خبرگزاری حوزه/ اول رجب مصادف با رحلت آقا حسین خوانساری فرزند جمال‌الدین، معروف به محقق خوانساری عالم برجسته و فقیه بزرگ عالم تشیع و حکیم وارسته ایرانی است، که در دوره اقتدار ایران زمین یعنی عصر صفوی به عنوان یکی از سرآمدان علم و عمل دینی شناخته و بر بلندای شوکت و مجد سکنی گزید.
این مرد الهی که در خوانسار به دنیا آمد و در آغوش پرمهر پدری روحانی و مادری ربانی به نام حسین قد کشید و بال گشود و پر پرواز در آسمان علم و معنویت و معرفت و عشق به خدا و انسان درآورد، تحصیلات مقدماتی را در مدارس علمیه اصفهان آغاز نمود و در مدرسه خواجه ملک جنب مسجد شیخ لطف الله به درس آموزی از مکتب معارف اسلامی پرداخت و در این وادی به سرحدی از کمال رسید که او را «استاد الکل فی الکل» نامیدند.
این عالم ربانی و فقیه روحانی در ابتدای تحصیلات دینی خویش و پژوهش هایی که در عرصه علم اسلامی داشت بیشتر متوجه و معطوف به عالم فلسفه و کلام و حکمت بود و این وادی را برای جولان ذهنی و پرورش روحی خویش مناسب تر می دید اما در ادامه به فقه روی آورد و در این ساحت به تتبع و فرزانگی رسید به نحوی که در ادامه سالهای حیاتش، رویکرد و جنبه فقاهتی ایشان بر سایر ابعاد علمی، خاصه فلسفه و کلام و حکمت برتری و تفوق داشت.
این عالم ربانی براستی استاد دیده بود و در کلاس درس و محضر بحث بسیاری از بزرگان حاضر گردید و این امر تا به حدی بودکه لقب «تلمیذالبشر» را برای خویش به جهت تکثر و تنوع اساتیدش برگزید.
از جمله ویژگی های شخصیتی محقق خوانساری تیز هوشی و نبوغ معجزه آسا و استعداد و توانایی شگفت و شگرف ایشان در یادگیری و اجتهاد در مباحث علمی بوده است به نحوی که ایشان مواد درسی و مراتب فهم علمی را به زودی و آسانی درمی یافته و از جملة برجستگان و سرآمدن در فهم مطالب علمی در کلاس های درس بوده است.
از جمله اساتید ایشان می توان به علامه محمد تقی مجلسی محمد باقر میرداماد ملا حیدر خوانساری سید حسین خلیفه سلطان ملا محمد باقر سبزواری میر ابوالقاسم معروف به میرفندرسکی و میرزا رفیعای نائینی اشاره نمود.
اما در بیان ویژگی‌های و شرایط اجتماعی و دوره ای که ایشان در آن می زیسته و رفتار فردی و اجتماعی که بنا بر مقتضیات و مختصات زمانه داشته است باید به نکاتی اشاره نمود!
اینکه ایشان در فقر و نداری در دوران های مختلف زندگیش چه کودکی و چه در جوانی و در طول مدت تحصیل از تلاش و ممارست و پایمردی در عرصه ای که به آن گام نهاده بود دست نکشید، این که در سالهای اجتهاد و سیره علمی اش با اینکه مورد اقبال شاهان و روی نمودن دنیا با همه فریبندگی هایش به خود قرار گرفت ولی هرگزی از ذی طلبگی خارج نشد و فریفته رنگ و لعاب دنیا نگردید، اینکه تسلط و تبحرش در علوم مختلف و سیطره علمی که داشت کمنظیر و زبانزد خاص و عام بود و هم در فقه و هم در فلسفه سرآمد دوران خویش گشت، اینکه به تهذیب نفس وقعی فراگیر و جدی و اصولی می نهاد و آن را سرلوحه هر کاری می دانست، اینکه به جامع نگری و تلاش برای تربیت طلابی متخصص در همه رشته های علمی از فقه و عرفان گرفته تا فلسفه و منطق، اعتقادی راسخ و جدی داشت و در حوزه علمیه اش هم همین شیوه را پی گرفت، اینکه اخلاق و مبانی اخلاقی و تهذیبی را ریشه و زمینه اصلی همه پیشرفتهای علمی می دانست و...همه و همه گویا و جویای مردی ذوابعاد و عالمی متشخص بود که در ساحتهای مختلف فکری و اخلاقی به درجه فهم و خرد و اعتلا و اجتهاد رسیده بودکه جامه زعامت و مرجعیت دینی و رفتاری مردم بر تن و روحش زیبا و متناسب و بجا می آمد.
* حضور در بدنه حکومت
اما بی تردید یکی از وجوه مهم شخصیتی و ویژگی های رفتار اجتماعی این عالم ربانی حضورشان در بدنه حکومت حاکمان صفویه به قصد خدمت رسانی به امت اسلام و اصلاح امور و تعامل سازنده و خیرخواهانه با حاکمان آن دوران بود که بدون رسمیت دادن به ظلم و جور آنان باعث می شد تا مردم از شر جفاهای حکومتگران آن دوران در امان باشند و بمانند.
و این گویای عظمت اندیشه و مصلحت سنجی های این عالم ربانی و همقطاران و اقران و امثالش بود که بدون هیچ چشمداشت دنیوی و فقط برای اصلاح امور به این میدانها ورود می یافتند و به توفیقات بزرگی نیز نائل می آمدند.
از جمله شاگردان ایشان بایستی به بزرگان بسیاری اشاره کرد و از آن جمله:
آقا میر محمد صالح خاتون آبادی، ملا میرزا محمد مدقق شیروانی؛ سید نعمت الله جزایری؛ آقا جمال خوانساری ملا علی رضا تجلی شیرازی آقا رضی خوانساری فرزند محقق خوانساری آخوند مسیحای کاشانی؛محمد شفیع خراسانی ملا حسن گیلانی؛علامه محمد باقر مجلسی سید حسین خلیفه سلطان میر عبدالحسین خاتون آبادی؛ نصیرالدین محمد رضوی؛شیخ محمد بن عبدالفتاح سراب تنکابنی؛لطف الله شیرازی؛امیر ذوالفقار همدانی؛ خواجه محمد؛سید محمد باقر بن سید علیرضا حسینی عاملی؛میرزا محسن؛محمد بن حسن حر عاملی؛علی اصغر مشهدی؛کمال الدین محمد بن معین الدین محمد فسوی فارسی؛رفیع الین محمد بن حکیم یزدی؛شیخ ابوطالب زاهدی گیلانی؛شیخ ابوالحسن فتونی نجفی؛سید علی امامی اصفهانی؛ طائف گلپایگانی؛ میرزا عبدالله افندی و ملا عبدالله مجلسی هستند.
این عالم ربانی در بیان بزرگان دینی جایگاهی رفیع و عالیقدر و رشک برانگیز داراست. شهید مرتضی مطهری درباره ایشان می گوید:
«آقا حسین خوانساری معروف به محقق خوانساری در مکتب اصفهان پرورش یافته و جامع المعقول و المنقول است. کتاب معروف او در فقه به نام «مشارق الشموس» می باشد که شرح کتاب دروس شهید اول است».
یا میرزا عبدالله تبریزی اصفهانی درابه اش چنین بیان می دارد:
«او فاضل علامه و عالم فهامه و استاد استادان عصر خود بود؛ فضائل او به شمار نمی آید. فضلای زمان و علمای اعیان در علوم عقلی و اصول و فقه، شاگرد او بودند. او یگانه عصر و یکتای زمان خویش بود، دیده روزگار کسی را ندیده که همپای او باشد. او به بالاترین مراتب کمال رسیده، و برای همه اهل علم، امین و پشتیبان خوبی و برای ارباب فضل و حلم، دژی نیرومند بود. همان طور که خود به طنز می گفت «تلمیذ البشر» بود و این، به واسطه فزونی استادانش بود».
و آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب هم در این باره می فرمایند:
«بی‌شك، در فهرست این ستارگان غالباً ناشناخته آسمان علم و فرهنگ، خانواده جلیل خوانساری‌ها، به ویژه محقق برجسته و كم‌نظیر، مرحوم آقا حسین خوانساری و فرزند فقیه و حكیم و بزرگوارش، مرحوم آقا جمال خوانساری می‌باشند. در عظمت و شأن مرحوم آقا حسین خوانساری همین بس كه نام آوران بزرگی هم چون وحید بهبهانی و شیخ انصاری از او با عناوین «محقق» و «استاد الكلّ فی الكلّ» و امثال آن یاد كرده‌اند.
او و فرزندش، حکیم و فقیه و اصولی و متکلم و ریاضیدان و محدث و ادیب بوده و سهم وافری در شكوفایی و درخشش حوزه فرهنگی و علمی اصفهان در دوران میانی و پایانی صفویه داشته‌اند. اگر چه برخی از مؤلفات فقهی آنان در معرض استفاده اهل فن بوده است، ولی مجموعه آثار آنان هرگز به صورت قابل قبول در دسترس دانش پژوهان علوم اسلامی قرار نگرفته است».
محقق خوانساری پس از عمری جهاد علمی و عملی در راه اعتلای فرهنگ ناب دینی در سن هشتاد و دو سالگی به ملکوت اعلی پرکشید و پیکر مطهرش در قبرستان تخت فولاداصفهان مدفون گشت.
از جمله آثار ایشان در سه حوزه مختلف مکتوبات چاپی، نوشتجات خطی و آثار منسوب به او می توان به موارد متعدد و نمونه های ارزشمند و سترگی اشاره نمود که مشارق‌الشموس فی شرح‌الدروس که شرحی است بر کتاب الدروس نوشته شهید اول ابوعبدالله محمد بن مکی عاملی، کتاب تعلیقه بر حاشیه محقق سبزواری و نیز الرساله فی مقدمه‌الواجب به چاپ رسیده‌اند و آثاری چون حاشیه اشارات؛ حاشیه بر الهیات شفا؛ رساله اجماع؛ انشاء درباره حرمت شراب؛ انشاء در تعریف بهار؛ تعریف سخن؛ رساله در خمس؛ حاشیه بر شرح تجرید؛ حاشیه بر مطول؛ شبهه طفره؛ حل شک در تقسیم جسم تا بی‌نهایت؛ حاشیه بر محاکمات؛ حاشیه بر مختصرالاصول؛ فایده درباره علم باری تعالی و... به صورت مخطوط باقی مانده است.
(منسوبات به ایشان) المائده‌السلیمانیه، در خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها برای شاه‌سلیمان صفوی؛ ترجمه صحیفه سجادیه ؛ رساله در جبر و اختیار؛ جواهر و اعراض؛ شرح کافیه ابن حاجب؛ شرح هیأت فارسی قوشجی؛ رساله در شبهه ایمان و کفر ؛ رساله در شبهه استلزام؛ رساله در تشکیک ؛ ترجمه کتاب نهج‌الحق علّامه حلّی برای شاه‌سلیمان صفوی؛ تفسیر سوره فاتحه ؛ حاضیه بر شرح حکمه‌العین.
درود و رحمت خدا و پاکان بر او و روحش شاد و یادش گرامی باد!
