مروری بر زندگی مجاهد نستوه و عالم پاک آیین آیت‌الله طالقانی گویای این حقیقت سترگ و شگرف است که این مرد عظیم الشأن و عزیز، در راه رسیدن به آرمانهای انقلابی و اسلامی و اصلاحی خود چه رنجها و تعبهایی را پذیرا شد و چه مصیبتهایی را چشید و چه سختی های مهیبی را کشید.
از سالهای کودکی و درس و بحث مکتب و حوزه تا هجرت به نجف و کسب اجتهاد و اجازه حدیث و بازگشت به میهن و حضور فعال سیاسی و اجتماعی و فرهنگی در عرصة مبارزات نهضت چه در بعد مقابله با نظام شاهنشاهی و چه در ساحت مواجهه علمی و فکری و حضور در انجمن های اسلامی و ایجاد پایگاههای اندیشگی با محوریت اسلام و مبارزه علمی و عملی با جهل و دیکتاتوری و فساد و ظلم.
از زندان و تبعید و شکنجه گرفته تا هجرت و فرقت و تنهایی و از روزهای سخت مبارزه گرفته تا سالهای غربت و شیدایی.
آیت الله طالقانی بارها از سوی رژیم سفاک دستگیر و زندانی و به جرم اشاعه فرهنگ انقلابی و اندیشة سیاسی شکنجه شد.
سالهای حیات فردی و اجتماعی آیت الله طالقانی روزهای سخت و شورانگیز و پر مرارت مبارزه، زندان و تبعید است. ایشان نخستین زندانی سیاسی ست که در زمان رضا شاه، به جرم دفاع از زن محجبه ای که مأموران رضا شاه به وی توهین کرده، قصد برداشتن چادر وی را داشتند، دستگیر و زندانی شد. آنان عدم جواز حمل عمامه از جانب وی را بهانه دستگیری او قرار داده بودند.
از مخالفت با انقلاب سفید شاه در بهمن سال 41 گرفته تا مبارزات مخفی سال 49 که به دستگیری دوبارة ایشان انجامید و با تبعید و سخت گیریهای مهیب رژیم شاه و ساواک همراه شد اما نتوانست در عزم و ارادة آهنین آن مرد الهی و مجاهد راه خدا اندک تزلزلی پدیدآورد.
آیت الله طالقانی علاوه بر مبارزات و فعالیتهای سیاسی به اقدامات فرهنگی و حرکتهای مصلحانة اجتماعی چه در عرصة فکر و فرهنگ و چه در حوزة امور خیریه و دستگیری از ضعفا و فقرا مبادرت می ورزید و جلسات کانون اسلام و مسجد هدایت از جملة این فعالیتها بود.
چندین بار زندانی شدن و شکنجه های سخت و مهیب در دوران طاغوت که آخرین و بدترین آنها در سال 56 رخ داد نهایتا به آزادی در8 آبان 57 انجامید و در نهایت به شکفتن نهال انقلاب و پیروزی نهضت در بهمن همین سال رسید که بی تردید نتیجه مجاهدت شهیدان و مجاهدانی همچون آیت الله طالقانی بود.
از افتخارات ایشان اقامة اولین نمازجمعه پس از انقلاب بود که به امامت ایشان برگزار شد.
و نیز نمایندگی مردم در مجلس خبرگان که منشأ خدمات خطیر و حیاتی و حساسی برای انقلاب شد.
آیت الله طالقانی در بامداد روز 19 شهریور سال 58 با دنیا وداع گفت و به ملکوت اعلی پیوست.
حضرت امام خمینی(ره) در پیامی به مناسبت رحلت آیت الله طالقانی در بیانی زیبا و تکان دهنده و غرورآفرین به بیان وجوهی از شخصیتی این عالم ربانی و مجاهد ایمانی پرداخت و در تشبیهی جانفزا و بی بدیل فرمود: «... او برای اسلام به منزله حضرت ابوذر بود. زبان گویای او، چون شمشیر مالک اشتر برنده بود و کوبنده، مرگ او زودرس بود و عمر او با برکت....»
سلام و صلوات خدا بر او؛ یادش گرامی باد و راه نورانی اش پر رهرو!
