اهل قم، از نظر حفظ احادیث و کثرت معلومات بی‌نظیر بود، و در حدود سیصد اثر تالیفی از خود به یادگار گذاشته است.
2. «نجاشی» از بزرگان علم رجال، درباره وی می‌نویسد: شیخ صدوق، ساکن ری، بزرگ ما و فقیه ما و چهره برجسته‌ایی در خراسان است به بغداد هم رفته است و با اینکه در سن جوانی بود، همه بزرگان شیعه، از وی، احادیث را استماع می‌کردند.
3. سیدبن طاووس درباره وی می‌گوید: شیخ صدوق کسی است که همه بر علم و عدالت او انفاق دارند.
* تالیفات شیخ صدوق
«من لا یحضرالفقیه، عیون اخبارالرضاء، معانی‌الاخبار، خصال، الروضه فی الفضائل، کمال‌الدین و تمام النعمه، الأمالی، علل‌الشرائع والاحکام و الاسباب، ثواب‌الاعمال، عقاب‌الاعمال، التوحید، صفات‌الشیعه، فضل‌الشیعه و نیز الاعتقادات می‌باشد.
شیخ صدوق علاوه بر آثار متعددی که در زمینه‌های مختلف از خود به یادگار گذاشته، با بیان معارف دین، فرهنگ غنی شیعه را نیز هر چه بیشتر به جامعه آن عصر، معرفی نموده و در این راه، یکی از احیاگران علوم اهل بیت(ع) در تاریخ شیعه نام گرفته است.
شیخ طوسی درباره آثار تالیفی شیخ صدوق گفته است: وی سیصد کتاب تالیف کرده و نجاشی، نام حدود دویست کتاب وی را نام می‌برد.
از جمله کتاب‌هایی که، شیخ صدوق تالیف کرده، کتاب «مدینة‌العلم»، است، که به گفته شیخ طوسی، این کتاب از کتاب «من لا یحضره‌الفقیه» بزرگتر بوده است، که متأسفانه در حدود 400 سال قبل ناپدید گشته است.
سرانجام این عالم بزرگ شیعی، بعد از گذشت بیش از هفتاد سال از عمر شریف و پر برکتش، در سال 381ق به دیار باقی شتافت و در شهر ری، کنار حرم عبدالعظیم حسنی(ع) به خاک سپرده شد.
علامه خوانساری متوفای 1313ق در کتاب روضات‌الجنات می‌نویسد: در سال 1238ق، در عهد فتحعلی شاه قاجار به خاطر کثرت باران، قبر شریف شیخ صدوق خراب شد و شکافی در آن به وجود آمد و زمانی که عده‌ای برای تعمیر قبر به سرداب می‌روند، جنازه شیخ صدوق را همچنان ترو تازه و مستورالعوره، در حالی‌که اثر خضاب بر انگشتان شریفش باقی مانده بود، مشاهده می‌کنند. (فوائدالروضه ص564).
* عناوین شیخ صدوق
به شیخ صدوق ابو جعفر ثانی، نیز گفته می‌شود لازم به ذکر است که شیخ کلینی، ابوجعفر اول، و شیخ طوسی به ابوجعفر ثالث معروف می‌باشند و نام هر سه بزرگوار محمد می‌باشد.
«رئیس‌المحدّثین، الشیخ‌الأجل، الشیخ‌الثقه» از دیگر عناوین شیخ صدوق می‌باشد.
منابع
1. شیخ صدوق پاسدار حریم ولایت
2. صفات‌الشیعه، ترجمه توحیدی
3. فوائدالرضویه شیخ عباس قمی
