امروز مصادف است با سالگرد رحلت بزرگمردی که از طلایه داران جهاد فکری و مرشدان حقیقی میدان علم و خردورزی در طول تاریخ جهان اسلام، عالمی ذوابعاد و رادمردی جان برکف که مردانگی و عظمت و شکوه را در تفوق و تسلطی والا و کمنظیر در عرصه‌های مختلف خرد و فهم و دانش و بینش به نمایش گذاشت.
آری امروز سالروز ارتحال بهاءالدین محمدبن‌‌حسین عاملی معروف به شیخ بهائی است که براستی و درستی سالروز یادآوریِ بزرگی و عظمت و شوکت انسان در مقام فرزانگی و خردورزی است.
شیخ بهایی چه به شهادت آثار قلمی اش و چه به گواهی فعالیتهای اجتماعی و بناهای یادبودش در عرصه معماری و سایر قالبهای فکری و فرهنگی، در علوم و فنون بسیاری سرآمد بود و آثاری از خود برجای گذارد که انسان را به حیرت وامی دارد و از مجد و عظمت او رشک در دل و شگفتی در ذهن و تحسین و ستایش بر زبان او جاری می‌سازد.
او در فلسفه، منطق، هیئت، ریاضیات، سیاست، حدیث، ریاضی، اخلاق، نجوم، عرفان، فقه، مهندسی و هنر و فیزیک تحصیل و پژوهش کرد و به قله رسید.
با مطالعه زندگی و سیره و شخصیت و منش و روش شیخ بهایی این سوال در ذهن انسان شکل می‌گیرد که چطور ممکن است کسی در آن روزگار با آن ویژگی‌های اجتماعی، در حوزه‌های گوناگون، بتواند در این همه رشته و قالب علمی، به چنان مقام رفیعی نائل آید و نام خود را در این همه عرصه خطیر و سهمگین و پردامنه برای همیشة تاریخ به اثبات رساند؟
شیخ بهایی در ۸ اسفند 925 خورشیدی در بعلبک، به دنیا قدم نهاد که بعدها عنوان دانشمند نامدار قرن دهم و یازدهم هجری از برایش کوچک و حقیر می‌نمود.
این رادمرد عرصه علم و خرد، در دانش‌های فلسفه، منطق، هیئت و ریاضیات، سیاست، حدیث، ریاضی، اخلاق، نجوم، عرفان، فقه، مهندسی و هنر و فیزیک ممارستی کمنظیر در تحصیل و تحقیق و تألیف و تصنیف پیمود و این همه را در پهنه روح عارفانه و طبع شاعرانه و حس موسیقایی و شور و شعور معقول خویش به زانو درآورد.
دوران کودکی را در جبل عامل، از نواحی شام، در روستایی به نام «جبع» گذراند. خاندان او از خانواده‌های معروف جبل عامل در سده‌های دهم و یازدهم هجری قمری بوده‌اند و پدرش از شاگردان برجسته شهید ثانی.
شیخ بهایی فقه و اصول، تفسیر، حدیث و ادبیات عرب را در محضر پدرش شیخ عزالدین حسین عاملی فراگفت. منطق و کلام و معانی و بیان و ادبیات عرب را نزد نجم ابن شهاب، معروف به ملاعبدالله بهابادی، ریاضی، کلام و فلسفه را از افضل قاینی آموخت. طب را از حکیم عماد الدین محمود فراگرفت و نیز در محضر اساتید و برجستگان معرفت و حکمت نیز به تلمذ و کسب فیض پرداخت و انبان فکر و ذکرش را از خرمن دانش پرفروغ و پربار ساخت.
از جمله شاگردان ایشان نیز می‌توان به فیض کاشانی حیدر حسینی طباطبایی نائینی ملامحمدتقی مجلسی، معروف به مجلسی اول و دیگر اجله علم و خرد همروزگار این عالم بزرگ اسلام نام برد که در محضر درس او کسب معرفت کرده اند.
شیخ بهایی در علوم و زمینه‌های فکری و معرفتی و حکمی بسیاری دانش آموخت و قلم رنجه کرد و تألیف و تصنیفی ماندگار برجای گذارد و از آن جمله در اخبار و احادیث، تفسیر، اصول فقه و ریاضیات و... .
تألیفات شیخ بهایی را عده ای 95 و گروهی نیز تا 210 جلد کتاب برشمرده‌اند که در حوزه‌های مختلف و زمینه‌های علمی متنوع به رشته تحریر درآمده است.
از جمله کتابهای ایشان می‌توان به جامع عباسی اشاره کرد که شاخص‌ترین اثر شیخ درفقه و به زبان فارسی که مبتکرانه و خلاقانه نظرها را به سوی خود معطوف کرده و بسایری از علما از آن به فارسی غیراستدلالی که به صورت رساله عملیه نوشته شده می‌باشد.
شیخ بهایی با منش و سیره ممتاز و زندگی سراسر شور و شعورش به نوعی نماد و نمودار این سنت علمای سلف ما بوده است که تلاش می‌کردند در ابعاد مختلف و وجوه متنوعی به علم و دانش روی آورند و مأمن و ملجأ مردمان عصر خویش و حلال مشکلات و نیازهای متنوع آنها باشند.
همچون بسیاری از عالمان دینی ما، هم معماری می‌دانستند و هم طبابت و هم هندسه و با این شخصیت ذوابعاد، پناهگاه علمی و عملی مردمان همروزگار خویش بوده اند.
به همین دلیل می‌توانسته‌اند از منظر دین و از پایگاه آئین، حلال مشکل و رافع درد مردمان روزگار و سامان خویش باشند و همین امر هم باعث هرچه بیشتر و عمیق تر شدن ارتباط و علقه و عاطفه مردمان نسبت به عالمان دینی شان می‌شد.
آری؛ شیخ بهایی نمونه ای جدی و معتبر و اصیل از روحانیت یک عالم دینی بود و کسی که در علوم و فنون بسیاری سرآمد گشته و آثاری از خود برجای گذارد که انسان را به حیرت وامی دارد و از مجد و عظمت او رشک در دل و شگفتی در ذهن و تحسین و ستایش بر زبان او جاری می‌سازد.
درود و رحمت خدا و بندگان صالحش بر او و یادش هماره گرامی و راهش پر رهرو باد!
