خبرگزاری حوزه/ هیجدهم شعبان المعظم برابر است با سالروز رحلت حسین‌بن روح نوبختی سومین نائب خاص امام زمان(عج).
ابوالقاسم حسین‌بن روح‌بن ابی‌بحر، سومین نایب خاص از نواب چهارگانه حضرت ولیعصر(عج) به شمار می آید.
در باب شخصیت و زندگانی و نحوه معرفی شدن ایشان به عنوان نائب خاص امام زمان(عج) و نیز نحوه و چگونگی حضور او در جامعه و ویژگی هایی که مردم و خواص از ایشان به یاد داشته اند نکات قابل توجه و تأملی در تاریخ وارد شده است.
اینکه به زبان پارسی آشنایی داشته و حتی قمی خوانده شده، اینکه شخصیتی بصیر و متقی و مردم دار و محبوب در میان خواص جامعه بوده است، اینکه صبر و حلمش زبانزد و ظرفیت وجودیش قابل ستایش بوده و اینکه در زمان نیابت دچار خیانت یکی از نزدیکترین یاران و دوستانش به نام شلمغانی شده و مجبور به دفع مردم از اطراف او و در پیش توقیع امام در لعن او و اینکه در دوران خلفای عباسی نوع مراده و تعامل ایشان با این حکام در کش و قوس و فراز و فرودهای پیاپی شکل گرفته و همین مسئله باعث ایجاد موقعیتی خطیر و نیازمند صبر و تدبیر برای ایشان گردیده است.
حسین بن روح در 18 شعبان 326 هجری قمری درگذشت و در بغداد، در منطقه نوبختیه، تدفین گشت.
ذکر اسامی حسین بن روح و سه نایب دیگر و اخبار و روایت های تاریخی مرتبط با نیابت آنان، در میان منابع موجود شیعی، نخستین‌بار در کتاب کمال الدین و تمام النعمة فی اثبات الغیبة و کشف الحیرة ابن‌بابویه و بعدها، به گونه‌ای تفصیلی و تکمیلی، در کتاب‌الغیبة شیخ طوسی آمده است.
منابع تاریخی موید این نکته است که حسین بن روح باب و دستیار نزدیک امام عسکری علیه‌السلام بود هرچند این امر تا زمان وفات آن حضرت چندان خوانایی ندارد. او دو یا سه سال پیش از وفات نایب دوم و آغاز نیابتش، عامل مالی او بوده و مسئولیت حفاظت اموال و ارتباط میان او و دیگر عاملان امام دوازدهم را برعهده داشته است.
اما موضوع نیابت حسین بن روح تا حدودی غیرمنتظره هم بوده است.
طبق آنچه در کتاب الغیبة طوسی آمده بیشتر امامیه انتظار داشتند کسان دیگری چون جعفربن احمدبن مُتَیل قمی یا پدرش ــ که از اصحاب خاص نایب دوم بودند ــ یا عالم و متکلم مشهور، ابوسهل اسماعیل‌بن علی نوبختی برای مقام نیابت انتخاب شوند. اما باید گفت حسین‌بن روح، چنان که در گزارشی از امّ کلثوم دختر نایب دوم نقل شده است، سالها وکالت ابوجعفر را بر عهده داشته و از خواص و نزدیکان او بوده تا آنجا که ابوجعفر مسائل خصوصی زندگی‌اش را به او می‌گفته و علاوه بر وجوهات معمول، مقرری ویژه‌ای به او می‌داده است. این توجهات فراوان نایب دوم به حسین‌بن روح موجب جلالت قدر و منزلت رفیع او نزد شیعیان شد و این امر تا آن زمان که نیابت حسین‌بن روح اعلام شد ادامه داشت.
حسین بن روح بعد از وفات نایب دوم در 304 یا 305، طی تشریفات رسمی در دارالنیابه بغداد مقام نیابت امام غایب را برعهده گرفت. زکاء، خادم نایب دوم، بنابه وصیت او عصا و کلید صندوقچه‌اش را به حسین بن روح تحویل داد و نخستین توقیع از جانب امام عصر به‌دست او در شوال 305 عرضه شد.
اما همانطور که پیشتر هم اشاره کردیم یکی از وقایع مهم زندگی حسین بن روح مسئله فتنه شلمغانی بود که نتایج تلخ و تأسف باری را هم به همراه داشت.
وی از عالمان شیعه در بغداد و از نزدیکان حسین‌بن روح بود و حسین بن روح در اصلاح کتاب فقهی وی، التکلیف، با او مشارکت کرد.
حتی حسین بن روح در پنج سالی که در میان مردم نبود، شلمغانی را به نیابت خود منصوب کرد، اما شلمغانی با خیانت و سوء استفاده از این فضا خود را نبی خواند و سپس ادعای الوهیت کرد.
پس از این رخداد حسین بن روح که در حبس بود، شیعیان را از ارتباط با او منع کرد و در سال 312 توقیع امام(عج) در لعن او صادر شد، این توقیع در سال 317 علنی شد. شلمغانی نیز سرانجام در سال 322 به حکم خلیفه به دار آویخته شد.
همانطور که گفتیم در دوران نیابت حسین‌بن روح، بسیاری از اعضای خاندان نوبختی در دستگاه خلافت عباسی مناصب اداری و دیوانی داشتند و بر اوضاع و احوال جامعه امامیه بغداد بسیار اثرگذار بودند. برخی از افراد مشهور این خاندان، که با حسین بن روح معاصر و مرتبط بودند، عبارت‌اند ازابوسهل نوبختی، که نفوذی فوق‌العاده در دستگاه خلافت داشت و در بخشی از دوره نیابت حسین بن روح ریاست شیعه را عهده‌دار بود.
تعاملات و همکاری های حسین‌بن روح با حکومت بغداد و جایگاه اجتماعی وی، به سبب ناپایداری سیاسی ناشی از تغییرات دائم وزیران، با فراز و فرودهایی همراه بود.
به این نحو که ایشان در برخی از ادوار دارای موقعیت و نفوذ قابل توجه و کارایی فراوانی بوده و در بعضی مواقع هم از این امکانات برخوردار نبوده است و لاجرم در هر یک از این فضاها نوع مراوده و شکل تعاملات ایشان با حکام عصر خویش متفاوت و بنا بر شرایط بوده است.
در طی این دوره که حدود 25 سال طول کشید و نیابت خاص امام را عهده دار بود تقارن این زمان با حکام گوناگون و شرایط اقتدار و امکانات مادی مختلف باعث شد که گاه در سختی و تعب و انزوا و رنج و گاه در قدرت نفوذ کلام و مکنت مالی و مشکل گشایی از کار دولتها و مردمان سپری شود.
اما آنچه که مسلم است در همه این دوران می توان این شخصیت عزیز و عظیم و نائب برجسته امام عصر(عج) را شخصیتی بزرگوار و اندیشمند و مخلص و مجاهد دید که تمام هم و غمش به انجام وظیفه و تعهدی که در برابر امام زمان خویش و مردم هم عصرش احساس می کرد معطوف بود.
درود خدا و بندگان صالحش بر او باد!
